H Kατερίνα Σκουρλή για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια δουλεύει με εφήβους σκηνοθετώντας παραστάσεις και δημιουργώντας με εφηβικές ομάδες πρωτότυπα θεατρικά έργα σε συνεργασία με τον Βαγγέλη Κυριακού. Όταν διάβασε την ιστορία του Μαξίμ, μια ιστορία μιας μακρινής, θαρρείς, δυστοπίας, γραμμένης το 2001, που μοιάζει αφόρητα πλέον με τα δελτία ειδήσεων του σήμερα, αποφάσισε να τη μοιραστεί με όσους θα θελήσουν να την ακούσουν. Έτσι σε μερικές ημέρες, με την θεατρική ομάδα «ΑΘΩΟ ΣΩΜΑ» παρουσιάζει την παράσταση «Πλαστελίνη» του Βασίλι Σίγκαρεφ για 12 παραστάσεις στο Θέατρο Σφενδόνη.
Ο Μαξίμ είναι ένα νεαρό αγόρι που ζει μαζί με την γιαγιά του σε έναν κόσμο γεμάτο απελπισμένους ανθρώπους, ανθρώπους που προσπαθούν να επιβιώσουν και να εξασφαλίσουν την επόμενη μέρα τους –όχι τόσο το φαγητό τους, όσο την βότκα ή την δόση τους. Σε μια εξαθλιωμένη –οικονομικά και ηθικά– κοινωνία, όπου η βία και ο κυνισμός ολοένα και μεγαλώνει, σε μια –οποιαδήποτε– πόλη της Ρωσίας του 2001, που λίγο διαφέρει από τις πόλεις του 2023, ο Μαξίμ θέλει να καταφέρει να βρει έναν διαφορετικό τρόπο επιβίωσης. Όπως πλάθει με την πλαστελίνη του αυτά που ονειρεύεται, έτσι προσπαθεί να χαράξει και έναν δρόμο που αξίζει να διαβείς.
Στην πορεία του συναντά ανθρώπους που προσπαθούν να τον εκμηδενίσουν ή να τον κάνουν όμοιό τους στερώντας του το δικαίωμα της άλλης επιλογής για τη ζωή. Επιλέγει τον έρωτα και τον ηρωισμό, τα δύο κατεξοχήν εφηβικά όπλα για να πολεμήσει. Και φτάνει μέχρι το τέλος, μέχρι να αντικρίσει πρόσωπο με πρόσωπο την αλήθεια.
Με αφορμή αυτή τη νέα παράσταση μιλήσαμε με την σκηνοθέτρια Kατερίνα Σκουρλή.
Πείτε μας λίγα περισσότερα για την ιστορία του Μαξίμ. Τι είναι εκείνο που την κάνει ξεχωριστή και συγκινητική;
Η ιστορία του Μαξίμ θα μπορούσε από μόνη της να είναι ξεχωριστή και συγκινητική με την έννοια ότι ένας έφηβος που μεγαλώνει χωρίς γονείς, με την κατάκοιτη γιαγιά του, σε μια αφιλόξενη, γκρίζα πόλη, γεμάτη με ανθρώπους βίαιους, απελπισμένους, παρατημένους, έχει το κατάλληλο προφίλ για να είναι ο επόμενος παραβατικός, ο επόμενος χρήστης, ο επόμενος δολοφόνος –και πράγματι, φτάνει πολύ κοντά σε αυτό. Όμως, έρχεται το φινάλε. Η «μη λύση», η «μη κάθαρση» αν θέλετε, η επιστροφή στην παιδικότητα, τη στιγμή που τα όνειρα αποδεικνύονται ουτοπικά, είναι για μένα η μεγαλειώδης στιγμή στο έργο του Σίγκαρεφ και αυτή που μου προκάλεσε τη μεγαλύτερη συγκίνηση. Και φυσικά δεν θα σας την πω.
