Είναι σίγουρο ότι οι περισσότεροι αναγνώστες που θα βρεθούν με τους Φαροφύλακες της Emma Stonex ανά χείρας θα αναζητήσουν τις συγκινήσεις ενός μυστηρίου. Να μην παρεξηγηθώ: θα τις βρουν. Ανατροπές, κρυφά μυστικά, κλιμακούμενη ένταση, το γοτθικό τοπίο του απομονωμένου φάρου, νύξεις παραφυσικού, όλα τα βασικά χαρακτηριστικά ενός καλοστημένου μυστηρίου βρίσκονται στο μυθιστόρημα. Όμως το βιβλίο της Stonex είναι περισσότερο από ένα απλό μυστήριο. Κρύβει βαθύτερα επίπεδα τα οποία του προσδίδουν μια πιο πλούσια, σύνθετη διάσταση και επιβεβαιώνουν τα θετικά σχόλια που είχα διαβάσει γι’ αυτό στη βρετανική κριτική.
Το 1972 εξαφανίστηκαν τρεις φαροφύλακες από τον περίφημο Φάρο της Κόρης, έναν απομονωμένο φάρο στα ανοιχτά της ακτής της Κορνουάλης. Το φαινόμενο δεν εξηγήθηκε ούτε κατανοήθηκε. Κανείς δεν βρήκε ίχνη τους. Η πόρτα του φάρου ήταν κλειδωμένη από μέσα. Τα ρολόγια ήταν σταματημένα στις 8:45. Ο καιρός ήταν φουρτουνιασμένος και άρα ήταν πολύ δύσκολη η πρόσβαση κάποιου πλεούμενου.
Είκοσι χρόνια αργότερα, ένας συγγραφέας ευπώλητων περιπετειών επιχειρεί να διαλευκάνει το μυστήριο και ξεκινά εκ νέου την προσπάθεια συνομιλώντας με τις γυναίκες που οι τρεις φαροφύλακες άφησαν πίσω. Η Stonex εδώ επιλέγει μια αφηγηματική ποικιλομορφία. Εναλλάσσει πρωτοπρόσωπες και τριτοπρόσωπες ενδοδιηγητικές αφηγήσεις, και πηγαινοέρχεται ανάμεσα στο 1972-73 και το 1992. Προσθέτει και μερικά αποκόμματα εφημερίδων και επιστολών για να ολοκληρώσει το αφηγηματικό της μωσαϊκό. Καλά ως εδώ. Αλλά τίποτα από τα παραπάνω δεν διαφέρουν από ένα οποιοδήποτε καλοστημένο μυστήριο της σειράς. Τι είναι αυτό που κατά τη γνώμη μου καθιστά το μυθιστόρημα πιο ενδιαφέρον και σύνθετο;
Αφ’ ενός ότι ολόκληρη η ιστορία μπορεί να διαβαστεί σαν μια αλληγορία για τις σχέσεις των δύο φύλων εντός της σύνθετης δυναμικής της οικογένειας. Οι συμβολισμοί είναι ιδιαίτερα έντονοι. Ας ξεκινήσουμε από τον φάρο, ένα κλασικό φαλλικό σύμβολο. Εδώ όμως δεν έχουμε να κάνουμε με έναν απλό φάρο σε μια χερσόνησο ή έστω μια νησίδα, αλλά για έναν περίφημο φαρόπυργο, δηλαδή το είδος του απομονωμένου φάρου που είναι χτισμένος σε βραχώδη ύφαλο και εξέχει σχεδόν μαγικά μέσα από το νερό, ολομόναχος απέναντι στα στοιχεία της φύσης.
Έτσι το φαλλικό σύμβολο εξέχει αυτόνομο και αποτελεί την εστία των τριών φαροφυλάκων, με τις γυναίκες τους να τον ατενίζουν από μακριά, στην στεριά, νιώθοντας την απουσία τους, προσπαθώντας να δομήσουν τις ζωές τους χωρίς αυτούς. Όμως οι συμβολισμοί μπορούν να κλιμακωθούν περαιτέρω. Σε κάποιο σημείο στο μυθιστόρημα υπάρχει η αναφορά σε ένα από πιο σπουδαία ποιήματα της αγγλικής γλώσσας, το «Μέσα από την Αέναη Ταλάντευση του Λίκνου» του τεράστιου Γουόλτ Γουίτμαν. Δεν θεωρώ ότι μια τέτοια αναφορά είναι τυχαία. Στο ποίημα του πατριάρχη της αμερικάνικης ποίησης, η θάλασσα παρουσιάζεται ως θηλυκή, ως η μητέρα κάθε μορφής ζωής, με την παλίρροια και την άμπωτη να αποτελούν την ταλάντευση ενός αρχέτυπου μητρικού λίκνου. Υπό αυτή την οπτική, η αντίθεση ανάμεσα στην απέραντη θηλυκή θάλασσα και τον φαλλικό φάρο που περιβάλλεται εξ’ ολοκλήρου από αυτήν, είναι μάλλον προφανής.
Επιπλέον όμως, η Stonex καταφέρνει να εμποτίσει το μυθιστόρημα με ένα ισχυρό απόσταγμα μελαγχολίας. Η μοναξιά της ζωής των φαροφυλάκων είναι γνωστή. Είναι όμως αμφίδρομη. Αν και η απομόνωση των φαροφυλάκων σε έναν φαρόπυργο είναι απόλυτη, η ζωή των οικογενειών τους είναι επίσης μοναχική και χτισμένη με γνώμονα τη διαχείριση της απουσίας. Η Stonex αναδεικνύει και τις δύο μορφές μοναξιάς καλλιεργώντας έναν μελαγχολικά μελωδικό ηχόχρωμα στη γλώσσα.
Επιπρόσθετα, ο φάρος υπογραμμίζει την αντίθεση ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Σαν ένα αναμμένο κερί στη μέση της θάλασσας, ο ρόλος του είναι να σπάει το σκοτάδι και να δίνει έτσι ένα χέρι βοηθείας στους ναυτικούς, να προσφέρει προσανατολισμό και άρα τη δυνατότητα πλοήγησης σε περιορισμένη ορατότητα. Η αλληγορία εύκολα μεταφέρεται στην ίδια τη ζωή των χαρακτήρων. Το σκοτάδι τούς έχει στοιχειώσει όλους με διαφορετικό τρόπο. Το φως του φάρου είναι μια ελπίδα, μια υπόσχεση υπέρβασης.
Σύμφωνοι, στο μυθιστόρημα της Stonex συναντάει κανείς και μερικά μπαγιάτικα κλισέ του είδους και ναι, ο βασικός της προσανατολισμός είναι εκείνος ενός στιβαρού και γνώριμου θρίλερ. Όμως το ύφος της είναι προσεγμένο, η γλώσσα της αξιόλογη και έχει στήσει τις βασικές ύλες του αρχιτεκτονήματός της με τρόπο εξαιρετικό, ώστε το αποτέλεσμα να υπερβαίνει το σύνολο των συστατικών του στοιχείων, επιτρέποντας διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης σε όποιον τα αναζητήσει. Αυτά είναι όλα χαρακτηριστικά ενός καλού βιβλίου, που μπορεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην ψυχαγωγική διάσταση του ευπώλητου και τη βαθύτερη διάσταση της ατόφιας λογοτεχνίας.
