Πριν από μερικούς μήνες είχα γράψει για το εξαιρετικό βιβλίο κριτικής της Ελισάβετ Κοτζιά γύρω από την ελληνική πεζογραφία της μεταπολίτευσης, σχολιάζοντας ότι θα αποτελεί στο εξής ένα από τα βιβλία αναφοράς για τη συγκεκριμένη θεματική ενότητα. Τώρα προκύπτει άλλο ένα βιβλίο κριτικής γύρω από τη μεταπολιτευτική ελληνική πεζογραφία που ως έτερος πόλος να συμπληρώνει (και να συμπληρώνεται) από εκείνο της Κοτζιά, πλαισιώνοντας ιδανικά τον σχεδόν τελευταίο μισό αιώνα της ελληνικής μυθοπλασίας.
Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ δεν χρειάζεται συστάσεις. Εκτός από συγγραφέας και μεταφραστής, είναι ένας από τους πιο επιφανείς λογοτεχνικούς κριτικούς της χώρας μας τα τελευταία σαράντα χρόνια. Μπορεί κανείς να συμφωνεί ή διαφωνεί με τα κείμενά του, με τις εκάστοτε απόψεις ή την προσέγγισή του, αλλά δεν μπορεί να του αμφισβητήσει την κατάρτιση, την αναλυτική οξυδέρκεια και την αγάπη για το αντικείμενό του. Στο βιβλίο του «Η ελιά και η φλαμουριά: Ελλάδα και κόσμος, άτομο και Ιστορία στην ελληνική πεζογραφία 1974 – 2020» ο Κούρτοβικ προσεγγίζει τη μεταπολιτευτική πεζογραφία μέσα από τη συνομιλία των Ελλήνων συγγραφέων με τις κύριες ιστορικές, κοινωνικές, αισθητικές και φιλοσοφικές εξελίξεις του ελληνικού κράτους.
Ο τίτλος προκύπτει από τον συνδυασμό της ελληνικότητας (η ελιά) και των οικουμενικών θεματικών και διεθνών ρευμάτων (η φλαμουριά που ως δέντρο ευδοκιμεί παντού) με τον οποίο οι Έλληνες συγγραφείς της μεταπολίτευσης κλήθηκαν να αναμετρηθούν. Ο Κούρτοβικ όμως χωρίζει τη μεταπολίτευση σε δύο μέρη, πριν και μετά το 1990. Ο λόγος αυτού του διαχωρισμού είναι πολυεπίπεδος και έχει να κάνει με την σταδιακή είσοδο νέων παραμέτρων στην προσέγγιση και την προοπτική των νεότερων συγγραφέων (εκείνων που γεννήθηκαν κατά βάση μετά το 1950), μεταξύ άλλων στην ανάπτυξη της ατομικότητας και της υποκειμενικότητας, στη θέση της σύγχρονης Ελληνίδας γυναίκας, την στροφή μιας νέας γενιάς Ελλήνων προς τον κοσμοπολιτισμό κλπ.
Το βιβλίο του Κούρτοβικ δεν είναι τόσο εκτενές όσο της Κοτζιά, αλλά είναι εξαιρετικά κατατοπιστικό με λιγότερες λέξεις. Παράλληλα όμως, ο γνωστός συγγραφέας και κριτικός συλλαμβάνει και αποτυπώνει ενδιαφέρουσες τάσεις στην εξέλιξη της μεταπολιτευτικής πεζογραφίας οι οποίες, ακόμη κι αν διαφωνεί κανείς, εξυπηρετούν άψογα τον κατά τη γνώμη μου ουσιαστικότερο ρόλο της κριτικής: τη δημιουργία προοπτικών, τη διεύρυνση των οριζόντων του αναγνώστη, τη φρέσκια ματιά που συστήνει εκ νέου γνωστά έργα αλλά και την ανακάλυψη και προώθηση άγνωστων ή έστω, λιγότερο γνωστών κειμένων που αξίζουν την προσοχή μας.
Ο Τζορτζ Στάινερ είχε πει ότι ένα βιβλίο κριτικής πάντα θα υπολείπεται σε σχέση με ένα βιβλίο μυθοπλασίας. Αυτό ισχύει μόνο στην περίπτωση που μιλάμε για ισοδύναμα. Εγώ όμως παραμένω αθεράπευτος οπαδός της αναγνωστικής κι αισθητικής απόλαυσης που προσφέρει η καλογραμμένη κριτική και γι’ αυτό και θα διαλέξω ένα βιβλίο του Τζορτζ Στάινερ από τη συντριπτική πλειοψηφία των έργων μυθοπλασίας της σειράς.
