Η «Φάρμα των Ζώων» του Άρη Μπινιάρη είναι μια σκοτεινή όσο και pop-oriented αλληγορία για τη ματαίωση του ονείρου. Το να ονειρεύεσαι κάτι που μπορεί να έρθει, έναν κόσμο που θες να πλάσεις, μια ευτοπία όπου όλα είναι ιδανικά -όπως θα έπρεπε να είναι ή μάλλον όπως τα αξίζουμε να είναι-, αυτό είναι ένα πράγμα. Το πόσο γρήγορα μπορεί όλη αυτή η σκέψη να ματαιωθεί, να διαψευστεί, να γίνει σκόνη και να χαθεί στο όνομα της αυθαιρεσίας, είναι κάτι άλλο.
Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος φαίνεται να απολαμβάνει τη συνεργασία του με τον Άρη Μπινιάρη σε αυτή την ιδιαίτερη σύμπραξή τους στο Εθνικό Θέατρο. Η Φάρμα των Ζώων του Τζωρτζ Όργουελ είναι ένα έργο δύστροπο, κανονικός γρίφος για να μεταφερθεί στη θεατρική σκηνή, όμως ο Μπινιάρης έχει χρησιμοποιήσει τη σκηνική γλώσσα που διαμορφώνει τα τελευταία χρόνια για να δημιουργήσει ένα κανάλι επικοινωνίας μεταξύ σκηνής και πλατείας, γεμάτο μουσική, cult αισθητική, παιδικές χαρές και δυστοπίες ενηλίκων.
Ο ρόλος που έχει επωμιστεί ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος στην παράσταση είναι κομβικός. Βρίσκω ταιριαστό να ρωτήσω τον «Ναπολέοντα» για τις αγκυλώσεις της εξουσίας, το concept της επανάστασης, τους θεσμούς, την ελευθερία και τις ανελευθερίες, για τον πυρήνα μας και το πραγματικό μας εγώ αλλά και για τις στιγμές έκστασης που συναντιόμαστε με αυτό το εγώ.
Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος μίλησε στο ελc για τα δικά του όνειρα και τις ματαιώσεις:
«Η Φάρμα έχει κάτι το παιδικό. Παρότι είναι ένα βίαιο έργο και τρομερά σκοτεινό. Ζωάκια, ζωάκια – θυμίζει κάτι παιδικό. Ο Άρης παίζει με αυτό. Είναι ένας παιδικός εφιάλτης.
Ήθελα να δουλέψω πολύ μαζί του. Με ενδιαφέρει πολύ να δουλεύω με σκηνοθέτες που έχουν κάτι προσωπικό να καταθέσουν. Ο Άρης είτε σου αρέσει είτε δεν σου αρέσει. Είναι ωραίο να έχεις ακόλουθους και άλλους που δεν σε αντέχουν. Μου αρέσει το σύμπαν που δημιουργεί. Ως ηθοποιός εγώ δεν είμαι ακραίος στην προσέγγισή μου. Ακόμα παλεύω να έχω μια ευρεία υποδοχή. Ευρεία δεν εννοώ να με ξέρουν όλοι αλλά να μην ενοχλώ, να μην είμαι προκλητικός. Είμαι έτσι σαν χαρακτήρας, μάλλον έχει να κάνει με την προσωπικότητά μου.
Σε αυτό το έργο βλέπω τη ματαίωση. Τη ματαίωση ενός ονείρου μιας ιδανικής κοινωνίας. Ο Άρης αυτό ήθελε να αναδείξει. Ο Όργουελ έγραψε μια ιστορική αλληγορία, κάτι πάνω στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν. Όντας ο ίδιος αριστερός, απογοητευόταν και έβλεπε τον κίνδυνο. Ο Άρης δεν ήθελε να κάνουμε μια μεταφορά και να πάρουμε θέση πάνω στα ιστορικά γεγονότα. Ξέρεις, η στρατευμένη τέχνη έχει ένα στενό όριο. Ήθελε να μιλήσει για το φαινόμενο. Όλα τα ζωάκια ονειρεύονται ότι θα αποτινάξουν τον ζυγό και ότι θα έχουν μια δίκαιη κοινωνία ισότητας και αδελφοσύνης. Αυτό το όνειρο σιγά-σιγά γκρεμίζεται.
