[ 1 ]
«Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» – Claire Keegan (μτφ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου)
Βρισκόμαστε στο 1985, σε μια μικρή πόλη της Ιρλανδίας. Μέσα σε λίγες μόνο σελίδες η πόλη αναδύεται σε όλη της τη γραφικότητα, μέσα σε ένα πλέγμα οικονομικών και κοινωνικών εντάσεων, να σφύζει κάτω από την επιφάνεια. Η πόλη βιώνει μια τρομακτική παρακμή. Με τις επιχειρήσεις κλειστές, οι ουρές για το επίδομα ανεργίας είναι τεράστιες και τα σπίτια κρύα. Όσοι μπορούν να φύγουν έχουν ήδη φύγει στο εξωτερικό αναζητώντας δουλειά, ζωή.
Ο καθημερινός ήρωας της Keegan είναι ο Μπιλ Φέρλονγκ, προμηθευτής καυσόξυλων. Ένας άνθρωπος αγνός στην καρδιά, συμπαθητικός κι ευγενικός, παρακολουθεί τις πέντε κόρες του να μεγαλώνουν με μια βαθιά, προσωπική χαρά. Αν και έχουν λίγα, έχουν αρκετά για να αισθάνονται τυχεροί. Συχνά παρουσιάζει έναν συναισθηματισμό και μια «ντικενσιανή» ευαισθησία. Άλλωστε και η ίδια η Keegan φαίνεται να μας κατευθύνει σε αυτή της την πρόθεση, περιγράφοντας πώς ο Φέρλονγκ διάβασε τον Ντίκενς όταν ήταν παιδί, ενώ για τα φετινά Χριστούγεννα ζήτησε τον «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ».
Δεν μπορεί να εκφράσει ακριβώς τι, αν υπάρχει κάτι, που τον προβληματίζει. «Είμαι λίγο κουρασμένος απόψε, αυτό είναι όλο», λέει στη σύζυγό του. Ίσως απλά να έχει τρομάξει βλέποντας πόσο γρήγορα μπορεί να τον χτυπήσει η οικονομική καταστροφή και συνεχώς προσπαθεί να καθησυχάσει τον εαυτό του:
«Δεν είμαστε τυχεροί; Είναι τόσοι που περνάνε δύσκολα εκεί έξω». Ή μήπως η αόριστη ανησυχία του πηγάζει από κάποια υπαρξιακή δυσαρέσκεια; «Πλησίαζε τα σαράντα, αλλά δεν ένιωθε πως κατάφερνε κάτι ή ότι έκανε κάποια πρόοδο, και κάποιες φορές δεν μπορούσε παρά να αναρωτιέται τι νόημα είχε η ζωή», γράφει η Keegan.
Τελευταία παράδοση καυσόξυλων στο τοπικό μοναστήρι, όπου, υπό το πρόσχημα ότι τις εκπαιδεύουν, οι μοναχές εκμεταλλεύονται κοπέλες «χαλαρών ηθών», σύμφωνα με τις φήμες. Οι τρομερές συνθήκες κάτω από τις οποίες αναγκάζονται να ζουν επιβεβαιώνονται επιτέλους όταν ο Φέρλονγκ ανακαλύπτει ένα κορίτσι κλεισμένο στο μοναστήρι, ταλαιπωρημένο, που μόλις και μετά βίας μπορεί να περπατήσει και ζητά να δει το μωρό της. Τότε είναι που έρχεται αντιμέτωπος με τη σκοτεινιά και τη συνένοχη σιωπή μιας πόλης που βρίσκεται υπό τον έλεγχο της εκκλησίας.
Τα στοιχεία αυτής της απλής ύπαρξης σε μια ασήμαντη πόλη η Keegan τα έχει σμιλέψει με ευαισθησία και φροντίδα, συνθέτοντας μια βαθιά συγκινητική και οικουμενική ιστορία. Εδώ δεν βρίσκουμε κάποιο κήρυγμα μήτε μια περίπλοκη ιστορία, παρά μόνο την παράξενη χαρά και το άγχος τού να αντιστέκεσαι σταθερά στη σκληρότητα.
