Κείμενο: Μαριάννα Μαυρουδή
«Η δύσκολη παγκόσμια συγκυρία μάς ωθεί σε αναστοχασμό για το μέλλον των Μουσείων. Πώς θα είναι η επόμενη μέρα και με ποιους στόχους και όρους θα γίνει η επανεκκίνηση; Πώς θα μπορέσουν τα Μουσεία να ξεπεράσουν την πολύπλευρη κρίση και να προσελκύσουν και πάλι το κοινό;», μας αναφέρει η Επίτιμη Διευθύντρια του Υπουργείου Πολιτισμού και Πρόεδρος του Ελληνικού τμήματος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), κυρία Τέτη Χατζηνικολάου.
Η σημερινή μέρα και το πολυπόθητο άνοιγμα των μουσείων στη χώρα μας σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής, καθότι το έτος 2020 και το 2021 έως σήμερα τα μουσεία επλήγησαν βαθιά και η υγειονομική κρίση έφερε μεγάλες αλλαγές, κάποιες προς το χειρότερο αλλά και κάποιες προς το καλύτερο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο απόηχος του κορωνοϊού ανάγκασε τους ανθρώπους των μουσείων να βρεθούν μπροστά σε νέες προκλήσεις και αλλαγές. Με το κλείσιμο των μουσείων διακόπηκαν οι δραστηριότητες, προκλήθηκαν πολύ μεγάλες απώλειες εσόδων και όλα τα μουσεία του πλανήτη εξαναγκάστηκαν, προκειμένου να μπορέσουν να παράγουν έργο, να ψηφιοποιήσουν τις συλλογές τους και να στρέψουν το βλέμμα σε ψηφιακές δράσεις για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Είναι ολοφάνερο λοιπόν πως γεννιέται μια καινούργια εποχή για τα μουσεία και γενικότερα για τον πολιτισμό και αυτό είναι το «μέλλον», το οποίο θα συζητηθεί στη φετινή Διεθνή Ημέρα Μουσείων.
«Το μέλλον των μουσείων. Αναστοχασμός και επανεκκίνηση», είναι το θέμα που επέλεξε φέτος το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, η οποία θα πραγματοποιηθεί όπως και κάθε χρόνο στις 18 Μαΐου. Μελετά ένα καίριο ζήτημα, αυτό του μέλλοντος των μουσείων και είναι κάτι που μας αφορά όλους, καθώς τα μουσεία είναι οι βασικότεροι φορείς μνήμης, πολιτιστικής ανταλλαγής και κληρονομιάς. Μιλήσαμε με την κ. Τέτη Χατζηνικολάου, για το έργο του Ελληνικού Τμήματος του ICOM και για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων 2021.
Το Ελληνικό Τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) ιδρύθηκε το 1983 και τα 38 αυτά χρόνια έχει να επιδείξει σπουδαία δράση για την προώθηση και υποστήριξη του έργου των ελληνικών μουσείων. Ποια είναι η γενικότερη προσφορά του;
Το έργο του είναι πολύπλευρο και περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Διεθνή συνέδρια, επιστημονικές συναντήσεις, σεμινάρια επιμόρφωσης, διαλέξεις και πολλές άλλες εκδηλώσεις άνοιξαν νέους ορίζοντες και δημιούργησαν μια αξιοσημείωτη δυναμική στον χώρο των ελληνικών μουσείων. Οι εκδόσεις του Ελληνικού Τμήματος του ICOM, οι μεταφράσεις βασικών εγχειριδίων, τα πρακτικά των συνεδρίων και πολλά άλλα έντυπα εμπλούτισαν την ελληνική μουσειολογική βιβλιογραφία. Καλύφθηκε έτσι το κενό που υπήρχε τότε από την έλλειψη μουσειακών σπουδών στη χώρα μας.
Παράλληλα η καθιέρωση το 1984 του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου) κινητοποίησε τα μουσεία όλων των κατηγοριών, τα οποία έκτοτε, με πλήθος εκδηλώσεων κάθε χρόνο, αναδεικνύουν τον κοινωνικό τους ρόλο. Σήμερα, με τη χρονική απόσταση που μας χωρίζει από το 1983, μπορούμε να πούμε ότι γύρω από το Ελληνικό Τμήμα του ICOM συσπειρώθηκε μια δραστήρια κοινότητα ανθρώπων που εργάστηκε συλλογικά, με όραμα και με μεγάλη διάθεση προσφοράς.