Για να κάνεις μια επανάσταση, να σπάσεις κάποιες δομές, να ανατρέψεις ένα σύστημα, πρέπει να έχεις μια απολυτότητα σαν επαναστάτης. Θέλει μια αδιαλλαξία. Όταν όμως καταφέρεις να σπάσεις το κατεστημένο και να εγκαθιδρύσεις μια καινούρια δομή, εκεί για να λειτουργήσει και να διατηρηθεί το νέο ιδεολογικό πρότυπο -η αδελφοσύνη και η ισότητα- τότε πρέπει η αδιαλλαξία σου να πάει σε δεύτερη μοίρα. Ο ηγέτης θα πρέπει να αποκτήσει μια σοφία. Η επανάσταση πρέπει να έχει μια απολυτότητα γιατί αλλιώς δεν θα γίνει. Δεν θα βγει ο άλλος να πολεμήσει για κάτι ρευστό».
Τον ρωτώ ποια είναι η σχέση του με τις ιδέες, αν ο ίδιος είναι κοντά στην επαναστατική φύση. Μιλάει για την πολιτική του διάσταση και τις καταβολές του:
«Για να αλλάξει κάτι στον κόσμο, πρέπει να δοκιμαστούν ιδέες οι οποίες είναι εν μέρει προβληματικές. Αποφεύγω να σταθώ σε αυτό γιατί έχει μια ματαιότητα και μια απαισιοδοξία. Το ότι δηλαδή η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να φτάσει αυτά τα ιδανικά. Δεν μπορώ να μιλήσω για την ανθρώπινη φύση, γιατί η ανθρώπινη φύση εξελίσσεται μέσα στην ιστορία. Θέλω να πιστεύω ότι θα ανεβαίνουμε επίπεδα ως είδος.
Είναι μακριά από μένα αυτή η επαναστατική φύση. Ο παππούς μου ήταν έτσι, μεγάλωσα κοντά του. Από νωρίς άρχισα να μυρίζομαι τη σκληρή ζωή που πάει μαζί με αυτό. Αφού πέθανε, άρχισα να βλέπω τον κόσμο και τα ρεύματα που υποστήριζε να εκπίπτουν. Δεν είμαι απολιτίκ. Δεν είναι ότι δεν έχω στο μυαλό μου μια έστω ρευστή ιδανική ιδεολογία. Όμως, δεν είμαι άτομο που θεωρώ ικανό να στηρίξει πολιτικές κινήσεις. Είμαι σε αυτόν τον κόσμο για να κάνω άλλα πράγματα. Δεν ξέρω ποιες είναι οι αξίες που χαρακτηρίζουν τον επαναστάτη. Θα ήθελα να είναι το αίσθημα δικαίου. Θα ήθελα να είναι μια καθαρή σκέψη. Συνάμα θα ήθελα να είναι και η συμπόνια, η πολύπλευρη κατανόηση, της αντίθετης οπτικής γωνίας. Αυτό μας πάει πραγματικά μπροστά.
Είχα και τις δύο πολιτικές πλευρές στις καταβολές μου. Από τη μια, είχα έναν παππού που πέρασε μια δεκαετία στην εξορία και από την άλλη είχα έναν παππού από τη Σπάρτη -αυτό τα λέει όλα- και ήταν πρόεδρος του χωριού, έχει φωτογραφία με τον Καραμανλή. Το πιο σημαντικό είναι ότι έχω στο μυαλό μου ιστορίες από την εξορία αλλά και από αντάρτες που κατέβαιναν στο χωριό και έβαζαν στην έγκυο γιαγιά μου το πιστόλι στην κοιλιά. Στον πόλεμο όλα είναι μέσα, όλοι κάνουν τερατουργήματα και η ιδεολογία δεν έχει ιδιαίτερη σημασία».
ο πυρήνας μας | ποιοι είμαστε πραγματικά
«Πολλές φορές προσπαθώντας να θυμηθώ πώς έβλεπα τα πράγματα στην εφηβεία μου, αντιλαμβάνομαι ότι βάζω πολύ νερό στο κρασί μου σε πράγματα που πίστευα τότε. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω αν αυτό συμβαίνει επειδή φθείρομαι ή επειδή εξελίσσομαι. Δεν ξέρω ποιο είναι το σωστό από τα δύο. Μου περνάει από το μυαλό ότι φθείρομαι. Όταν γνωρίζω νέα παιδιά και βλέπω την απολυτότητα που φέρουν με τις ιδέες τους και τον τρόπο που τις εκφράζουν, προσπαθώ να ακούσω παραπάνω. Να δω μήπως υπάρχει κάτι που εγώ χάνω και αυτός το διατηρεί, επειδή είναι πιο κοντά στον πυρήνα του.