Οι μεγάλες χειρονομίες, η υπερβολική γενναιοδωρία, οι στιγμές εκπληκτικής συγχώρεσης πάντα θα βρίσκουν μια θέση στις γενναιόδωρες χριστουγεννιάτικες μέρες. Αλλά το «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά», υποψήφιο για το βραβείο Booker 2022, μας υπενθυμίζει ότι το πραγματικό θαύμα σε κάθε εποχή είναι το θάρρος και η τόλμη να γίνουμε η αλλαγή.
[ 2 ]
«Προς τον παράδεισο» – Hanya Yanagihara (μτφ.: Μαρία Ξυλούρη)
Ένα μυθιστόρημα που αποτελείται από τρία βιβλία. Στο πρώτο βιβλίο (βρισκόμαστε σε μια εναλλακτική εκδοχή της Αμερικής του 1893) η Νέα Υόρκη είναι τμήμα των Ελεύθερων Πολιτειών, όπου οι άνθρωποι μπορούν να ζουν και να αγαπούν όπως θέλουν – ή έτσι φαίνεται. Εδώ η ιστορία έχει υποστεί μια απολαυστική στρέβλωση, καθώς οι βορειοανατολικές πολιτείες έχουν αποσχιστεί από τις υπόλοιπες ΗΠΑ, ως μέρος μιας γενικότερης μετεμφυλιακής αναδιάταξης. Ο Ντέιβιντ Μπίνγκαμ, εύθραυστος νεαρός γόνος μιας επιφανούς οικογένειας, αντιστέκεται στον αρραβώνα του με έναν άξιο μνηστήρα, καθώς ελκύεται από έναν γοητευτικό δάσκαλο χωρίς περιουσία.
Στο δεύτερο βιβλίο, το οποίο χωρίζεται σε δύο ενότητες, μεταφερόμαστε στο Μανχάταν. Η πρώτη αφορά στη δεκαετία του 1980, παρουσιάζει έναν άλλο Ντέιβιντ Μπίνγκαμ, ο οποίος είναι ένας νεαρός βοηθός δικηγόρου που διατηρεί μια ημιπαράνομη σχέση με το αφεντικό του, τον πλούσιο Τσαρλς Γκρίφιθ. Στη δεύτερη βρισκόμαστε στο 1993, σ’ ένα Μανχάταν πολιορκημένο από την επιδημία του AIDS, όπου ένας νεαρός Χαβανέζος ζει με τον πολύ μεγαλύτερο και πλουσιότερο σύντροφό του, αποκρύπτοντας την ταραγμένη παιδική του ηλικία και τη μοίρα του πατέρα του.
Και στο τρίτο βιβλίο, στη «Ζώνη Οκτώ», βρισκόμαστε στο 2093, σε έναν κόσμο που μαστίζεται από τις πανδημίες και κυβερνάται απολυταρχικά. Η κατεστραμμένη εγγονή ενός ισχυρού επιστήμονα προσπαθεί να τα βγάλει πέρα χωρίς αυτόν – και να λύσει το μυστήριο των απουσιών του συζύγου της.
Αυτά είναι τα μέρη του μυθιστορήματος, καθώς τα θέματα βαθαίνουν: ένα σπίτι στο πάρκο της πλατείας Ουάσινγκτον του Γκρίνουιτς Βίλατζ, η αρρώστια και οι θεραπείες που έχουν φρικτό τίμημα, οι αδύναμοι και οι δυνατοί, η φυλή, ο ορισμός της οικογένειας και της εθνικής ανεξαρτησίας.
Οι τρεις ενότητες του βιβλίου της Yanagihara ενώνονται σε μια συναρπαστική και μεγαλοφυή συμφωνία και εμπλουτίζουν η μια την άλλη για να παραδώσουν μια σειρά σημαντικών θεμάτων για την πρόοδο και την ουτοπία, τον πλούτο και την εξαθλίωση, τη φυλή, την οικογένεια και την εθνική ανεξαρτησία, αλλά και για τη λαχτάρα για μια θέση σε έναν επίγειο παράδεισο, καθώς και για τη σταδιακή συνειδητοποίηση ότι αυτός δεν γίνεται να υπάρξει.
