Η ζέστη πάνω σου σαν βρεγμένο ρούχο. Μέσα σε μια πόλη που τους τελευταίους μήνες όπως και πολλές άλλες, θρήνησε, πόνεσε, αποχαιρέτησε δικούς της. Όπως και εσύ. Όπως εκείνοι οι περαστικοί δίπλα σου, που τώρα με rollers και ποδήλατα ξεχύνονται στους δρόμους. Κάνουν ορθοπεταλιές και γελάνε. Γελάνε με κάθε μυ του προσώπου τους, που έμεινε αγύμναστος για πολλούς μήνες και εκείνο τον τελευταίο, της καρδιάς, που θέλει να λαχταρήσει με τους παλμούς να χτυπάνε δυνατά.
Στέκεσαι στην προβλήτα και ατενίζεις τη θάλασσα, προνόμιο της χώρας σου, και αφήνεις το βλέμμα σου να πλανάται. Τα φώτα στο λιμάνι της προβλήτας άναψαν. 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Εκεί έξω βρίσκονται πολλές από τις ερωτήσεις σου. Εισπνέεις ελπίδα, κάνεις ευχή και «ανοίγεις το παράθυρο». Σε κάθε αστέρι, κρύβεται και μια αλήθεια, ένα τραύμα, μια ανάμνηση, μια πρόκληση. Όλα σε μια κοινή σφαίρα, ένα μικρό γαλαξία, φτιαγμένο από ιστορίες, όχι φαντασίας ή μυθοπλασίας αλλά απόλυτα αληθινές, στέρεες, βαθιά ανθρώπινες.
Ελπίδα και ευχή μαζί – Ξεκινάει…
Όπως κάθε χρόνο στην εξηντάχρονη ζωή του με μια μικρή ή μεγάλη παύση για δεκαέξι μήνες. Και μαζί με όλους και εσύ εκεί περπατάς στο πλακόστρωτο κάτω από τα αστέρια, στον αυτοσχέδιο θερινό κινηματογράφο John Cassavetes Open Air, που έχει στηθεί στην Προβλήτα Α΄ στο Λιμάνι. Και ανατριχιάζεις σαν βλέπεις στην οθόνη τη μία και μοναδική “Tina”. Μια σπουδαία γυναίκα, ένας συνδυασμός κόλασης, βίας, κακοποίησης αλλά και δόξας, η πολυτάραχη ζωή της Τίνα Τέρνερ, εμφανίζεται στη μεγάλη οθόνη. “You’re simple the best” σιγοτραγουδάς και ο στίχος χαράζεται σαν τατουάζ μέσα σου. Δε σου φεύγει. Εκεί θα μείνει για πολλές ώρες.
Το εκρηκτικό μουσικό ντοκιμαντέρ «Τίνα» των Νταν Λίντσεϊ και Τι Τζέι Μάρτιν για τη μυθική Τίνα Τέρνερ ξέρεις είναι το καλύτερο ξεκίνημα για ένα Φεστιβάλ και μέσα σου χειροκροτάς γιατί ντρέπεσαι να συνεχίσεις δυνατά όταν όλοι έχουν σταματήσει. Η απόλυτη, ελπιδοφόρα έναρξη για να ξεμουδιάσουμε, και να σκιρτήσει ξανά εκείνος ο μουδιασμένος μυς που λέγαμε. Το ταξίδι σου σε αυτό τον αληθινό, ειλικρινή και ταπεινό κόσμο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ μόλις έχει ξεκινήσει. 9 θερινά σινεμά σε περιμένουν για τη συνέχεια και όχι μόνο.
O καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης ήταν εκεί με το ελπιδοφόρο του μήνυμα να σας καλωσορίσει:
«Ήταν δύσκολοι οι τελευταίοι δεκαέξι μήνες. Μήνες δοκιμασίας. Για πρώτη φορά στην εξηντάχρονη ιστορία του, το Φεστιβάλ αναγκάστηκε να μείνει μακριά από τους φυσικούς του χώρους αλλά δεν το έβαλε κάτω. Τώρα, το Φεστιβάλ είναι και πάλι εδώ. Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, στα θερινά της πόλης και στο σαλόνι του σπιτιού μας online σε όλη την Ελλάδα. Είναι, όπως λέει και το φετινό μας σλόγκαν… και του λιμανιού και του σαλονιού».