Ποιο το σκηνοθετικό βλέμμα της παράστασης; Ποιο ήταν εκείνο το σημείο που κυρίως θελήσατε να αναδείξετε;
Είναι αυτό που λέει το όνομα της ομάδας. Το σώμα. Το πάντα αθώο. Από εκεί ξεκινάω πάντα. Μέσα από αυτό βγαίνουν όλα, ακόμα και ο λόγος. Η αθωότητα των νέων ανθρώπων και η σταδιακή τους «σκλήρυνση», η πλαστελίνη που γίνεται σαν πέτρα και σπάει. Και κάτι ακόμα που προέκυψε στην πορεία των προβών και των συζητήσεων με τον Βαγγέλη Κυριακού και τους ηθοποιούς της ομάδας και αφορά τις γυναίκες του έργου. Το πώς θα τις παρουσιάζαμε, η πρώτη εντύπωση που μας δημιουργήθηκε για αυτές διαβάζοντας την «Πλαστελίνη», και αυτό που φτάσαμε να πιστεύουμε -και ελπίζουμε να αναδείξουμε στην παράσταση- για αυτές τις γυναίκες. Και εδώ να πω ότι έπαιξαν καταλυτικό ρόλο οι «Γιαγιάδες», η περσινή παράσταση που σκηνοθέτησα.
Έχετε αγωνία αν θα παρευρεθούν στο κοινό έφηβοι;
Έχουμε πάντα αγωνία για τους θεατές. Για όλους τους θεατές. Καταρχάς για το αν θα έρθουν και μετά για την αλληλεπίδραση με την παράσταση. Έχω σκηνοθετήσει περίπου 20 εφηβικές παραστάσεις, σε άλλες 10 τουλάχιστον ήμουν στην ομάδα που τις προετοίμασε και πάντα με συγκινούσε ιδιαίτερα εκτός από τους έφηβους ηθοποιούς να βλέπω έφηβους θεατές να παρακολουθούν ιστορίες γραμμένες για αυτούς. Ελπίζω ότι θα έρθουν έφηβοι, αλλά, όπως είναι πια τα πράγματα στην Ελλάδα, ελπίζω περισσότερο να έρθουν οι γονείς τους. Και να καταλάβουν. Για την έλευση των εφήβων θα χαρώ ακόμη, γιατί θα δουν άλλη μια παράσταση, γιατί θα πάνε στο θέατρο.
Mε τι αίσθηση θέλετε να φύγουν οι θεατές από την παράσταση;
Δεν ξέρω. Θα ήθελα να πω μουδιασμένοι, αλλά δεν ακούγεται και πολύ προωθητικό αυτό για την παράσταση. Θα ήθελα να φύγουν σιωπηλοί. Περισσότερο με νοιάζει αν το επόμενο πρωί, το επόμενο μεσημέρι, δυο μέρες μετά, την σκέφτονται ακόμα.
Δουλεύετε χρόνια με εφήβους. Τι πιστεύετε πως είναι εκείνο το στοιχείο που χαρακτηρίζει αυτή τη νέα γενιά; Διαφέρει από τις προηγούμενες;
Κάθε γενιά έχει καινούργια στοιχεία σε σχέση με την προηγούμενη. Είναι περισσότερο έξυπνη σίγουρα και λιγότερο αθώα. Με τρομάζει λίγο που βιάζονται να μας μοιάσουν, να μεγαλώσουν. Τι καλό βρίσκουν σε αυτό; Σίγουρα είναι μια γενιά που θέλει να φτιάξει ένα καλύτερο αύριο, πιο δίκαιο για όλους, ένα αύριο μέσα στο οποίο όλοι θα μπορούν να βρουν χώρο, να ονειρευτούν και να ελπίζουν. Δεν ξέρω αν οι προηγούμενες γενιές ενδιαφέρονταν τόσο για τον άλλο. Έχω την εντύπωση ότι -για τη δική μου τουλάχιστον γενιά- στη σκέψη μας κυριαρχούσε ο εαυτός.
Tι έχετε αποκομίσει από αυτή τη συνεργασία και τη δουλειά σας με τους νέους;
Ζωντάνια, ενέργεια, ελπίδα, θάρρος. Και φυσικά με έμαθαν πόσο σημαντικό είναι να ακούει ο ένας τον άλλον πραγματικά. Οι έφηβοι το μόνο που ζητάνε είναι να ακούμε τις ανάγκες τους, τις σκέψεις τους, τους προβληματισμούς τους, τα όνειρά τους και να σταματήσουμε να τους αντιμετωπίζουμε ως παιδιά. Αυτό είναι το πολυτιμότερο δώρο που πήρα και συνεχίζω να παίρνω από αυτούς. Με μαθαίνουν να ακούω τους ανθρώπους γύρω μου, συνειδητοποιώντας συνάμα ότι αυτή η έλλειψη ενεργητικής ακρόασης που κυριαρχεί στις μέρες μας είναι η ρίζα όλων όσων ζούμε. Έχουμε σταματήσει να ακούμε, άρα και να επικοινωνούμε πραγματικά με τους γύρω μας.