Παρ’ όλο το σκοτάδι που κατακλύζει τις ιστορίες κάθε ενότητας, η Yanagihara προσφέρει αναλαμπές ανθρώπινης σύνδεσης ως ένα είδος βάλσαμου, το σημάδι ενός παραδείσου που ανακτήθηκε. Η μεγάλη δύναμη αυτού του ξεχωριστού μυθιστορήματος βρίσκεται στην κατανόηση της Yanagihara για τη βαθιά επιθυμία μας να προστατεύσουμε όσους αγαπάμε –τους συντρόφους μας, τους εραστές μας, τα παιδιά μας, τους φίλους μας, την οικογένειά μας, ακόμα και τους συμπολίτες μας– και τον πόνο που νιώθουμε όταν δεν τα καταφέρνουμε.
Πρόκειται για ένα έργο συναισθηματικής ιδιοφυΐας, ξεχωριστό να το διαβάζει κανείς σε μια εσωτερική καταβύθιση στις προσωπικές αγωνίες και εμμονές της εποχής, αν αναλογιστεί την κρίση του κορονοϊού, που εξακολουθεί να μαίνεται, και τη δυστοπία που μας περικλείει
[ 3 ]
«Πώς ο Ιγνάτιος Καραθοδωρής έχασε τα πάντα» – Άρης Αλεξανδρής
«Ονομάζομαι Ιγνάτιος Καραθοδωρής και αισθάνομαι ότι πρέπει να μιλήσω. Όχι ότι θα έχουν σημασία για κάποιον άλλον εκτός από εμένα αυτά που θα γράψω, αλλά εγώ θα τα πω κι ας μην τα διαβάσει κανείς. Εδώ που έφτασα, αυτή η επιλογή μού φαίνεται λογική και σκόπιμη».
Έτσι ξεκινάει το πρώτο βιβλίο του ο Άρης Αλεξανδρής, γνωστός μέχρι σήμερα από τα κείμενά του σε διάφορες εφημερίδες όσο και από το προσωπικό του blog, The Curly Sue. Και από τις πρώτες κιόλας γραμμές αντιλαμβάνεσαι ότι πρόκειται για ένα απολαυστικό βιβλίο, γεμάτο σαρκασμό, σε τέλεια ισορροπία και ζωντάνια που προκύπτει τόσο από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, όσο και από τη χιουμοριστική εξιστόρηση ακόμα και των δύσκολων σημείων.
Ο Ιγνάτιος Καραθοδωρής γεννήθηκε κι έζησε τα πρώτα του χρόνια στην Κομοτηνή, από την οποία ήξερε ότι ήθελε να ξεφύγει. Ήθελε να ξεφύγει από μία πόλη που αποτελείται «από μία πλατεία και ένα σιντριβάνι»· από τη μητέρα του, που όλη την ώρα καθάριζε ένα σπίτι με παλιά και βαριά έπιπλα· από τον πατέρα του, που το μυαλό του βρισκόταν συνέχεια σε ένα γελοίο μαγαζί με καλτσόνε με το όνομα Γλυκούλης, που γνώριζε ωστόσο ανέλπιστη επιτυχία, και τελικά από μία βαρετή ζωή που του έδινε την αίσθηση «κλεισούρας». Γι’ αυτό και όταν επιτέλους μετακόμισε στην Αθήνα, ο Ιγνάτιος αποφάσισε να γίνει ένας άλλος άνθρωπος. Ως φοιτητής πια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, συντροφιά με την παιδική του φίλη Κορνηλία, από την οποία σταδιακά αρχίζει να απομακρύνεται, όλα μοιάζουν πρωτόγνωρα και θέλει να τα απολαμβάνει αχόρταγα.
Η νέα του φίλη, η Βιργινία, θα είναι η επόμενη συνταρακτική του στάση. Μια κοπέλα μυστηριώδης, αντισυμβατική, ολίγον επαναστάτρια και διαφορετική, πλασμένη από αλλόκοτα υλικά. Αλλά και τα πρώτα του βήματα στη δημοσιογραφία και σε εφημερίδες γνωστές όπως η «Fargo», που στους κύκλους των σνομπ φοιτητών αποτελούσε σημείο αναφοράς. Ο Ιγνάτιος δεν θέλει με τίποτα να αποτύχει στη νέα του ζωή στην Αθήνα. Ωστόσο σύντομα, έρμαιο της φιλοδοξίας του, της ανάγκης του να ξεχωρίσει, να επιβραβευτεί, χωρίς όρους και όρια, χωρίς ενδοιασμούς και ηθικές αρχές, θα οδηγηθεί σε μια αλυσιδωτή αντίδραση λανθασμένων χειρισμών και θα χάσει τους πάντες και τα πάντα.