Και αυτό, το υποδέχεσαι με ανέλπιστη χαρά, γιατί πολύ απλά, δεν θα γινόταν διαφορετικά. Και φέτος, περισσότερο ίσως από ποτέ το είχαμε όλοι ανάγκη. Η σκέψη αυτή και μόνο σου προκαλεί ενθουσιασμό. Δίνεις την ύστατη υπόκλιση στη μαύρη καλλονή, παίρνεις τον κατάλογο παραμάσχαλα και γυρίζεις πίσω. Συνεχίζεις μόνος σου αυτή τη φορά. Online με τις πιο συγκλονιστικές ιστορίες.
Ελπίδα και ευχή μαζί – Δεν ξεχνάει
Στο δωμάτιο κάνεις μια στάση στη ζωή του Ιόλα. Από την Αλεξάνδρεια, θα ταξιδέψεις νοερά μέσα από τις εικόνες και της αφηγήσεις του βιογράφου, στο λαμπερό Παρίσι, την περιπετειώδη Νέα Υόρκη και μετά θα επιστρέψεις για λίγο στο σπίτι του στην Αγ. Παρασκευή, στο μέρος όπου θα ξεκινήσει να γράφεται ο δικός του επίλογος που μοιάζει με αρχαία τραγωδία. Αυτός είναι Ο Θαυμαστός κόσμος του Ιόλα, το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του Χριστόφορου Αντωνιάδη για τον άνθρωπο που ακόμα και μετά από 33 χρόνια μετά τον θάνατό του αποτελεί έμπνευση, γιατί πίστεψε ότι μπορεί να καταφέρει το αδύνατο.
Απρόσμενα και συναρπαστικά όλα τα ντοκιμαντέρ στέκονται σε πρόσωπα. Εμβαθύνουν και αποκαλύπτουν. Με τον φακό τους οι ντοκιμαντερίστες καταγράφουν, διεισδύουν, αφιερώνουν χρόνο και ψυχή και στο τέλος παραδίδουν τις πιο αληθινές ιστορίες.
Ιστορίες γυναικών που η ίδια η ιστορία ίσως να μην τους έδωσε το κομμάτι που τους αναλογούσε. Όπως η Άννα Βιχ, το πρόσωπο της οποίας θα σε ακολουθεί από εδώ και στο εξής. «Αντισυμβατική ίσως επειδή την άγγιξαν οι νεανικές εξεγέρσεις των δεκαετιών του ’60 και του ’70 που δεν άλλαξαν τον κόσμο αλλά συνέβαλαν στο να οργανώσουν την κοσμοθεωρία τους πολλοί από τους ανθρώπους που τις έζησαν ή τις πίστεψαν», αφηγείται ο Σταύρος Καπλανίδης στην ταινία αφιέρωμα σε εκείνη. Απώλεια. Όμως το Φεστιβάλ προνοεί, δεν ξεχνάει τις ηχηρές φωνές που διαμόρφωσαν τον ελληνικό και παγκόσμιο κινηματογράφο. Με μια σύντομη συνάντηση με το έργο του σημαντικού σκηνοθέτη, θα θυμηθείς ή θα γνωρίσεις αν δεν γνωρίζεις τη Βιχ.
«Δέθηκε με το φως τούτης της άκρης. Από τα χέρια της πέρασαν όλοι οι μεγάλοι, οι φερέλπιδες, οι μικρομηκάδες. Είχε ένστικτο και μπορούσε αμέσως να καταλάβει αν κάτι είχε κάτι να πει», ακούς τα ίδια τα λόγια του Σταύρου Καπλανίδη.
Η Γερμανίδα φωτογράφος μέσα από τις μοναδικές ασπρόμαυρες εικόνες της, σου παρουσιάζεται και βλέπεις την αλήθεια της. Πόσες φορές δεν έχεις και εσύ σκεφτεί την ομορφιά των καφενέδων που κάθε γειτονιά αυτής της χώρας έχει. Των καφενείων που σηματοδοτούν συνάντηση, κουβέντα, διαφωνία, τσακωμό, αλισβερίσι απόψεων. Η Βιχ λάτρεψε τους καφενέδες, το μέρος που βιώνεται η απλή, λαϊκή, καθημερινή ζωή. Και αγάπησε και τους ελαιώνες. Η ελιά στα μάτια της κουβαλάει ολόκληρη την ομορφιά του αρχαίου πολιτισμού.
