«Το αρχαιότερο επάγγελμα είναι η πορνεία. Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και η δουλεία είναι γνωστή ήδη από την αρχαιότητα». Λένε. Εμάς τι μας λέει αυτό; Μπορούμε να καταγγέλλουμε την εμπορία ανθρώπων και να τρώμε φράουλες από τη Μανωλάδα; Να βλέπουμε μια παράσταση κατά του trafficking και τα παιδιά μας να τα φυλάει μια γυναίκα ανασφάλιστη από ένα γραφείο που της κρατάει τα χαρτιά; «Το αρχαιότερο επάγγελμα είναι ο κλέφτης και μάλιστα ο κλέφτης ανθρώπων, αυτός που εκμεταλλεύεται την ανθρώπινη υπεραξία και αξιοπρέπεια για το κέρδος», ανταπαντά ο Ηρακλής Μοσκώφ. «Και το κέρδος βγαίνει επειδή ο πελάτης πληρώνει. Δεν χρειάζεται αναγκαστικά να είμαστε πελάτες της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, είμαστε όλοι εν δυνάμει πελάτες της εργασιακής. Όσο δεν έχουμε καταναλωτική συνείδηση που βάζει φραγμό σε αυτή την κατάσταση, τόσο θα υποθάλπουμε την εκμετάλλευση αυτών των ανθρώπων». Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι ο Επικεφαλής του Γραφείου Εθνικού Εισηγητή για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, τη συντονιστική δηλαδή αρχή που ιδρύθηκε το 2013 στο Υπουργείο Εξωτερικών και με βάση τη νομοθεσία, τις συνέργειες και τα κοινωνικά ερείσματα, στοχεύει να αξιοποιήσει το θεσμικό και ανθρώπινο διαθέσιμο δυναμικό, ώστε να υπάρξει ένα κοινωνικό μέτωπο κατά της εμπορίας ανθρώπων. Με τον όρο trafficking νοείται η παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων με σκοπό την οικονομική / σεξουαλική εκμετάλλευση και αποτελεί μια από τις πιο προσοδοφόρες επιχειρήσεις στον κόσμο, μετά το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών. «Δεν είναι απλά ένα έγκλημα, αλλά μια μορφή εκμετάλλευσης που στηρίζεται σε ένα αφήγημα. Ένα αφήγημα νεοπλουτισμού που το έχουμε ζήσει τα τελευταία 25 χρόνια στην Ελλάδα, και βασίζεται στην αγορά ανθρώπων ως καταναλωτικών προϊόντων στο καλάθι κάποιων νοικοκυραίων. Επιδιώκουμε λοιπόν να δημιουργήσουμε ένα μέτωπο που θα θέσει εμπόδια στο αφήγημα, στο έγκλημα δηλαδή, που δεν περιλαμβάνει μόνο τη γνωστή κακοποίηση ανθρώπων με βία, απαγωγές, ξύλο, αίμα, αλλά και τα στραβά μάτια που κάνουμε όλοι, όντας λίγο-πολύ καταναλωτές και πελάτες».
Στις 24 και 25 Οκτωβρίου, διοργανώνεται στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων το διήμερο Φεστιβάλ Break the Chain με πρωτοβουλία του Εθνικού Εισηγητή. Καλλιτέχνες, πολίτες και οργανώσεις παρουσιάζουν ένα πολυσυλλεκτικό διήμερο πρόγραμμα δράσεων. Θέατρο, χορός, μουσική, προβολές, εικαστικές και φωτογραφικές εκθέσεις μέχρι και εργαστήριο φωτοθεραπείας και αγώνες ρητορικής. Παράλληλα, οργανώνονται workshops για παιδιά και ενήλικες με στόχο τη βιωματική προσέγγιση πάνω στο θέμα της ανθρώπινης εμπορίας, ενώ θα πραγματοποιηθούν και μια σειρά από πρωτότυπες ομιλίες. Οι μη κυβερνητικοί και δημόσιοι φορείς που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας θα βρίσκονται εκεί για να ενημερώσουν τον κόσμο, να συζητήσουν και να παρουσιάσουν τις προτάσεις και τις δράσεις τους.