Το ίδιο προσπαθώ να κάνω και με την trap. Είναι μια μουσική που δεν κατανοώ καθόλου. Είναι εκτός του συστήματός μου, της αισθητικής μου. Όταν πάω να την (κατά)κρίνω, σκέφτομαι. Αναλογίσου λίγο, οι γονείς σου ή οι παππούδες σου, όταν άκουγαν τα waltz, τι σκέφτονταν όταν άκουγες εσύ rock. Πόσο περίεργο τους φαινόταν! Από τα μελωδικά έγχορδα, ξαφνικά βάλαμε έναν ηλεκτρισμό και είναι σαν να γρατζουνάμε κατσαρόλες. Αυτό γιατί είναι καλύτερο από αυτό που κάνουν σήμερα οι trappers; Αναλογικά. Ίσως, λοιπόν, η trap να είναι κάτι που απλώς δεν μπορούμε να ακούσουμε, να δούμε την ομορφιά του. Γιατί; Μα γιατί είμαστε από μια άλλη εποχή. Είμαστε νέοι ακόμη, ναι, αλλά κιόλας ανήκουμε σε μια άλλη εποχή. Είναι φθορά και εξέλιξη, δεν είναι ή φθορά ή εξέλιξη.
Φυσικά και θα ήθελα να είμαι πιο κοντά στον πυρήνα μου. Αυτό δεν είναι αναγκαστικά χαρακτηριστικό της νιότης. Είναι πολύ εύκολο -ειδικά στη σημερινή εποχή- να απομακρυνθείς από τον πυρήνα σου. Αν δώσεις σε ένα μωρό ερεθίσματα 4K, είναι πολύ εύκολο να απομακρυνθεί από τον πυρήνα του. Να μην κατανοεί πώς είναι να είσαι στη φύση. Επειδή είμαι παιδί της πόλης, αγάπησα τη φύση ενήλικας. Μόλις ενηλικιώθηκα, απελευθερώθηκα και πήγαινα διακοπές μόνος μου, άρχισα να κάνω ελεύθερο κάμπινγκ. Το αίσθημα που ένιωσα στη φύση ήταν για εμένα αποκάλυψη».
«δεν γαμιέται» | εμείς θα έχουμε κάνει την αρχή
Αναφέρω στον Προμηθέα πως η σκηνή του «δεν γαμιέται» ήταν αυτή που ξεχώρισα στην παράσταση, μια σκηνή απόλυτα «μπινιαρική». Γελάει.
«Δεν φαίνεσαι καθόλου βίαιος. (Γέλιο). Στις ιστορίες ανόδου και πτώσης, γοητεύομαι πάντα από την “αρχή”. Με εξιτάρει. Το potential και οι άπειρες δυνατότητες, ίσως. Αυτό που είναι υπέροχο είναι το πώς συνδέεται η αρχή με τα υλικά του επαναστάτη. Ο επαναστάτης πρέπει να έχει την πρόθεση και τη δύναμη να κάνει κάτι για το μέλλον, γνωρίζοντας ότι είναι πιθανό να μην το καρπωθεί αυτός. Αυτό είναι σπουδαίο. Να θες να κάνεις την αρχή για το μέλλον της ανθρωπότητας. Έχει κάτι το χριστιανικό, με την έννοια της φιλοσοφίας. Όχι της θρησκείας.
Έχει μια σκηνή ο Kubrick -ο αγαπημένος μου σκηνοθέτης- στο Full Metal Jacket, μια ταινία για το φαινόμενο του πολέμου. Σε αυτή τη σκηνή μας δείχνει τον φανατισμό, την ταλαιπωρία, το bullying, τη φρίκη, μέσα από το χιούμορ. Τελειώνει με μια αριστουργηματική και φρικιαστική σκηνή. Μετά από μια δολοφονία ενός κοριτσιού, τραγουδάνε όλοι μαζί ένα πολεμικό τραγούδι και τονώνεται το ηθικό τους.