Στο πλαίσιο αφιερώματος στον σκηνοθέτη, ο οποίος έφυγε το 2019 από τη ζωή, εκτός από την ταινία Anna Wich: Φωτογράφος (2013), προβάλλονται και οι ταινίες, Σταύρος Τορνές – Ο φτωχός κυνηγός του Νότου (1994) που επιχειρεί να προσεγγίσει τη ζωή και το έργο του Σταύρου Τορνέ ενός κινηματογραφιστή που στάθηκε μέχρι το τέλος συνεπής σ’ αυτά που είδε, έζησε και πίστεψε, το Play it again, Χρήστο (2007) που μας συστήνει τον Xρήστο Bακαλόπουλο και κάνει ευρύτερα γνωστή την πολυσχιδή του δραστηριότητα, ένα ντοκιμαντέρ που απέσπασε το βραβείο κοινού στο 9ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το 2007 καθώς και η ταινία Ο Τέος και ο Σταύρος (2019), που αποτελεί το τελευταίο κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ του και αφορά τα Εξάρχεια της μεταπολίτευσης και τον Τέο Ρόμβο, ένα από τα πρόσωπα της εναλλακτικής κουλτούρας με το οποίο συμπορεύτηκε στη ζωή του.
Σηκώνεσαι και περπατάς λίγο. Χρειάζεσαι ένα μικρό διάλειμμα. Να μια ελιά. Η Άννα πάλι μπροστά σου. Θα κρατήσεις αυτή τη φωτογραφία ενθύμιο. Από την Άννα.
«Ο άνθρωπος φεύγει και δεν ξαναγίνεται. Η ζωή μας σαν πόρτες που ανοιγοκλείνουν. Ανοίγεις μια πόρτα. Μπαίνεις κάπου και μετά σε καταπίνει η καταπακτή. Αν φύγεις γρήγορα είναι κρίμα. Αν όμως καταφέρεις να περιδιαβείς όλο το σπίτι τότε η πόρτα κλείνει ήσυχα πίσω σου και εσύ μπορείς να χαθείς μέσα στη νύχτα. Τότε από εσένα μένει στους οικείους σου μια ανάμνηση, ένα ενθύμιο», αφηγείται ένας από τους ήρωες της ταινίας Ενθύμιον του Νίκου Ζιώγα, μια ελεγεία στην Ήπειρο. Είναι ο επόμενος online σταθμός σου. Δεν σταματάς. Ένα τελειώνει. Άλλο αρχίζει. 73 ελληνικά ντοκιμαντέρ δεν είναι λίγα, αλλά ποτέ αρκετά. Η ανάγκη σου να «ανοίξεις καινούργια παράθυρα», να δεις νέες εικόνες, να ακούσεις άγνωστες για σένα ιστορίες, ακόρεστη.
Στο Ενθύμιον, η εικόνα σε άσπρο μαύρο μοναδική. Στους καφενέδες, στις αυλές, έξω από την εκκλησία, οι άνθρωποι ζουν σε χωριά που συνεχώς συρρικνώνονται. Και εκείνοι, αμετακίνητοι, εκεί στο Γιρομέρι Θεσπρωτίας, λένε μοιρολόγια, θυμούνται, κρατούν ζωντανή τη μνήμη, αντιστέκονται στη σύγχρονη εποχή και τα μέσα της, δεν διαπραγματεύονται τη ζωή τους, στοχάζονται, νιώθουν και συνεχίζουν. Και μαζί τους νιώθεις και συνεχίζεις και εσύ.
Ελπίδα και ευχή μαζί – Συνεχίζει…
Έχεις ανοιχτούς ορίζοντες όπως και πολλά από τα αστέρια που παρελαύνουν στη μικρή οθόνη του laptop ή στη μεγάλη οθόνη κάτω από τον ουρανό. Και εκείνος μπορεί να μην πρόλαβε να γράψει τη βιογραφία του, αλλά σε όλη του τη ζωή είχε «ανοιχτό το βλέμμα» του στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας του. Ο Άμος Οζ είναι το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας που επιλέγεις να δεις. Το τέταρτο παράθυρο, του Ισραηλινού σκηνοθέτη Γιαΐρ Κεντάρ που βρίσκεται ανάμεσα στου θεατές. «Ο μεγαλύτερος φόβος ήταν να μη δημιουργήσω μια αγιογραφία του Οζ. Ήθελα να καταπιαστώ και να προβάλω τις σκιές στη ζωή του, να δω τις ρωγμές», σχολιάζει μετά το τέλος της προβολής.
Μια πανέμορφη νύχτα. Περπατάς κατά μήκος του λιμανιού της Θεσσαλονίκης εκεί που ο αέρας σε ξεμυαλίζει. Τα φωτάκια του Φεστιβάλ στην προβλήτα, φάροι πολιτισμού. Υπόσχεση πως οι ιστορίες των ανθρώπων, όσο δύσκολες και αν είναι, θα ακουστούν. Όσο μεγάλες κι αν είναι οι ρωγμές, ακόμα μεγαλύτερη η δύναμη του ανθρώπου και η επιρροή της ιστορίας του πάνω στους άλλους. Ο άνθρωπος έχει θωρακιστεί από τη φύση με δύναμη. Συνεχίζει ακόμα και μετά τις μεγαλύτερες καταιγίδες. Έτσι είναι η «φτιασιά» του. Από το ατόφιο υλικό της ελπίδας. Στέκεται στα πόδια του όσες φορές και αν χρειαστεί να λυγίσει τα γόνατα ή να σκύψει το κεφάλι.