Ηρακλής Μοσκώφ, Επικεφαλής του Γραφείου Εθνικού Εισηγητή για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων
«Το φεστιβάλ αυτό έχει στόχο να φωτίσει τις πτυχές του ζητήματος, να μας κάνει πιο υποψιασμένους και πιο ενημερωμένους, λιγότερο αφελείς και, τολμώ να πω, λίγο πιο θυμωμένους. Στόχος είναι το αφήγημα που προανέφερα, το οποίο έχει περάσει πλέον σε τρομερό κυνισμό και περιφρόνηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Θεωρώ ότι οι άνθρωποι δεν χωρίζονται σε καλούς και κακούς, γι’ αυτό πιστεύω στην εκπαίδευση. Μας ενδιαφέρει η νεολαία, κυρίως τα σχολεία, στα οποία στοχεύουμε να παρεμβαίνουμε διεπιστημονικά και διαδραστικά, στοχεύοντας στην εύπλαστη συνείδηση των παιδιών προτού εκμαυλιστούν από τα φαινόμενα που βλέπουν και εθιστούν σε φαινόμενα βίας και φασισμού. Επίσης πιστεύω στην τέχνη και τον πολιτισμό, στους ανθρώπους που μέσα από το καλλιτεχνικό τους έργο περνάνε ένα μήνυμα αφύπνισης. Είναι σημαντικό, όχι μόνο να δείξουμε φαινόμενα εκμετάλλευσης, αλλά και να εμπλακούμε κι εμείς, ως ενεργοί πολίτες».
Το φεστιβάλ υποστηρίζεται από την οργάνωση Solidarity Now, μια ομάδα αλληλεγγύης που ιδρύθηκε το 2013 στην Ελλάδα με πρωτοβουλία του ιδρύματος Open Society Foundations. Αποτελείται από ένα ευρύ δίκτυο ανθρώπων και οργανώσεων με κύριο στόχο την παροχή βοήθειας και υποστήριξης σε όσους πλήττονται περισσότερο από την τρέχουσα κρίση. Υλοποιεί δωρεές και προγράμματα και λειτουργεί σήμερα δύο Κέντρα Αλληλεγγύης, στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα, ως ανοικτούς χώρους με τη συμμετοχή διαφορετικών ομάδων της κοινωνίας των πολιτών, προσφέροντας υπηρεσίες σε ευάλωτους πληθυσμούς, όπως ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, νομική υποστήριξη, εκπαιδευτικά προγράμματα και σύνδεση με την αγορά εργασίας, εξειδικευμένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη και στήριξη σε γονείς, παιδιά και εφήβους. «Τα τελευταία δυο έτη έχουν διατεθεί 14 περίπου εκατομμύρια ευρώ σε περίπου 50 εταίρους και πάνω από 70 προγράμματα. Αυτό είναι το πρώτο πρόγραμμα αποκλειστικά για trafficking, πέρα δηλαδή από τα μέτρα στήριξης ευάλωτων ομάδων που περιλαμβάνουν και θύματα εμπορίας. Ο Εθνικός Εισηγητής έχει εργαστεί σταθερά με την κοινωνία των πολιτών και τους δημόσιους οργανισμούς κι έχει κάνει συμμαχίες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, για μια ενιαία εθνική στρατηγική και έναν οδικό άξονα για το ζήτημα. Θέλαμε να είμαστε αρωγοί σε αυτή την προσπάθεια», μας εξηγεί η διευθύντρια του τμήματος προγραμμάτων, κα. Έλλη Ξένου. «Το Φεστιβάλ Break the Chain είναι μια ευκαιρία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του ευρύτερου κοινού και χαιρόμαστε που η Τεχνόπολη, με το ιδιαίτερο βάρος της σαν χώρος, θα το φιλοξενήσει. Πέρα από την ενίσχυση του φεστιβάλ όμως και επειδή θέλουμε η παρέμβασή μας να έχει μια διάρκεια, θα διαθέσουμε κονδύλι, ώστε να προσληφθεί ένας άνθρωπος με γνώσεις για το trafficking, ο οποίος θα συνδράμει το γραφείο του Εθνικού Εισηγητή για τη διεθνή προώθηση συνεργειών και στόχων της anti-trafficking καμπάνιας, αξιοποιώντας και το διεθνές δίκτυο του Open Society Foundation».