Θα θέλατε να μας μιλήσετε ειδικότερα για τις δράσεις και τη λειτουργία του;
Το Ελληνικό Τμήμα του ICOM ιδρύθηκε το 1983 και στεγάζεται σε ένα διατηρητέο κτήριο, στην οδό Αγ. Ασωμάτων 15 στο Θησείο, που του έχει παραχωρηθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού. Σήμερα αριθμεί 500 περίπου μέλη, άτομα και φορείς – μουσεία. Διοικείται από πενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο με διετή θητεία. Πρώτιστο μέλημα του Ελληνικού Τμήματος ήταν η μεταφορά και στη χώρα μας της διεθνούς εμπειρίας, η ανάπτυξη των διαφόρων τομέων της μουσειολογίας και η συγκέντρωση γύρω από ένα τραπέζι διαλόγου των μουσείων όλων των κατηγοριών με σκοπό την ανταλλαγή προβληματισμών και απόψεων. Η οργάνωση σεμιναρίων, επιστημονικών συναντήσεων και διεθνών συνεδρίων, η μετάφραση και έκδοση στα ελληνικά βασικών εγχειριδίων, η οργάνωση στο κτήριο της οδού Αγ. Ασωμάτων εξειδικευμένης Βιβλιοθήκης και Κέντρου Τεκμηρίωσης συνέβαλαν στην επίτευξη αυτού του στόχου. Το ICOM συνεργάζεται με Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού, με τα Υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας, καθώς και με άλλους φορείς. Στο πλαίσιο του Ελληνικού Τμήματος λειτουργούν ομάδες εργασίας με αντικείμενο αντίστοιχο με εκείνο των Διεθνών Επιτροπών του ICOM, οι οποίες επεξεργάζονται ειδικά θέματα και οργανώνουν ενημερωτικές συναντήσεις, διαλέξεις και άλλες εκδηλώσεις. Ειδικό βάρος δόθηκε στους τομείς της Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης και της Μουσειοπαιδαγωγικής.
Από το 1988 μέχρι το 2002 το Σεμινάριο “Μουσείο – Σχολείο” που σχεδιάστηκε σε συνεργασία με τα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού και πραγματοποιήθηκε σε πολλούς νομούς της χώρας, έδωσε σημαντική ώθηση στον τομέα της μουσειακής αγωγής. Κατά το διάστημα 1995-1997 εφαρμόστηκε επίσης το ευρωπαϊκό πιλοτικό πρόγραμμα “Το Σχολείο υιοθετεί ένα Μνημείο”, στο οποίο έλαβαν μέρος δέκα σχολεία της Αθήνας. Αξιοσημείωτη είναι η συμβολή του ICOM στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ- Εκπαίδευση και Πολιτισμός». Καρπός της συνεργασίας του ICOM με το Υπουργείο Πολιτισμού στον τομέα της οργάνωσης αρχαιολογικών εκθέσεων είναι η έκδοση αξιόλογων καταλόγων που αποτελούν σημαντικά επιστημονικά βοηθήματα.
Το Ελληνικό Τμήμα του ICOM εκδίδει επίσης από το 1986 “Ενημερωτικό Δελτίο”, το οποίο από το 2004 και εξής μετεξελίχθηκε σε ετήσιο μουσειολογικό περιοδικό και περιλαμβάνει σύντομα άρθρα, ειδήσεις για μουσεία και εκθέσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις και άλλα. Στο πλαίσιο της συνεργασίας του με τις Διεθνείς Επιτροπές του ICOM, το Ελληνικό Τμήμα οργάνωσε επιστημονικές συναντήσεις με θέμα τη Μουσειολογία , τη Συντήρηση αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, την Αρχιτεκτονική των Μουσείων, τη Μουσειοπαιδαγωγική, τη Μουσειακή Τεκμηρίωση, τα Μουσεία Αρχαιολογίας και Ιστορίας, τα Περιφερειακά Μουσεία, τα Λογοτεχνικά Μουσεία, την Ασφάλεια των Μουσείων, τα Εθνογραφικά Μουσεία, τα Οπτικοακουστικά Μέσα και τις Νέες Τεχνολογίες, τα Μουσεία Καλών Τεχνών, τα Νομισματικά Μουσεία κ. ά. Τα πρακτικά των παραπάνω συναντήσεων αποτελούν χρήσιμο βοήθημα τόσο για τους εργαζόμενους στα μουσεία όσο για και τους φοιτητές.
Μπορείτε να αναφερθείτε ειδικότερα στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων;
Ο εορτασμός της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων καθιερώθηκε το 1977 με το μήνυμα «Τα μουσεία να γίνουν φορείς πολιτιστικών ανταλλαγών για την ενίσχυση της μόρφωσης, για την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης, για την ειρήνη και τη συνεργασία ανάμεσα στους λαούς». Από το 1992 και εξής το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) επιλέγει ένα κοινό θέμα, γύρω από το οποίο περιστρέφονται οι εκδηλώσεις των μουσείων σε παγκόσμιο επίπεδο. Το Ελληνικό Τμήμα, ανάλογα με το θέμα του εορτασμού, επιλέγει κάθε χρόνο ως τιμώμενο ένα μουσείο, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο του εορτασμού. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η καθιέρωση της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων σηματοδότησε το άνοιγμα των μουσείων στην κοινωνία.