Επόμενη στάση σου το Ελληνίς, μερικά χιλιόμετρα πιο μακριά. Η ταινία Luchadoras της Πάολα Κάλβο και του Πάτρικ Τζάσιμ είναι η επόμενη επιλογή σου. Μια καθηλωτική προβολή της ζωής των γυναικών στην πόλη Χουάρες του Μεξικού που μάχονται μέσα και έξω από τα ρινγκ για να σωθούν, για να επιβιώσουν. Η μάχη στο ρινγκ είναι το πιο δημοφιλές άθλημα μετά το ποδόσφαιρο στο Μεξικό και είναι βαθιά συνυφασμένη με την κουλτούρα της αστικής τάξης. Μια πόλη τρομοκρατημένη. Κάθε μέρα, χρόνια τώρα, οι γυναίκες χάνονται. Πολλές είναι εκείνες που τα νεκρά τους σώματα, διαμελισμένα βρίσκονται θαμμένα κάτω από την άμμο της ερήμου που περικυκλώνει την πόλη.
«Θέλαμε να δείξουμε ότι η μάχη δίνεται και έξω από το ρινγκ. Για αυτό και θελήσαμε να μεταφέρουμε την πάλη έξω, σε διάφορα σημεία της πόλης, δίπλα σε τρένα, κάτω από γέφυρες, μέσα στην έρημο», δηλώνει η Πάολα Κάλβο.
Περπατώ και σκέφτομαι. Κοιτάζω πίσω μου κάθε φορά που βλέπω μια σκιά, ένα θόρυβο να με πλησιάζει. Είναι ένα παιδί με ένα παγωτό χωνάκι. Τρέχει στη γιαγιά του που βρίσκεται καθισμένη στο ξύλινο παγκάκι της παραλιακής και ατενίζει τη θάλασσα. Δίπλα της δυο τρεις νέοι, παίζουν ρίχνοντας ο ένας στον άλλον ελαφριά χαστούκια. Γελάνε. Είναι το παιχνίδι τους.
Δεν φοβάμαι. Και αυτό είναι ένα απελευθερωτικό συναίσθημα. «Το χειρότερο πράγμα που μπορεί να αισθανθεί κανείς είναι φόβος. Και όταν βρέθηκα σε αυτό το μέρος συνεχώς αναρωτιόμουν αν είναι όντως υπαρκτός ή αν είμαι παρανοϊκή. Στην πορεία, προκειμένου να γίνει η ταινία κατάλαβα πως έπρεπε να εμπιστευτούμε τους ανθρώπους που με τη σειρά τους μας είχαν ανοίξει τα σπίτια τους. Και σύντομα αποφάσισα ότι δεν μπορώ να ζω με τον φόβο. Ο φόβος είναι ένα ακόμα εργαλείο ελέγχου», αναφέρει η Πάολα Κάλβο και συνεχίζει «οι γυναίκες ακτιβίστριες που βρέθηκαν δίπλα μας αλλά και οι παλαίστριες θέλουν να ακουστεί η φωνή τους».
Με μάσκες ή χωρίς οι γυναίκες σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου βασανίζονται, κακοποιούνται. Πόσο λίγο κοστίζει η ανθρώπινη ζωή σε κάποιες γωνιές του πλανήτη. Πόσο διαφορετικές, δύσκολες, αγωνιώδεις παραμένουν οι ζωές κάποιων ανθρώπων ΑΚΟΜΑ .
Η τελευταία σου ταινία για σήμερα Άνθρωπε. Η τελευταία αληθινή ιστορία. Παίρνεις τον δρόμο της επιστροφής. Ο Λευκός Πύργος φωτισμένος. Περπατάς κατά μήκος του λιμανιού. Οι άνθρωποι ακόμα εκεί, γελάνε, κάνουν αμέριμνοι ποδήλατο, ισορροπούν πάνω στα rollers.
Κατευθύνεσαι προς την προβλήτα για να σε χτυπήσει το αγριεμένο από τον αέρα νερό. Ζέστη και αέρας. Συντροφικά για να αντέξεις. Να αντέξεις την αλήθεια των ιστοριών … Συμβίωση, εμπιστοσύνη, ενθύμιο οι λέξεις που κρατάς.
23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Καλή αντάμωση.
