Το 1782, ένας χημικός, αναμειγνύοντας το πρωσικό μπλε με θειικό οξύ, παρήγαγε το δηλητήριο υδροκυάνιο, που ονομάζεται επίσης πρωσικό οξύ, το οποίο, στο σκεύασμα που είναι γνωστό ως Zyklon B, έμελλε τελικά να αφήσει το αποτύπωμά του στους τοίχους του Άουσβιτς, καλύπτοντάς τους με την ίδια λαμπρή μπλε απόχρωση. Αναλογιζόμενος τη συγκλονιστική πορεία που μπορεί να οδηγήσει από την ομορφιά στη θνησιμότητα, ο Labatut αναρωτιέται αν «κάτι στη χημική δομή του χρώματος επικαλείται τη βία: ένα ελάττωμα, μια σκιά, μια υπαρξιακή κηλίδα που κληροδοτήθηκε από εκείνα τα πειράματα στα οποία ο αλχημιστής διαμέλισε ζωντανά ζώα για να το δημιουργήσει».
Το βιβλίο «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο», είναι το νέο βιβλίο του Benjamín Labatut που δεν σε αφήνει ασυγκίνητο, σε στοιχειώνει. Περιγράφεται από τον συγγραφέα του ως «ένα έργο μυθοπλασίας βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα», είναι τόσο δυνατό όσο μια κάψουλα κυανίου, ένα δηλητήριο του οποίου η ιστορία προέλευσης καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του πρώτου κεφαλαίου – η πρώτη από πολλές αφηγηματικές και στοχαστικές περιπλανήσεις στα θαύματα και τη φρίκη που εξαπέλυσε η επιστήμη τους τελευταίους αιώνες.
Πρόκειται για έναν διαλογισμό σε πεζό λόγο που έχει μια συγγενική σχέση με το έργο της Olga Tokarczuk: μια αλληλουχία αφηγήσεων που λοξοκοιτάζουν βιογραφικά αλλά και επιχειρούν να εισέλθουν στο έδαφος της φαντασίας.
Οι ιστορίες στο βιβλίο, περιστρέφονται εμμονικά γύρω από το ερώτημα αν μερικά από τα μεγαλύτερα μυαλά του εικοστού αιώνα έφτασαν στα όρια της τρέλας -και, σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Labatut, πολύ πέρα από αυτά- στην αναζήτησή τους για το κλειδί των μυστικών του σύμπαντος.
Μεταξύ των βασικών προσώπων είναι ο Φριτς Χάμπερ, ένας Γερμανοεβραίος χημικός που ανέπτυξε μια διαδικασία για την παραγωγή αμμωνίας από το άζωτο του αέρα, για χρήση ως λίπασμα – μια καινοτομία που του χάρισε το βραβείο Νόμπελ και, αποτρέποντας την πείνα, πιθανώς έσωσε τη ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων – ο οποίος ωστόσο είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη στρατιωτική χρήση του αερίου χλωρίου, ενός χημικού όπλου που ευθύνεται για μερικές από τις χειρότερες φρικαλεότητες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και ενός φυτοφαρμάκου υδροκυανίου που αποτέλεσε άμεσο πρόδρομο του Zyklon B.
Στη συνέχεια, υπάρχει ο Karl Schwarzschild, ένας φυσικός που βρήκε τις πρώτες ακριβείς λύσεις στις εξισώσεις της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν και στην πορεία απέδειξε την ύπαρξη των μαύρων οπών, μια έννοια που κλόνισε τα θεμέλια της φυσικής. Η πιο γνωστή από τις ιστορίες, ίσως, είναι αυτή του Βέρνερ Χάιζενμπεργκ και της διατύπωσης της κβαντικής αβεβαιότητας, μιας θεωρίας που μοιάζει να αψηφά τη λογική.
«Ο Αϊνστάιν διαισθάνθηκε ότι αν κάποιος ακολουθούσε αυτή τη γραμμή σκέψης μέχρι τις τελικές της συνέπειες, το σκοτάδι θα μόλυνε την ψυχή της φυσικής», γράφει ο Labatut.
«Δεν είναι μόνο οι απλοί άνθρωποι· και οι ίδιοι οι επιστήμονες έχουν πάψει να καταλαβαίνουν τον κόσμο. Πάρε παράδειγμα την κβαντομηχανική, την κορωνίδα της δημιουργίας του είδους μας, την ακριβέστερη, ομορφότερη και περιεκτικότερη φυσική θεωρία που επινοήσαμε ποτέ. Αυτή βρίσκεται πίσω από το διαδίκτυο, πίσω από τα υπέροχα κινητά μας τηλέφωνα, ενώ μας υπόσχεται και μια υπολογιστική ισχύ συγκρίσιμη μόνο με τη θεϊκή νοημοσύνη. Έχει μεταμορφώσει τον κόσμο μας σε τέτοιο βαθμό ώστε τον έχει κάνει αγνώριστο.
Ξέρουμε να τη χρησιμοποιούμε, λειτουργεί σχεδόν ως εκ θαύματος, κι όμως δεν υπάρχει άνθρωπος σε αυτόν τον πλανήτη, ούτε ζωντανός ούτε πεθαμένος, που να την καταλαβαίνει πραγματικά. Είναι λες και έπεσε στη Γη σαν μονόλιθος από το διάστημα, και εμείς τώρα απλώς χοροπηδάμε γύρω της σαν πίθηκοι και παίζουμε μαζί της, της πετάμε πέτρες και ξύλα, αλλά κανείς δεν την κατανοεί στα αλήθεια».
Λίγα λόγια για τον Benjamín Labatut
Ο Labatut γεννήθηκε στο Ρότερνταμ το 1980 και μεγάλωσε στη Χάγη, το Μπουένος Άιρες και τη Λίμα. Σήμερα ζει στη Χιλή, γράφει στα ισπανικά και είναι συγγραφέας δύο προηγούμενων έργων, τα οποία δεν έχουν ακόμη μεταφραστεί στα αγγλικά: μιας συλλογής διηγημάτων με τίτλο ”La Antártica Empieza Aquí” («Η Ανταρκτική ξεκινάει από εδώ») και του ”Después de la Luz” («Μετά το φως»).
Το βιβλίο «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο», που μεταφράστηκε από τον Adrian Nathan West και κυκλοφόρησε πέρυσι στο Ηνωμένο Βασίλειο, και φέτος στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Δώμα (μτφ. Αγγελική Βασιλάκου), βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το φετινό Διεθνές Βραβείο Booker, καθώς και στη λίστα καλοκαιρινών αναγνωσμάτων του Μπαράκ Ομπάμα, ενώ έχει ήδη μεταφραστεί σε πάνω από 20 γλώσσες.
Το βιβλίο «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δώμα – Φιναλίστ για το Βραβείο Booker 2021