Έλλη Ξένου, Διευθύντρια τμήματος προγραμμάτων
«Στον τομέα των συμμαχιών, πέρα από κρατικούς ή μη εταίρους, υπάρχει ο τεράστιος πυλώνας του ιδιωτικού τομέα», συνεχίζει ο κ. Μοσκώφ. «Καταβάλουμε προσπάθεια να διασφαλιστεί ότι οι εφοδιαστικές αλυσίδες των εταιρειών θα έχουν μια πιστοποίηση μηδενικής ανοχής σε φαινόμενα εκμετάλλευσης ανθρώπων. Αυτό θα απασχολήσει και το Break the chain, γιατί προσπαθούμε να αφυπνίσουμε την εταιρική συνείδηση και να αναπτύξουμε σε όλα τα επίπεδα το κοινωνικό αποτύπωμα των εταιρειών. Το κοινωνικό/ανθρωπιστικό στοιχείο έρχεται μέχρι σήμερα σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με το περιβαλλοντικό. Όμως πρέπει να απασχολούν αυτά τα ζητήματα, αφού εκτός των άλλων οι εταιρείες που εμπλέκονται στο trafficking έχουν ποινικές ευθύνες, το κέρδος που προκύπτει είναι παράνομο».
Υπάρχει έξαρση του φαινομένου με τα σύγχρονα προσφυγικά κύματα; «Η διασύνδεση της προσφυγιάς και της εκμετάλλευσης του ανθρώπου είναι ένα φαινόμενο που κινείται παγκοσμίως και διαχρονικά για να καλύψει συγκεκριμένες ανάγκες, ακριβώς γιατί υπάρχει αγορά, ζήτηση, παραδείγματος χάριν, για παιδιά στρατιώτες, παράνομες κλινικές γονιμότητας, εσώκλειστες υπηρεσίες, ή παράνομες υιοθεσίες. Μας ενδιαφέρει να τονίσουμε ότι αυτοί που θεωρούμε απειλή, υγειονομική βόμβα, τους φοβόμαστε ή κάνουμε φιλανθρωπίες, είναι θύματα της δικής μας κοινωνίας. Έρχονται εδώ για μια καλύτερη ζωή και πέφτουν θύματα της μαφίας και του οργανωμένου εγκλήματος, στο οποίο έχουμε αφήσει την τύχη τους, ενώ έπρεπε να το χειριστούμε ορθολογικά».
«Μας ανησυχεί ότι οι άνθρωποι που δουλεύουν στο πεδίο παρατηρούν το φαινόμενο χωρίς να υπάρχει μια πλήρης εικόνα», συμπληρώνει η κ. Ξένου. «Η γρήγορη διαδικασία καταγραφής των προσφύγων στη χώρα μας δημιουργεί προβλήματα, κυρίως στις ηλικίες κοντά στα 18. Πρόκειται για μια ευάλωτη ομάδα, όπως και οι γυναίκες και τα παιδιά. Δεν έχουμε ακριβή στατιστικά και στοιχεία για αύξηση του προβλήματος λόγω της οικονομικής και προσφυγικής κρίσης, αλλά παρατηρούμε ανησυχητικά φαινόμενα. Τα μονοπάτια ροών, οι δρόμοι που αλλάζουν, το κλείσιμο συνόρων και ο εγκλωβισμός των προσφύγων σε transit χώρες, η επαφή των πληθυσμών αυτών με διασυνοριακές μαφίες και διακινητές προκαλούν ανησυχία».
