Οι κληρονόμοι μιας εβραϊκής οικογένειας που διέφυγε από τις ναζιστικές διώξεις ζητούν τον επαναπατρισμό ενός πίνακα του Πάμπλο Πικάσο που κάποτε τους ανήκε και τώρα βρίσκεται στην κατοχή του Μουσείου Solomon R. Guggenheim, ο οποίος, σύμφωνα με την οικογένεια, αξίζει σήμερα έως και 200 εκατομμύρια δολάρια.
Οι απόγονοι του Karl Adler και της Rosi Jacobi, υποστηριζόμενοι από διάφορες εβραϊκές φιλανθρωπικές οργανώσεις, κατέθεσαν αγωγή κατά του Guggenheim στο Ανώτατο Δικαστήριο του Μανχάταν στις 20 Ιανουαρίου, ζητώντας την επιστροφή του πίνακα του Πικάσο «Γυναίκα που σιδερώνει», ένα έργο του 1904 από τη Γαλάζια Περίοδο του καλλιτέχνη, και την επιστροφή της σημερινής εκτιμώμενης αξίας του πίνακα, που ανέρχεται σε 100-200 εκατομμύρια δολάρια.
Στην αγωγή τους, οι οκτώ απόγονοι του Άντλερ (πολίτες της Αργεντινής και των Ηνωμένων Πολιτειών) ζητούν την επιστροφή του πίνακα ή αποζημίωση ανάλογη με την τρέχουσα αγοραία αξία του, η οποία κυμαίνεται μεταξύ 100 και 200 εκατομμυρίων δολαρίων.
Στα δικαστικά έγγραφα, ο απόγονος του Adler, Thomas Bennigson, ισχυρίζεται ότι το ζευγάρι πούλησε τη συλλογή του, ενώ είχε οικονομικές δυσκολίες, λίγο πριν διαφύγει από τις ναζιστικές διώξεις στη Γερμανία το 1938. Σύμφωνα με την αγωγή, ο Bennigson ισχυρίζεται ότι οι συγγενείς του αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν τον Πικάσο «πολύ κάτω από την πραγματική του αξία». Ο Benningson ισχυρίζεται ότι ο Adler δεν θα αποχωριζόταν διαφορετικά το έργο «αν δεν υπήρχε η ναζιστική δίωξη».
Ο Άντλερ, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε ως συλλέκτης έργων τέχνης στις αρχές του 20ού αιώνα, διετέλεσε πρόεδρος της ομώνυμης γερμανικής εταιρείας κατασκευής δέρματος. Σύμφωνα με την αγωγή, έγινε στόχος της ναζιστικής πολιτικής που απογύμνωνε τους Εβραίους από τον πλούτο τους.
Οι Άντλερ επιβιβάστηκαν τελικά σε ένα πλοίο για το Μπουένος Άιρες τον Απρίλιο του 1940- οι Ναζί θα λεηλατούσαν τελικά ό,τι είχε απομείνει από την περιουσία του Άντλερ. Ο Jacobi πέθανε το 1946 και ο Adler το 1957- επέζησαν από τα τρία τους παιδιά: Carlota, Eric και Juan Jorge.
Καθώς τα περιουσιακά στοιχεία αφαιρέθηκαν βίαια από τον Adler και άλλους Εβραίους, ο Thannhauser προσπάθησε γρήγορα να πουλήσει τον πίνακα, αποκρύπτοντας παράλληλα τη σκοτεινή προέλευση της απόκτησής του. Το 1939, δάνεισε το αριστούργημα στο Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ και αργότερα στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης- το MOMA ασφάλισε τον πίνακα για 25.000 δολάρια, δεκαέξι φορές περισσότερο από ό,τι πλήρωσε ο Thannhauser στον Adler. Το 1963, ο Thannhauser συμφώνησε να κληροδοτήσει τον πίνακα στο Guggenheim μετά τον θάνατό του- το Guggenheim έχει στην κατοχή του το έργο από το 1978.
Η οικογένεια έμαθε ότι μπορεί να είχε κάποτε στην κατοχή της το έργο τέχνης το 2014, και το 2017 οι δικηγόροι της επικοινώνησαν με το Guggenheim- το 2021 απαίτησαν τον επαναπατρισμό του, επικαλούμενοι τον νόμο περί ανάκτησης έργων τέχνης που απαλλοτριώθηκαν από το Ολοκαύτωμα, ο οποίος ψηφίστηκε από το Κογκρέσο το 2016. «Το Guggenheim αρνήθηκε να εξετάσει το αίτημα», λέει ο Bennigson, και το έργο παραμένει στην κατοχή του μουσείου του Upper East Side.
