Συνομιλώντας κατά τη διάρκεια των προβών με τον συνθέτη Δημήτρη Παπαδημητρίου, εντυπωσιάστηκα βαθιά από το βάθος της ανάλυσής του, από τον τρόπο που περιέγραφε την πολυπλοκότητα του κεντρικού χαρακτήρα, από τον εντοπισμό όλων των ακαταμέτρητων βιβλικών και μη αναφορών στο μνημειακών διαστάσεων αριστούργημα του Χέρμαν Μέλβιλ. Είναι όμως πάντοτε το αμείλικτο ερώτημα σε μια τέτοια σισύφεια προσπάθεια όπως η μεταφορά του “Moby Dick” στο μουσικό θέατρο: τι ποσοστό από τις προθέσεις του δημιουργού (που έχει γράψει και το λιμπρέτο) θα ευοδωθεί; Πόσες από τις επισημάνσεις του, από τις αναλύσεις του, από τις σκέψεις του πάνω στο εμβληματικό βιβλίο θα χωρέσουν στο ακρόαμα, αλλά και στο θέαμα που θα φτάσει ενώπιον του κοινού; Ε, λοιπόν τα νέα είναι εξαιρετικά: το εγχείρημα πέτυχε σε βαθμό που να υπερβαίνει τις προσδοκίες ακόμα και του πλέον καλοπροαίρετου θεατή.
Ο Γιάννης Κακλέας είχε μια διαφορετική πρόκληση να αντιμετωπίσει: να επενδύσει με εικόνα ένα κείμενο που, άλλος από διασκευή για παιδιά, άλλος από κλασικό εικονογραφημένο, άλλος από το πλήρες μυθιστόρημα, όλοι έχουν εικονογραφήσει μέσα στο μυαλό τους. Επιπλέον, είχε να ισορροπήσει ανάμεσα στις απαιτήσεις ενός μεγάλου θεάματος και σε αυτές ενός ταξιδιού εσωτερικού, με αντικείμενο αναζήτησης όχι την τρομερή, μυθική φάλαινα την ανάλγητη ως στοιχείο της φύσης, αλλά τον άστοργο Θεό Πατέρα που με τη σιωπή του εγκαταλείπει το παιδί του που τον αναζητεί προκαλώντας τον. Να σκηνοθετήσει πλάι-πλάι τις θεματικές σκηνές της περιπέτειας –«το φολκλόρ της φαλαινοθηρίας», όπως λέει ο ίδιος ο Παπαδημητρίου- με σκηνές εσωτερικής έντασης όπως αυτή του υποπλοίαρχου που αμφιταλαντεύεται στη σκέψη του να σκοτώσει τον καπετάνιο Αχαάβ στον ύπνο του σώζοντας τις ζωές όλων τους, ή το σπαρακτικό ντουέτο των δυο τους, όπου προσπαθεί να τον πείσει να κάνουν μεταβολή έστω και την τελευταία στιγμή, δελεάζοντάς τον με την εικόνα της επιστροφής στις αγκαλιές των οικογενειών τους.
Στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, γέρνοντας ελαφρά την πλάστιγγα προς τη μεριά του θεαματικού: δικαιολογημένη στάση. Άλλωστε δεν πρόκειται για παράσταση που θα παιχτεί για τέσσερις μέρες στη Λυρική Σκηνή ή σε ένα φεστιβάλ, αλλά για μισή σεζόν σε μια ευμεγεθέστατη εμπορική αίθουσα. Πολύτιμοι αρωγοί του, ο πολύς Μανώλης Παντελιδάκης στην επίσης επικών διαστάσεων σκηνογραφία –πόσο ταίριαξε το έργο με έναν χαρισματικό παραμυθά όπως αυτός!- και η Ηλένια Δουλαδίρη στα φαντασμαγορικά κοστούμια.
Ο καπετάνιος Αχαάβ του Μπάμπη Βελισσάριου είναι απλά επιβλητικός: φωνητικά άψογος και με μεγάλη εκφραστική παλέτα, κατορθώνει να χωρέσει τόσο τον εμμονικό ήρωα της παιδικής μας ηλικίας, όσο και τον θεομάχο απευθείας απόγονο του Πενθέα, που ακολουθεί απαρέγκλιτα τον αυτοκτονικό του δρόμο για να καταλήξει -όπως κι εκείνος, άλλωστε- κατασπαραγμένος από το αντικείμενο του πόθου του. Πλήρης και άψογος ο υποπλοίαρχος Στάρμπακ του Θοδωρή Βουτσικάκη, αν και ένα κλικ πιο «έντεχνος» από ό,τι θα τον ήθελα για τις προσωπικές μου προτιμήσεις (γούστα όμως είναι αυτά).
Αληθινή αποκάλυψη στον ρόλο του αφηγητή Ισμαήλ ο Αιμιλιανός Σταματάκης: θα μπορούσε κανείς να ξεγελαστεί, όταν τον βλέπει να σαρώνει τη σκηνή τραγουδώντας ταυτόχρονα, και να νομίζει πως υπάρχουν αποσπάσματα προηχογραφημένα –κι όμως όχι: τα πάντα εκτελούνται ζωντανά και ηρωικά επί σκηνής! Εύγε στον νέο καλλιτέχνη που αξίζει την προσοχή μας τώρα, αλλά και στο μέλλον. Η έκπληξη της βραδιάς όμως ονομάζεται Ιβάν Σβιτάιλο: αναμενόμενη η εξαιρετική του κίνηση και ο δυναμισμός του, αιφνιδιασμός οι φωνητικές και υποκριτικές του ικανότητες.
Τέτοιου μεγέθους επιτεύγματα δεν κατορθώνονται παρά μόνο με την ολόψυχη αφοσίωση, με σχεδόν οπαδική «μανία», όλων ανεξαιρέτως των συντελεστών. Είναι κατάφωρη αδικία που η έκταση ενός τέτοιου σημειώματος δεν επιτρέπει αναφορά στον καθένα ξεχωριστά όπως θα τους άξιζε. Υπάρχουν τραγούδια -άριες, πιο σωστά- που όχι μόνο ανυπομονώ να ξανακούσω, αλλά και εύκολα θα απολάμβανα και στο σπίτι μου κατ’ επανάληψη. Εν αναμονή, λοιπόν για την έκδοση του ηχογραφήματος.
Ένα μόνο ψέμα υπάρχει στην εξαιρετική αυτή δουλειά: ο τίτλος “Moby Dick – The Musical”. Γιατί απλούστατα δεν πρόκειται για μιούζικαλ, αλλά καθαρά για όπερα. Κατανοητή η επιλογή βέβαια: όταν παρουσιάζει κανείς μια πανάκριβη παραγωγή σε ένα αχανές θέατρο, θα επιλέξει πιθανότατα τη λέξη που θα προσελκύσει ευκολότερα το κοινό στο ταμείο, κι η όπερα ακούγεται βαρύτερη, σοβαρότερη, λιγότερο «διασκεδαστική» στα αυτιά του λιγότερο εκπαιδευμένου ακροατή. Όμως ως δομή, ως έκταση, αλλά και ως βαρύτητα, το έργο του Δημήτρη Παπαδημητρίου είναι μια όπερα. Επιπλέον, είναι ένα ορόσημο για το ίδιο το έργο του συνθέτη. Ας τον ευχαριστήσουμε για το δώρο του κι ας του ευχηθούμε να αξιωθεί να το ξεπεράσει.
