Κείμενο: Μαρία Μιραχτσή
Υπάρχουν περισσότεροι του ενός τρόποι για να καεί ένα βιβλίο. Και ο κόσμος μας είναι γεμάτος από ανθρώπους που τριγυρνάνε με αναμμένα σπίρτα, είχε γράψει ο Ρέι Μπράντμπερι σε ένα κείμενο για το Φαρενάιτ 451, το δυστοπικό του μυθιστόρημα για τη λογοκρισία και τις απαγορεύσεις βιβλίων. Από τον Ιούλιο του 2021 έως τον Μάρτιο του 2022, έχουν απαγορευτεί 1.586 περιπτώσεις μεμονωμένων βιβλίων στα σχολεία των Ηνωμένων Πολιτειών με βάση τη νέα μελέτη του Pen International, της διεθνούς οργάνωσης για την προώθηση της λογοτεχνίας και την προάσπιση της ελευθερίας του λόγου, που ήρθε πρόσφατα στη δημοσιότητα.
Ήδη το φθινόπωρο του 2021, είχε γνωστοποιηθεί ότι υπήρχαν αρκετά αιτήματα απόσυρσης βιβλίων από τις βιβλιοθήκες των σχολείων στις ΗΠΑ αλλά τώρα, η Pen International κατέγραψε πρώτη φορά επίσημα τα στοιχεία σε μια αναλυτική μελέτη, η οποία καλύπτει το διάστημα εννέα μηνών και παραθέτει 1.586 περιπτώσεις μεμονωμένων βιβλίων να έχουν απαγορευτεί σε 86 σχολικές περιφέρειες σε 26 πολιτείες των ΗΠΑ. Συνολικά, έχει αποσυρθεί το έργο 874 διαφορετικών συγγραφέων, 198 εικονογράφων και 9 μεταφραστών, ανάμεσα στα οποία και έργα της βραβευμένης με Νόμπελ συγγραφέως Τόνι Μόρισον, της Μάργκαρετ Άτγουντ, αλλά και της ακτιβίστριας και νεότερης κατόχου του Νόμπελ Ειρήνης, Μαλάλα Γιουσαφζάι.
Η θεματολογία των αποσυρμένων βιβλίων είναι συγκεκριμένη και αφορά στη πλειονότητα τους έργα που θίγουν άμεσα ζητήματα φυλής, φύλου και σεξουαλικότητας. Η μελέτη μάς δίνει λεπτομερή στοιχεία και έτσι γίνεται γνωστό ότι το 41% των αποσυρμένων βιβλίων περιελάμβανε πρωταγωνιστές ή εξέχοντες δευτερεύοντες χαρακτήρες αφροαμερικανικής καταγωγής ενώ το 33% των βιβλίων είχε πρωταγωνιστές της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ή αναφερόταν αντίστοιχα σε θέματα της.
Το 25% των βιβλίων ήταν μυθιστορήματα με σεξουαλικό περιεχόμενο αλλά και ενημερωτικού τύπου βιβλία για την εφηβεία, το σεξ ή τις σχέσεις και το 22% των βιβλίων αντιμετώπιζε άμεσα ζητήματα φυλής και ρατσισμού. Ωστόσο, στη λίστα με τα απαγορευμένα βιβλία υπάρχει και ένα ποσοστό 16% που αφορά βιβλία ιστορίας ή βιογραφίες αλλά και ένα 9% που είναι τίτλοι βιβλίων που σχετίζονται με θέματα ακτιβισμού και δικαιωμάτων.
Ο Τζόναθαν Φρίντμαν, διευθυντής του PEN America’s Free Expression and Education είχε δηλώσει στο βρετανικό έντυπο The Guardian:
«Αυτός ο τύπος δεδομένων δεν έχει καταγραφεί ποτέ και ειλικρινά τα αποτελέσματα είναι σοκαριστικά».
Σχολικές επιτροπές, γονείς και ένας αριθμός συντηρητικών οργανώσεων είναι πίσω από όλα αυτά τα αιτήματα για τον εξοστρακισμό συγκεκριμένου είδους βιβλίων από τις σχολικές βιβλιοθήκες. Για την ακρίβεια, οι Μαμάδες Υπέρ της Ελευθερίας (Moms for Liberty), οι Γονείς που Υπερασπίζονται την Εκπαίδευση (Parents Defending Education), και η Οχι Αριστερή Στροφή στην Εκπαίδευση (No Left Turn in Education) είναι τρεις από τις βασικότερες οργανώσεις που φαίνεται να έχουν μια πολύ συγκεκριμένη ατζέντα για το τι πρέπει να διαβάζουν οι μαθητές και αυτήν προσπαθούν να επιβάλλουν στα σχολεία, αλλά πολλές φορές ακόμα και σε δημόσιες βιβλιοθήκες.