Παρ’ όλα αυτά, πρόσφατα στατιστικά έδειξαν μια ελαφριά μείωση. «Η μείωση των αριθμών δεν είναι ενθαρρυντικό στοιχείο, μπορεί να οφείλεται σε άλλες αιτίες, όπως η αδράνεια των αρχών, ή η αλλαγή του τρόπου δράσης των διακινητών. Υπάρχει στη χώρα μας το τεράστιο πρόβλημα των μικρών στατιστικών και το θέμα του αόρατου εγκλήματος. Τα στατιστικά δεν ασχολούνται με τα πιθανολογούμενα, αλλά μόνο με τα αναγνωρισμένα θύματα που έχουν εμπλακεί στην ποινική διαδικασία. Σημαντικό θα ήταν να δουλεύαμε στην γκρίζα ζώνη, παραδείγματος χάριν στην πορνεία, ακόμα και αν τα θύματα δεν έχουν εμπλακεί ποινικά. Υπάρχει επίσης πλέον το “χαμογελαστό” trafficking. Στην προσπάθειά του δηλαδή το οργανωμένο έγκλημα να είναι ένα βήμα μπροστά από εμάς, γίνεται πιο πονηρό, βάζει και το θύμα στο σύστημα, το οποίο, εάν φέρει τα επιθυμητά κέρδη μπορεί να δουλέψει το ίδιο ως διακινητής. Οι όροι είναι οικονομικοί: Για να εξαγοράσει την ελευθερία του πρέπει να βγάλει το ποσό που “χρωστάει”. Και μπορεί όντως να την κερδίσει, αλλά είναι αυτή μια συμφωνία ανθρώπινης αξιοπρέπειας;»
Μαρία Μουδάτσου, Διευθύντρια Θεσμικών Χρηματοδοτήσεων της Praksis
«Υπάρχουν στατιστικά που καταχωρούνται επίσημα από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης για τη φιλοξενία, καθώς και από την αστυνομία. Εκτός αυτών όμως υπάρχει ένα τεράστιο κενό περιπτώσεων που δεν καταγράφονται γιατί δεν υπάρχει θεσμοθετημένη προσπάθεια, παρόλο που είμαστε μια χώρα transit, όπου δυστυχώς υπάρχει ζήτηση στην “αγορά”. Η μείωση λοιπόν δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα που διαπιστώνουμε βάσει μελετών και έρευνας πεδίου και κυρίως στο εργασιακό trafficking. Πώς μπορούν, αντίστοιχα, οι φορείς να σχεδιάσουν την κατάλληλη παρέμβαση;» αναρωτιέται η Μαρία Μουδάτσου, δικαστική ψυχολόγος και διευθύντρια θεσμικών χρηματοδοτήσεων της οργάνωσης Praksis. Η Praksis ιδρύθηκε το 2004 με σκοπό την ανακούφιση από τον κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό ευπαθών ομάδων και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, μέσω προγραμμάτων ανθρωπιστικής και ιατρικής δράσης. ψυχολογικής και κοινωνικής υποστήριξης, εργασιακής συμβουλευτικής και προώθησης στην εργασία, νομικής συμβουλευτικής, οικονομικής ενίσχυσης μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων και στέγασης. Επίσης υλοποιεί μελέτες και παρεμβάσεις πεδίου.