Όταν βάλουμε μια κοινή φανέλα, μια κοινή σημαία, ένα κοινό hashtag, μπορούμε να είμαστε όλοι μαζί. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε τόσο δυνατοί. Υπάρχει στην ανθρώπινη φύση και σχεδόν είναι αδιαπραγμάτευτο. Φυσικά και υπάρχουν οι σκεπτόμενοι που βλέπουν τον κίνδυνο. Πνίγονται όμως στη μελωδία της μάζας. Άλλοτε είναι όντως μελωδική και άλλοτε καταγγελτική και βίαιη όπως το δεν γαμιέται.
Η σχέση μου με αυτή τη μάζα δεν είναι καλή. Έχω μεγάλη αντίσταση σε αυτό. Είναι πολύ ωραίο και δυνατό συναίσθημα και το έχω βιώσει ίσως μόνο κάποιες φορές σε παραστάσεις. Και σε αθλητικούς αγώνες. Δεν υπάρχει αμφιβολία, είμαστε μαζί. Εγώ για σένα, εσύ για μένα, είμαστε μαζί. Δεν έχει σημασία αν ταιριάζουμε, αν συμφωνούμε σε βάθος. Πάμε να νικήσουμε ρε, πάμε. Σε πράγματα που ενέχουν ιδεολογία, ακόμα και στην τέχνη, μου είναι πολύ δύσκολο να αφεθώ σε κάτι τέτοιο».
όρια & ανελευθερίες | η ρευστή μας φύση σε στεγανά
Μιλώντας για όρια, ανελευθερίες, περιορισμούς και καλούπια, ο Προμηθέας περιγράφει μια κοινωνία που βάζει γύρω μας κάγκελα σαν αυτά της Φάρμας του Όργουελ.
«Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, βάζουν όρια στη φύση μας. Μια φύση που είναι τόσο ρευστή στην αρχή! Όρια συμπεριφοράς, σεξουαλικότητας, πεποιθήσεων, όρεξης. Μας βάζουν καλούπια. Μέχρι εκεί θα πας. Σαν γονιός τώρα, με απασχολούν πολύ αυτά τα πράγματα. Κάνεις ένα παιδί που θα βγει στην κοινωνία και δεν θα ξέρει τι να κάνει. Θα το πατάνε τα φορτηγά! Εγώ κάνω ψυχοθεραπεία αυτό το διάστημα. Δεν έχω κάνει για χρόνια στη ζωή μου, είχα κάνει στο παρελθόν που πέρασα μια κατάθλιψη και ζορίστηκα πολύ και ξαναξεκίνησα στη δεύτερη καραντίνα. Στην πρώτη βίωσα μια τύπου sci-fi κατάσταση και είπα στη δεύτερη καραντίνα να κάνω μια νηφάλια ενδοσκόπηση.
Πολλά πράγματα έχουν περιορίσει την ελευθερία μου. Οι γονείς μου πρώτα από όλα. Όλοι οι γονείς το κάνουν, δεν το λέω για να τους κατηγορήσω. Και εγώ το κάνω στο παιδί μου, σε πράγματα που δεν το καταλαβαίνω. Πιστεύω ότι έχω και δίκιο. Δεν το κάνει κανείς επειδή θέλει να καταστρέψει το παιδί του, το κάνει για καλό.
Το να αρέσω και να αποδεικνύω πόσο αποτελεσματικός είμαι. Μεγάλος βραχνάς που κουβαλάω από παιδί. Πασχίζω να το αποτινάξω από πάνω μου, το καταφέρνω μόνο πάνω στη σκηνή. Τρομερή τροχοπέδη για τη δουλειά μου όταν δεν το αποτινάσσω. Παλιότερα είχα τρομερή αντίσταση και απέναντι στους σκηνοθέτες. Τώρα βλέπω την αντίρρηση και στους συναδέλφους. Πόσο δυσλειτουργικό αυτό. Γιατί δεν το δοκιμάζεις; Ας είναι χάλια. Αλλά δοκίμασέ το πρώτα. Αυτό είναι άμυνα.