Ο Άρης Αλεξανδρής έχει δημιουργήσει έναν άκρως ενδιαφέροντα χαρακτήρα που σε κερδίζει από την πρώτη κιόλας στιγμή. Θέλεις να μάθεις την ιστορία του, να ακούσεις τις σκέψεις του, ακόμα και αν άμεσα δεν σε αφορούν, για την απόλαυση της αφήγησης. Ανυπομονούμε για τα επόμενα εκδοτικά του βήματα.
[ 4 ]
«Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» – Annie Ernaux (μτφ.: Ρίτα Κολαΐτη)
«Πάντα υπήρχαν φράσεις στο ημερολόγιό μου, αναφορές στο “κορίτσι του Σ.”, στο “κορίτσι του 58”. Από τα είκοσί μου, σημειώνω “58” στα διάφορα προσχέδια βιβλίων μου. Είναι το κείμενο που λείπει πάντα, που μετατίθεται πάντα γι’ αργότερα. Το άφατο κενό».
Η Annie Ernaux, η συγγραφέας που φέτος βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, στο βιβλίο της αυτό επισκέπτεται το παρελθόν της και ανατρέχει στο καλοκαίρι του 1958, τότε που, δεκαοχτάχρονο κορίτσι, κατακλύζεται από επιθυμία και πόθο. Σήμερα ανακαλύπτει ότι η ντροπή, η ταπείνωση, η προδοσία και συνάμα η αυτοπεποίθηση και η χειραφέτηση αποτελούν την απαρχή του συγγραφικού της βίου.
Οι «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» είναι ίσως το κομμάτι που έλειπε από το αυτοβιογραφικό παζλ της Ernaux. Σε αυτό, βρίσκει τον δρόμο της πίσω στο
καλοκαίρι του 1958 και στην πρώτη της σεξουαλική εμπειρία – ένα τραυματικό γεγονός, που έμεινε ανείπωτο στα προηγούμενα βιβλία και το οποίο την οδήγησε στην κατάθλιψη και στην ανάπτυξη διατροφικής διαταραχής.
«Η σκέψη ότι μόνο εγώ θυμάμαι, όπως πιστεύω, με σαγηνεύει. Σαν να είμαι προικισμένη με μια ηγεμονική εξουσία… Η απέραντη μνήμη της ντροπής, πιο σχολαστική, πιο αδιάλλακτη από οποιαδήποτε άλλη, ένα μοναδικό δώρο ντροπής».
Χρειάστηκαν σχεδόν έξι δεκαετίες για να ξετυλίξει το κουβάρι των αναμνήσεών της και όπως η ίδια θα δηλώσει: «Αν επρόκειτο για βιασμό, ίσως να ήμουν σε θέση να μιλήσω γι’ αυτό νωρίτερα, αλλά ποτέ δεν το σκέφτηκα με αυτόν τον τρόπο». Έτσι στο βιβλίο της εμβαθύνει στις γκρίζες ζώνες της σεξουαλικής συναίνεσης, σε μια εποχή που αυτή η έννοια δεν διδασκόταν ούτε συζητούνταν. «Ο άνδρας ήταν μεγαλύτερος –αυτό είχε σημασία για μένα– και ενέδωσα, ας πούμε, από άγνοια», δήλωσε η Ernaux.