«Το Guggenheim αντιμετωπίζει εξαιρετικά σοβαρά τα ζητήματα προέλευσης και τις αξιώσεις επιστροφής», δήλωσε η εκπρόσωπος του μουσείου Sara Fox. Συνεχίζοντας ότι «το μουσείο διεξήγαγε εκτεταμένη έρευνα και λεπτομερή έρευνα ως απάντηση σε αυτή την αξίωση, συμμετείχε σε διάλογο με τους δικηγόρους των αιτούντων επί σειρά ετών και πιστεύει ότι η αξίωση είναι αβάσιμη».
Η δήλωση επεσήμανε ότι η καταγγελία που κατατέθηκε το Σαββατοκύριακο παραλείπει να αναγνωρίσει ότι το Guggenheim επικοινώνησε με τον γιο του πρώην ιδιοκτήτη, Eric Adler, για να επιβεβαιώσει την ιδιοκτησία του πίνακα, ενώ ερευνούσε το έργο τη δεκαετία του 1970. Κανένα μέλος της οικογένειας δεν εξέφρασε ανησυχία για το έργο, σύμφωνα με το Guggenheim.
«Είναι ασαφές σε ποια βάση οι διεκδικητές – περισσότερα από 80 χρόνια μετά την πώληση του “Γυναίκα που σιδερώνει” από τον Adler – φαίνεται να έχουν καταλήξει σε μια άποψη σχετικά με το δίκαιο της συναλλαγής, την οποία ούτε ο Karl Adler ούτε οι άμεσοι απόγονοί του φαίνεται να έχουν εκφράσει ποτέ, ακόμη και όταν το Guggenheim επικοινώνησε απευθείας με την οικογένεια για να ρωτήσει», δήλωσε η Fox. «Τα γεγονότα αποδεικνύουν ότι η πώληση του πίνακα από τον Karl Adler στον Justin Thannhauser ήταν μια δίκαιη συναλλαγή μεταξύ μερών με μακροχρόνια και συνεχή σχέση».
Η τέχνη που λεηλατήθηκε από τους Ναζί αξίζει σήμερα δισεκατομμύρια δολάρια. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η κυβέρνηση των ΗΠΑ υπολόγισε ότι οι Ναζί έκλεψαν περίπου το 20% όλων των έργων τέχνης στην Ευρώπη- μεγάλο μέρος αυτής της τέχνης δεν έχει ακόμη επιστραφεί στους νόμιμους ιδιοκτήτες της.
Πέρυσι, η Πολιτεία της Νέας Υόρκης ψήφισε νόμο που απαιτεί από όλα τα μουσεία να αναφέρουν σε περίοπτη θέση αν τα έργα τέχνης που εκτίθενται «άλλαξαν χέρια λόγω κλοπής, κατάσχεσης, δήμευσης, αναγκαστικής πώλησης ή άλλων ακούσιων μέσων» ως αποτέλεσμα των ναζιστικών διώξεων. Στο Guggenheim και στο MOMA επιτράπηκε να κρατήσουν έργα τέχνης που αποκτήθηκαν από τους Ναζί μετά από διακανονισμό το 2009 με τον ιστορικό Julius Schoeps, του οποίου ο θείος αναγκάστηκε να πουλήσει τα έργα του Πικάσο “Boy Leading a Horse” και “Le Moulin de la Galette”.
Δεν είναι η πρώτη φορά που το ίδρυμα της Νέας Υόρκης αντιμετωπίζει νομική διαμάχη για έργα τέχνης που συνδέονται με τον Thannhauser. Το 2009, το μουσείο συμβιβάστηκε με τους κληρονόμους μιας άλλης διωκόμενης συλλεκτικής οικογένειας για τον πίνακα του Πικάσο “Le Moulin de la Galette”- η οικογένεια ισχυρίστηκε ότι ο Thannhauser τον απέκτησε ως «προϊόν οικονομικού εξαναγκασμού».
Και τον Δεκέμβριο, μια άλλη ομάδα απογόνων ενός διαφορετικού συλλέκτη μήνυσε το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης για την πώληση τη δεκαετία του 1970 ενός πίνακα του Βαν Γκογκ που φέρεται να είχε πωληθεί αθέμιτα από τον Thannhauser κατά τη διάρκεια του πολέμου.