Δεν είναι ο εαυτός μας αυτός. Αναφερόμαστε σε μια φωνή μέσα στο κεφάλι μας η οποία δεν είναι ο πυρηνικός εαυτός μας. Είναι μια φορεμένη φωνή, δεν μπορούμε να την ξεχωρίσουμε εύκολα και για αυτό δεν μπορούμε να την πετάξουμε. Ίσως και να πονάει να την πετάξουμε. Νιώθουμε ότι απορρίπτουμε κάτι από εμάς, τους γονείς μας, τους δασκάλους μας, τους φίλους μας. Μας πονάει γιατί εκείνοι μας έχουν δώσει τόσο ωραία πράγματα. Έχουν τόση αλήθεια αυτά. Πρέπει να την πετάξεις για να καταλάβεις τη δική σου τάση. Εσένα τι σε ελευθερώνει, τι σε κάνει πιο ελαφρύ;»
έχεις συναντήσει τον «αληθινό» Προμηθέα;
«Τον έχω συναντήσει σε στιγμές. Σε στιγμές έκστασης, σε στιγμές βαθιάς λύπης. Νιώθω ότι είμαι μακριά από το να είμαι αγκαλιά με εκείνον. Είχα μεγάλο πρόβλημα να αφεθώ στη ζωή μου χωρίς να έχω πραγματικά τον έλεγχο. Νομίζω πως για αυτό είμαι άνθρωπος που κυνηγούσα τις ακραίες καταστάσεις. Από θαύμα ζω. Έψαχνα τρόπους να τον χάσω τον έλεγχο. Το έκανα εντελώς ασυνείδητα. Θεωρούσα ότι είμαι ελεύθερος και ότι δεν φοβάμαι τίποτα.
Μεγαλώνοντας καταλαβαίνω ότι μάλλον είχα τρομερή ανάγκη να έχω τον έλεγχο και για αυτό αναζητούσα τις ακραίες καταστάσεις, ώστε να μην τον έχω a priori. Να απολαύσω για λίγο αυτό που λες, τον αληθινό Προμηθέα. Το ότι μου αρέσει πολύ το θέατρο, έχει πολύ να κάνει με αυτό. Όταν μιλάω για έκσταση, το θέατρο είναι το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό. Ο χρόνος διαστέλλεται. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά της έκστασης. Κάψιμο στο στήθος, διογκώνονται τα πάντα, το εγώ γίνεται ένα με όσα συμβαίνουν γύρω. Αυτό μπορείς να το κάνεις τεχνητά, με ουσίες, μπορείς να το κάνεις με διαλογισμό, μπορείς να το κάνεις με χορό, μπορείς να το κάνεις με την ταχύτητα. Σαφέστατα δεν το έκανα συνειδητά.
Το να σου αρέσει να μιλάς, να κινείσαι, να πιάνεις ένα ποτήρι και να σε παρακολουθούν συγκεντρωμένα 300 άτομα, δεν είναι πολύ φυσιολογικό. Είναι ο εφιάλτης του μέσου ανθρώπου. Θεωρώ ότι το κομμάτι του θαυμασμού είναι μέσα μας. Είναι πολύ συχνό να βλέπεις νάρκισσους ηθοποιούς. Ο ναρκισσισμός είναι μεγάλη παγίδα για τη ζωή. Μπορεί να φτάνει σε παθολογικά ύψη. Όμως, δεν μπορείς να παραβλέψεις ότι κάπου πρέπει να υπάρχει. Πρέπει να δίνουμε τόπο στα σκοτεινά μας ένστικτα. Αλλιώς γίνονται σκιά, τα συσσωρεύουμε κάπου, τα ονομάζουμε κακά και δεν ξέρω τι τα κάνουμε. Πρέπει πού και πού να τα φωτίζουμε λίγο.
«Ο ρόλος της τέχνης είναι να ρίχνει σπόρους ή να ρίχνει νερό στους σπόρους. Να ρίχνει φως στα πρώτα φύλλα. Η τέχνη δεν είναι μαχαίρι. Είναι για την ψυχή του ανθρώπου.»
Γιατί να μη μου αρέσει ότι με θαυμάσανε σήμερα; Αυτό δεν με κάνει πιο ρηχό άνθρωπο. Έδωσα κάτι αληθινό, δικό μου. Αν θαύμασαν την αλήθεια μου, τότε έχει γίνει κάτι πολύ πιο ουσιαστικό. Ταυτίστηκαν μαζί μου και είδαν κάτι δικό τους. Όλα έχουν δύο όψεις. Για αυτό το ζητούμενο είναι η ισορροπία. Σε μικρότερες ηλικίες, είχε μεγάλο κόστος αυτό στη ζωή μου. Ήταν ίσως και οι ρόλοι που μου δίνονταν. Έπαιζα για καιρό κάτι τύπους αυτοκτονικούς. Πέρασα μια κατάθλιψη γύρω στα 27-28 μου, είναι μια ηλικία περίεργη. Εκεί, λοιπόν, ένιωθα ότι δεν ζω τη ζωή μου, η ζωή μου είναι στο mute και πάνω στη σκηνή νιώθω τα πάντα πολύ πιο έντονα, αλλά δεν έχω ενέργεια να δώσω. Καίω την μπαταρία μου. Ξοδευόμουν από κάτι που δεν είχα. Τώρα προσπαθώ αυτό να το αντιστρέψω.