Οι νέοι σήμερα θέλουν να αλλάξουν τα πράγματα; Κι αν ναι, πώς τελικά πιστεύετε ότι το κάνουν;
Εξ ορισμού θέλουν. Νέα πράγματα, άρα αλλαγμένα. Δε νομίζω ότι υπήρξε γενιά -τουλάχιστον στη χώρα μας- που να είπε «α, ωραία είναι τα πράγματα, όλα λειτουργούν ρολόι». Και πάντα ελπίζουμε ότι η τωρινή ή η επόμενη νέα γενιά θα τα καταφέρει. Κι ας ξεβολέψει κάποιες προηγούμενες νέες γενιές.
Ένα παράδειγμα για το πώς μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα ήταν όλος ο αγώνας που έδωσαν -μόλις λίγο καιρό πριν- οι ηθοποιοί και οι σπουδαστές δραματικών σχολών για τα δικαιώματα τους, όσα τους έχουν απομείνει τέλος πάντων. Και είμαι πεπεισμένη ότι αυτός ήταν απλά ο πρώτος γύρος. Αν δεν υπάρξει δικαίωση, ο δεύτερος γύρος θα είναι πολύ πιο ζόρικος.
Εδώ, βέβαια, μπαίνουμε και εμείς –που ήμασταν η νέα γενιά κάποια χρόνια πριν. Και τώρα στα μάτια τους είμαστε, δεν ξέρω, κατεστημένο; Mάλλον έτσι πρέπει να φαινόμαστε. Μας είπε μια κοπέλα από τις «Γιαγιάδες», πέρσι, σε μια κουβέντα σε σχέση με τους σκηνοθέτες και τις συμπεριφορές τους απέναντι στους ηθοποιούς τους: «Εμείς, θα το αλλάξουμε το θέατρο». Εγώ με τον Βαγγέλη ψιλογελάσαμε, κουνήσαμε συγκαταβατικά το κεφάλι –μας βγήκε λίγη από τη ματαίωση και τον κυνισμό της ηλικίας μας. Ξέρετε κάτι; Μακάρι να το καταφέρουν. Εμάς πάντως αυτή η κουβέντα μας μετακίνησε, αυτή η περσινή εμπειρία μας έχει ήδη μετακινήσει αρκετά.
Στο σκηνοθετικό σας σημείωμα αναφέρετε: «η δική μας κοινωνία, είναι γεμάτη από βία και απελπισία, κυνισμό και εγκατάλειψη». Αλήθεια μιλήστε μας λίγο για αυτό. Νιώθετε ότι έχουμε εγκλωβιστεί συντροφιά με τον σκοτεινό εαυτό μας και δεν υπάρχει ελπίδα;
Ελπίδα υπάρχει πάντα. Ακόμη και την ύστατη στιγμή ο άνθρωπος -όχι μόνο ο άνθρωπος, κάθε ζωντανή ύπαρξη- θα βρει τρόπο να ανατροφοδοτήσει την ελπίδα. Νομίζω ότι πρέπει να δούμε γιατί συμβαίνει αυτό που ρωτάτε, γιατί ένας άνθρωπος οδηγείται στον εγκλωβισμό αυτό, σε οποιονδήποτε εγκλωβισμό.
Θεωρώ ότι όλα ξεκινάνε από την έλλειψη επικοινωνίας. Επικοινωνούμε πλέον με τρόπους που μας επιβάλλει ο περίφημος σύγχρονος τρόπος ζωής, τρόπους που στην πραγματικότητα πολλές φορές μας οδηγούν στην αποξένωση. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για το σήμερα, μετά από δυο-τρία χρόνια υποχρεωτικού εγκλεισμού. Οι περισσότεροι από μας τραυματιστήκαμε σοβαρά από αυτήν την περίοδο. Και το χειρότερο είναι ότι πολλοί το αρνούνται, λες και δεν συνέβη. Ήταν που ήταν δύσκολα τα πράγματα, τώρα φοβόμαστε να φιληθούμε, να αγκαλιαστούμε, να ακουμπήσουμε ο ένας τον άλλο… όλα γίνονται διστακτικά. Σαν να εμπεριέχει ενοχή η κάθε μας αγκαλιά.