Στην ιστοσελίδα της οργάνωσης Parents Defending Education (PDE), όπου παρουσιάζεται η αποστολή της, αναφέρεται:
«Πιστεύουμε ότι η εκπαίδευση των παιδιών μας πρέπει να βασίζεται σε γνώσεις και γεγονότα και πρέπει να καλλιεργεί την ανάπτυξή τους σε χαρούμενους, ανθεκτικούς, ελεύθερα σκεπτόμενους, μορφωμένους πολίτες που χρειάζεται κάθε δημοκρατία. [ ] Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ακτιβιστές έχουν βάλει στο στόχαστρο δημόσια, ιδιωτικά σχολεία σε όλη τη χώρα με μια εκστρατεία για την επιβολή ιδεολογικά καθοδηγούμενου προγράμματος σπουδών με ανησυχητική και συχνά διχαστική έμφαση στις ομαδικές ταυτότητες των μαθητών: φυλή, εθνικότητα, θρησκεία, σεξουαλικός προσανατολισμός και φύλο. Διατυπωμένο σε ασαφή συνθήματα για την «κοινωνική δικαιοσύνη, το νέο πρόγραμμα σπουδών χωρίζει τα παιδιά μας σε ομάδες “καταπιεστών” και “καταπιεσμένων”. Σε έναν, διδάσκει την ενοχή και την ντροπή. Στον άλλον, παράπονο και αγανάκτηση. Γενικότερα, σε όλο το σχολείο, σπέρνει δυσπιστία, δυστυχία, σύγχυση και φόβο».
Οι γονείς λοιπόν καλούνται να υπερασπιστούν την εκπαίδευση των παιδιών τους και τους παρέχονται αναλυτικοί βήμα-βήμα οδηγοί για το πώς να το κάνουν μέσα από πολυάριθμες δράσεις, ανάμεσα στις οποίες είναι να παρακολουθούν και τους λογαριασμούς κοινωνικής δικτύωσης των δασκάλων των παιδιών τους, για να διαπιστώσουν τι τύπου υλικό μοιράζονται στο σχολείο. Οι ίδιες οργανώσεις ωστόσο, παρότι εμφανίζονται να απευθύνονται στον καθημερινό γονέα φέρεται να έχουν διασυνδέσεις με χορηγούς του Ρεπουμπλικανικού κόμματος και να έχουν λάβει αντίστοιχα και οικονομικές δωρεές για τη δράση τους, όπως αναλύεται στο ρεπορτάζ του Βρετανού δημοσιογράφου Αdam Gabbatt. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τις πολιτικές σκοπιμότητες αλλά και την πολιτική πίεση που ασκείται στον χώρο των σχολείων σε εθνικό επίπεδο.
«Η διαφορετικότητα των ανθρώπων της είναι και η δύναμη της Αμερικής», είχε δηλώσει για το ζήτημα ο Κιμ Άντερσον, εκτελεστικός διευθυντής της Αμερικανικής Εθνικής Εκπαιδευτικής Ένωσης στην εφημερίδα Τhe Guardian, προσθέτοντας ότι η απαγόρευση βιβλίων για θέματα φυλής ή ΛΟΑΤΚΙ δεν επηρεάζει μόνο αυτές τις κοινότητες, αλλά δε δίνει την ευκαιρία και στους μαθητές να μάθουν μια ειλικρινή και ακριβή αλήθεια της ιστορίας.
Με αυτό είναι ομόφωνοι εκατοντάδες πολίτες, δάσκαλοι, βιβλιοθηκονόμοι αλλά και οι ίδιοι οι μαθητές που έχουν αντιδράσει με διαδηλώσεις και άλλες δράσεις τους τελευταίους μήνες. Αυτή τη διαφορετικότητα και την πολυφωνία είναι ακριβώς που θέτουν σε κίνδυνο αυτό το κύμα απόσυρσης βιβλίων από τις σχολικές αίθουσες. Η κατανόηση των διαφορών είναι βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη μιας ανθεκτικής και ποικιλόμορφης κοινωνίας. Δίχως τις λογοτεχνικές φωνές και τις ιστορίες που φέρνουν αυτές τις διαφορές στο φως, πώς θα μπορέσουν οι νέοι να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και σεβασμό για τη διαφορετικότητα που υπάρχει γύρω τους;
Όλα όσα συμβαίνουν αυτό το διάστημα, όπου το κάθε μέλος μιας σχολικής επιτροπής, ο κάθε διευθυντής ενός σχολείου, ή ο κάθε γονιός μπορεί να καταγγείλει οτιδήποτε δεν του αρέσει ή απλώς δεν συμφωνεί μαζί του κι έτσι ένα βιβλίο να αφαιρείται από τις βιβλιοθήκες, φέρνει στον νου το λόγο του πυραγού Μπήτυ από το Φαρενάιτ 451 που περιέγραφε τη λογοκρισία που ασκείται από τις διάφορες κοινωνικές ομάδες στα βιβλία, με αποτέλεσμα «η καθεμία να αφαιρεί μια σελίδα και μία παράγραφο από το βιβλίο, μετά μία άλλη, ώσπου έφτασε μια μέρα που τα βιβλία ήταν κενά, τα μυαλά άδεια και η βιβλιοθήκη έκλεισε για πάντα».