«Στις δομές της Praksis δεχόμαστε ευάλωτες ομάδες, όπου περιλαμβάνονται τα θύματα trafficking, και παρέχουμε ημερήσια φροντίδα, υπηρεσίες και ξενώνες για ανηλίκους. Το θύμα μπορεί να παραπεμφθεί από την ειδική μονάδα της αστυνομίας, από οργανισμούς ή σταθερές μονάδες ή μέσα από street work. Τυχαίνει επίσης να έρθει για εξέταση στις δομές των πολυιατρείων μας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μεριμνήσουμε για την ασφάλεια του θύματος και να το ενημερώσουμε. Αυτό με τη σειρά του αναδεικνύει τη σημασία της εκπαίδευσης του προσωπικού. Η διαδικασία που ακολουθείται δεν είναι αυτοματοποιημένη, μπορεί να χρειαστεί αρκετός χρόνος, αλλά οι οργανισμοί κάνουν ό,τι περνάει απ’ το χέρι τους και η υπόθεση δρομολογείται. Το ζήτημα είναι να φτάσει το θύμα στο σημείο να ζητήσει βοήθεια και βεβαίως, μετά να διατηρηθεί δυνατό για να μην μπλοκάρει σε μια δικαστική διαδικασία που κρατάει χρόνια. Θέλουμε ένα “δυνατό θύμα”, που μπορεί να σταθεί και να αντεπεξέλθει σε όλα τα σημεία της διαδικασίας».
Σπάνια πάντως μαθαίνουμε για την έκβαση υποθέσεων εμπορίας που έχουν φτάσει στη δικαιοσύνη. «Τα κυκλώματα των διακινητών έχουν τη δυνατότητα να ξεπλένουν χρήμα, να εξασφαλίζουν καλή νομική υποστήριξη, και κυρίως προσεγγίζουν τα θύματα και τους μάρτυρες ώστε να αλλάζουν τις μαρτυρικές τους καταθέσεις. Γι’ αυτό θέλουμε να καθιερωθεί η μαγνητοσκόπηση των καταθέσεων, που ανήκει σε μια σειρά μέτρων που προβλέπονται από τον νόμο, αλλά δεν εφαρμόζονται», λέει. ο κ. Μοσκώφ.
Φωτογραφία από Κέντρο Φιλοξενίας της Praksis
Η Praksis συμμετέχει σε πολλά εργαστήρια και δράσεις στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Break the chain. «Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά αντικείμενα και συμμετέχοντες, από ιδιωτικά σχολεία μέχρι σώματα ασφαλείας. Το φεστιβάλ θα μπορούσε να θεσμοθετηθεί ως το κορυφαίο γεγονός μιας καμπάνιας με συνέχεια και δράσεις όλη τη χρονιά. Οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης αποτελούν άλλωστε άξονα της πρόληψης με συγκεκριμένα εργαλεία. Ωστόσο δεν υπάρχει μια κεντρική, δυνατή καμπάνια που να ενημερώνει παντού. Να εκτείνεται και στα ΜΜΕ και να χτυπά το καμπανάκι στους δυνητικούς πελάτες. Αυτό συνδέεται με την προσπάθεια του Εθνικού Εισηγητή και απαιτεί, όχι τόσο οικονομικό κόστος, αλλά κυρίως οργάνωση και συντονισμό. Όλοι οι εμπλεκόμενοι θα μπορούσαμε να έχουμε συντονισμένη συνεργασία και στόχευση, όχι μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά και σε σχολεία, παιδιά που επαιτούν, γυναίκες που εκδίδονται, σώματα ασφαλείας, λιμενικό. Αυτή η στρατηγική χρειάζεται βέβαια να είναι αποτυπωμένη με διεργασίες και μετρήσιμους στόχους. Το έγκλημα δεν θα εκλείψει, είναι οργανωμένο έγκλημα και οργανωμένα πρέπει να το χτυπήσεις, στοχεύοντας και στη ζήτηση».