Αρκεί να μην γίνεται αυτοσκοπός το σκοτάδι. Έχω περάσει και από αυτό και δεν μου κάνει. Αν δεν είμαστε σκοτεινοί, δεν είμαστε βαθείς; Ένα πράγμα που έχω κρατήσει από τον Βογιατζή -άνθρωπο με πολύ ισχυρά σκοτάδια που προέβαλλε και σε άλλους- είναι που έλεγε ότι υπάρχει πολύ βάθος στην επιφάνεια. Τι σημαίνει ότι είναι επιφανειακό το έργο; Τι σημαίνει είναι επιφανειακός ο ρόλος; Τι έχει βάθος; Μόνο αυτό που για να το καταλάβω πρέπει να το διαβάσω εφτά φορές; Όχι. Βάθος μπορεί να έχει η πιο απλή ατάκα του κόσμου. Αρκεί να μπορεί να ταυτιστεί ο άλλος, να υπάρχει χώρος ερμηνείας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να είναι μια εγκεφαλίτιδα ή το απόλυτο σκοτάδι. Το θέατρο είναι χαρά, είναι παιχνίδι. Αν ψάχνουμε κάτι πυρηνικό, κάτι δικό μας, πρέπει να κοιτάξουμε πίσω, όταν ήμασταν παιδιά. Η χαρά είναι το πιο φυσικό πράγμα. Η πρώτη αντίδραση του παιδιού είναι να γελάσει. Εκεί είναι που τρελαίνεσαι. Γελάει πρώτη φορά και τρελαίνεσαι.
Πάντα, έτσι κι αλλιώς, είτε έχεις προφανείς ή συγκυριακές ταυτίσεις με έναν ρόλο, πάντα προσπαθείς να βρεις κοινό τόπο. Δεν μιλάω για ανάκληση μνήμης. Με πετάει έξω από τον ρόλο αυτό. Εγώ παίζω κάποιον άλλο, δεν κάνω εμένα. Αν θέλω να κλάψω, πρέπει να βρω γιατί κλαίει ο ρόλος. Αν μπορώ, θα κλάψω μαζί του, για αυτό. Όχι για το δικό μου απωθημένο. Οι ταυτίσεις δεν μου αποκαλύπτονται εγκεφαλικά. Μου αποκαλύπτονται βιωματικά και σκάνε ξαφνικά. Λέω κάτι και ξαφνικά το νιώθω. Ρε ‘συ!»
για την ευτυχία και την τέχνη
«Εννοείται πως έχω μπει στη λούπα να κυνηγήσω την ευτυχία. Έχω μπει και μπαίνω και θα ξαναμπώ. Δεν το γλιτώνεις αυτό. Είναι μια δύσκολη εποχή για να αντισταθείς σε αυτό. Σου πλασάρεται συνεχώς μια πλασματική ευτυχία, ψεύτικη.
Άνθρωποι με ευτυχισμένες φωτογραφίες και δυστυχισμένες ζωές. Χαρακτηριστικό της εποχής μας. Όλοι πλασάρουν το πόσο γαμάτοι είναι, πόσο γαμάτα περνάνε. Εσύ τραβάς το ζόρι σου και ξαφνικά βλέπεις πόσο γαμάτα περνάνε όλοι. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα για την αυτοεκτίμησή σου. Πολύ σπάνια με αγγίζουν όλα αυτά. Πρέπει να δω τη γνήσια χαρά στο πρόσωπο.
Ο ρόλος της τέχνης είναι να ρίχνει σπόρους ή να ρίχνει νερό στους σπόρους. Να ρίχνει φως στα πρώτα φύλλα. Η τέχνη δεν είναι μαχαίρι. Είναι για την ψυχή του ανθρώπου. Είναι κάτι που σου γαργαλάει το μέσα σου. Δεν σε χτυπάει στο λογικό. Χτυπάει το θυμικό σου και μεταφέρει δόνηση».