Πρόκειται για μια ασυνήθιστη απομνημονευματογράφο: δεν εμπιστεύεται τη μνήμη της. Γράφει σε πρώτο πρόσωπο και στη συνέχεια αλλάζει απότομα και μιλάει για τον εαυτό της από απόσταση, αποκαλώντας τους προηγούμενους εαυτούς της «το κορίτσι του ’58» ή «το κορίτσι του Σ.». Η Ernaux δεν αποκαλύπτει τόσο το παρελθόν –δεν προσποιείται ότι έχει κάποια έγκυρη πρόσβαση σε αυτό– όσο το ξετυλίγει, σιγά σιγά, σχεδόν βασανιστικά, και ταυτόχρονα με μεγάλη δεξιοτεχνία. Μιλώντας για εκείνη, καταλήγοντας σε όλους. Άλλωστε, στο επίκεντρο της δουλειάς της βρίσκεται η συνειδητοποίηση ότι οι πιο προσωπικές στιγμές της ζωής διέπονται πάντα από τις συνθήκες στις οποίες συμβαίνουν – ότι η διερεύνηση του προσωπικού συνεπάγεται τη διερεύνηση του ιστορικού.
Ένα ακόμα σαγηνευτικό βιβλίο της Ernaux, που μεταδίδει με συναισθηματική, σχεδόν χειρουργική, ακρίβεια τις βαθιές σκέψεις ενός αλλοτινού εαυτού, σκάβοντας διαρκώς όλο και πιο μέσα, στην αρχή με ψήγματα απελπισίας που όσο προχωράει δυναμώνουν και γίνονται μια αποφασιστική εσωτερική αναζήτηση, αρχικά να ψηλαφήσει και στη συνέχεια να αποκαλύψει.
[ 5 ]
«Ελίζαμπεθ Φιντς» – Julian Barnes (μτφ.: Κατερίνα Σχινά)
Η Ελίζαμπεθ Φιντς διδάσκει ένα σεμινάριο εκπαίδευσης ενηλίκων με τίτλο «Κουλτούρα και πολιτισμός». Η αφήγηση αποτελείται από τις αναμνήσεις του Νιλ, του πρώην φοιτητή της και επίδοξου αγιογράφου της.
«Δεν μπορώ να θυμηθώ τι μας δίδαξε σ’ εκείνο το πρώτο μάθημα. Ήξερα όμως, κάπως θολά και ακαθόριστα, ότι για πρώτη φορά στη ζωή μου βρισκόμουν επιτέλους στο σωστό μέρος», θα δηλώσει στην αρχή της αφήγησής του ο ίδιος. Και εδώ βρίσκεται το εντυπωσιακό σημείο: αν η Φιντς και η διδασκαλία της αποτύχουν, η πίστη μας στο μυθιστόρημα θα κλονιστεί. Άρα από την αρχή κιόλας διαισθάνεσαι την τόλμη του Barnes να καταπιαστεί με την απεικόνιση του αντίκτυπου που μπορεί να έχει ένας εμπνευσμένος δάσκαλος στους μαθητές του.
Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι μέσα στο εγκώμιό του είναι κρυμμένη η επί δεκαετίες καθυστερημένη έκθεση για το σεμινάριό της, μια μακροσκελής πραγματεία για τον Ιουλιανό τον Αποστάτη, τον αποκαλούμενο τελευταίο παγανιστή αυτοκράτορα, ο οποίος ήταν ένας από τους ήρωες της Ελίζαμπεθ Φιντς. Η απροσδόκητη σχέση που δημιουργείται ανάμεσά τους συνεχίζεται και πέρα από το μάθημα, με τα πνευματικά γεύματά τους για πάνω από δύο δεκαετίες, αν και εκείνη παρέμεινε μια απόμακρη παρουσία. Ο Νιλ μετά τον θάνατό της κληρονομεί τα έγγραφα και τα βιβλία της Ελίζαμπεθ Φιντς και μέσα από αυτά προσπαθεί να τη γνωρίσει καλύτερα.
Ένα προκλητικό φιλοσοφικό μυθιστόρημα που εστιάζει στην ανάγκη να επανεξετάζουμε και να επαναξιολογούμε διαρκώς αυτά που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε για την Ιστορία, από τον πολυβραβευμένο Julian Barnes.
Το θέμα του, σαφώς συγκεκριμένο, το καθιστά ένα ανάγνωσμα που ενδεχομένως δεν απευθύνεται σε όλους, δεν στοχεύει να ικανοποιήσει το σύνολο του αναγνωστικού κοινού. Ένας φόρος τιμής στη φιλοσοφία, μια προσεκτική αποτίμηση της Ιστορίας, μια πρόσκληση να σκεφτόμαστε ανεξάρτητα.