Η έλλειψη ενημέρωσης και κατάρτισης για την αναγνώριση θυμάτων φαίνεται να υπάρχει και στα πρώτα σημεία εισόδου στη χώρα και στους επαγγελματίες πρώτης γραμμής (σώματα ασφαλείας, γιατροί, δικαστικοί, συνοριοφύλακες, κ.ά.). «Σε πρόσφατη μελέτη που διεξήγαγε η Praksis για την πορνεία και το trafficking, απευθυνόμενη σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, κοινό σχόλιο ήταν η ανάγκη κοινής στοχευμένης πολιτικής, κοινών πρακτικών, εκπαίδευσης και πρωτοκόλλου και κυρίως αποτύπωσης ενός εθνικού σχεδίου δράσης με βάθος τριετίας με άξονες, δράσεις και προϋπολογισμό, το οποίο θα υπόκειται σε τακτική αξιολόγηση». Πρόσφατα επιδόθηκε σχετικό υπόμνημα στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή.
Φωτογραφία από Κέντρο Φιλοξενίας της Praksis
Ο Ηρακλής Μοσκώφ διευρύνει τον κύκλο των ανθρώπων στον οποίο απευθύνεται για νέες συνέργειες: «Μας ενδιαφέρει να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο σε αυτό που λέμε “πιθανολογούμενο θύμα”. Αυτό αφορά τόσο τον απλό πολίτη, όσο και έναν ευρύ κύκλο επαγγελματιών πέρα από την πρώτη γραμμή, που έρχονται σε επαφή με το θύμα, πχ. στο νοσοκομείο, στο σχολείο, στα μέσα μαζικής μεταφοράς κ.ά.. Και βέβαια αφορά και τον πελάτη, γιατί σ’ αυτή την αλυσίδα που πρέπει να σπάσουμε, υπάρχει το θύμα, ο διακινητής και ο πελάτης».
«Η πολιτεία πρέπει να στοχεύσει με συγκεκριμένη στρατηγική στη μείωση της ζήτησης», λέει η κ. Μουδάτσου. «Στην πρόσφατη μελέτη μας προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε τη σύνδεση πορνείας με το trafficking. Στο μικρό δείγμα 30 πελατών, που συναντήσαμε έξω από οίκους ανοχής και που έτυχε να είναι όλοι Έλληνες, διαπιστώσαμε ότι δεν είχαν επίγνωση τι είναι η εκμετάλλευση και εμπορία ανθρώπων.
Στο θέμα της πελατείας εγείρονται πολλά ζητήματα. Βάσει νόμου, ο πελάτης του παράνομου trafficking έχει ποινικές ευθύνες. Όλοι όμως θυμόμαστε τον χειρισμό εκ μέρους της Πολιτείας και των ΜΜΕ της δημοσίευσης φωτογραφιών των οροθετικών εκδιδόμενων για να προστατευτούν οι καλοί οικογενειάρχες, των οποίων όμως τα πρόσωπα δεν θα γνωρίσουμε ποτέ ώστε να προστατευτούμε κι εμείς… Επίσης υπάρχει μια διεθνής προβληματική γύρω από το δίλημμα νομιμοποίησης της πορνείας, που μοιάζει κάπως με αυτή των ναρκωτικών: Θεσμοθετείς τη νόμιμη πορνεία, ώστε να περιοριστούν τα παράνομα κυκλώματα εμπορίας και διακίνησης, ή κηρύσσεις παράνομη την πορνεία γενικά, ως εκμετάλλευση του ανθρώπινου σώματος και της αξιοπρέπειας; Στην Ελλάδα η πορνεία αναγνωρίζεται ως επάγγελμα με νόμο του 1999, αλλά είναι ελάχιστες οι νόμιμες περιπτώσεις έναντι των παράνομων, γι’ αυτό και ζητείται εξορθολογισμός του θεσμικού πλαισίου».
Ο δρόμος φαίνεται μακρύς, με πολλές σκιές και αγκάθια. Ας ξεκινήσουμε όμως από την ενημέρωση που γίνεται πάντα πιο προσιτή μέσω της τέχνης. Στις 24 και 25 Οκτωβρίου ας «σπάσουμε την αλυσίδα»…