Το έτος 2020 θα το θυμόμαστε για πάντα. Πώς γιορτάστηκε η Διεθνής Ημέρα Μουσείων στη χώρα μας;
Η Διεθνής Ημέρα Μουσείων του 2020 είχε ως κεντρικό θέμα τα «Μουσεία για την Ισότητα: Ποικιλομορφία και Κοινωνική Συνοχή». Με την επιλογή του θέματος αυτού το ICOM θέλησε να επισημάνει ότι η κοινωνική αξία των μουσείων συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία βιωματικών εμπειριών που έχουν ιδιαίτερη σημασία για όλους ανεξαιρέτως τους επισκέπτες. Τα μουσεία, ως οργανισμοί με κύρος και φορείς κοινωνικών αλλαγών και ανάπτυξης, αποδεικνύουν στις μέρες μας πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος τους, καθώς αποτελούν σημείο σύνδεσης των διαφόρων κοινοτήτων συμβάλλοντας στην κοινωνική συνοχή. Μέσα από τις συλλογές τους, τις εκθέσεις, τις ποικίλες εκπαιδευτικές και τις πολιτιστικές δραστηριότητες που οργανώνουν, αλλά και τις καινοτόμες πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν, προβάλλουν την κοινωνική και πολιτιστική ποικιλομορφία και δημιουργούν εργαλεία υποστήριξης για την αντιμετώπιση προκαταλήψεων και την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.
Λόγω της δυσμενούς υγειονομικής συγκυρίας, η Διεθνής Ημέρα Μουσείων 2020 εορτάστηκε «ψηφιακά», καθώς τα μουσεία ήσαν κλειστά. Το Ελληνικό Τμήμα του ICOM αποτέλεσε τον κόμβο προβολής των πρωτοβουλιών εξήντα και πλέον ελληνικών μουσείων, αναδεικνύοντας, μέσω της ιστοσελίδας του και των άλλων κοινωνικών δικτύων, τις ψηφιακές δράσεις που πραγματοποιήθηκαν καθ’ όλο τον μήνα Μάιο.
Η Διεθνής Ημέρα Μουσείων 2021, έχει θέμα: «Το Μέλλον των Μουσείων, Αναστοχασμός και Επανεκκίνηση». Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τη φετινή Διεθνή Ημέρα Μουσείων;
Είναι γεγονός ότι η παρατεταμένη κρίση του Covid-19 έπληξε με πρωτοφανή και βίαιο τρόπο ολόκληρο τον πλανήτη, επηρεάζοντας κάθε πτυχή της ζωής και θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη δομή των κοινωνιών μας. Έρευνες απέδειξαν ότι τα μουσεία επηρεάστηκαν βαθύτατα από τις συνέπειες της πανδημίας με σοβαρό αντίκτυπο στην απρόσκοπτη λειτουργία τους και την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους.
Από την άλλη πλευρά η κρίση οδήγησε στην επίσπευση σημαντικών αλλαγών που είχαν ήδη δρομολογηθεί , οι οποίες αφορούν ιδιαίτερα την ψηφιοποίηση των μουσειακών συλλογών και την αναζήτηση νέων μεθόδων για την προσέλκυση του ευρύτερου κοινού. Η δύσκολη παγκόσμια συγκυρία μάς ωθεί σε αναστοχασμό για το μέλλον των Μουσείων. Πώς θα είναι η επόμενη μέρα και με ποιους στόχους και όρους θα γίνει η επανεκκίνηση; Πώς θα μπορέσουν τα Μουσεία να ξεπεράσουν την πολύπλευρη κρίση και να προσελκύσουν και πάλι το κοινό; Τα ερωτήματα αυτά καλούμαστε φέτος να διερευνήσουμε. Για δεύτερη συνεχή φορά στην ιστορία του θεσμού τα περισσότερα μουσεία στον κόσμο θα «γιορτάσουν» και φέτος χωρίς την παρουσία του κοινού. Έτσι και στη χώρα μας περισσότερες από 100 δράσεις μουσείων και φορέων θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Τμήματος και παράλληλα θα γνωστοποιηθούν και στο κεντρικό ICOM, το οποίο θα τις αναρτήσει σε παγκόσμιο διαδραστικό χάρτη.
Τιμώμενο μουσείο για φέτος θα είναι το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, μεταξύ άλλων και λόγω της επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Η ψηφιακή ξενάγηση στην έκθεση που έχει ετοιμαστεί θα προβάλλεται στην ιστοσελίδα μας από τις 18 Μαΐου και εξής. Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι και φέτος η αξιοσημείωτη κινητοποίηση των μουσείων απέδειξε ότι είναι ζωντανοί οργανισμοί που ανταποκρίνονται στην κοινωνική συγκυρία και στις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.
