Κείμενο: Μαρία Μιραχτσή
Όσο πιο γνωστός ο συγγραφέας, άλλο τόσο άγνωστος παραμένει. Σίγουρα η φράση αυτή δεν θα μπορούσε να αποτελεί κανόνα αλλά στην περίπτωση του Χαρούκι Μουρακάμι, έρχεται να επιβεβαιωθεί. Ο εβδομηντατριάχρονος Ιάπωνας συγγραφέας δημοσιεύει τα έργα του από το 1979, μετρώντας μέχρι στιγμής 14 μυθιστορήματα και πολυάριθμα διηγήματα και δοκίμια. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες, έχοντας φανατικούς αναγνώστες ανά την υφήλιο. Έχει λάβει πολλές λογοτεχνικές διακρίσεις και βραβεία και είναι σχεδόν πάντα υποψήφιος για Νόμπελ. Το έργο του, ωστόσο, συνεχίζει να προκαλεί αναλύσεις και ερμηνείες.
Public Quiz: Πόσο καλά γνωρίζεις τον Haruki Murakami;
Τα μυθιστορήματά του Μουρακάμι δεν είναι πολύπλοκα. Η γραφή του είναι ανεπιτήδευτη και κατανοητή. Οι προτάσεις του σύντομες και απλές. Παρ’ όλα αυτά κανείς μεταφραστής ή αναγνώστης του δεν θα μπορούσε να είναι βέβαιος τι σήμαινε με αυτήν ή την άλλη του φράση. Οι λέξεις του θα μπορούσαν να μεταφραστούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, να σημαίνουν πολλά διαφορετικά πράγματα. Οι ερμηνείες του έργου του Μουρακάμι είναι πολυάριθμες. Έτσι ο ίδιος παρότι γνωστός σε εκατομμύρια ανθρώπους, αφήνει πίσω του κάτι άγνωστο. Κάτι που ο αναγνώστης θα γεμίσει με τη δική του εμπειρία και ακόμα περισσότερο με τη δική του φαντασία.
Μεγαλώνοντας στο Κόμπε της Ιαπωνίας, μια κοσμοπολιτική πόλη-λιμάνι, ο Μουρακάμι δέχτηκε από νωρίς επιρροές, πέραν της ιαπωνικής κουλτούρας και παράδοσης. Διάβασε Ρώσσους συγγραφείς, ευρωπαϊκή και αμερικανική λογοτεχνία, άκουσε δυτική μουσική με την τζαζ να γίνεται το αγαπημένο του είδος και συνολικά απέκτησε αναφορές από χολιγουντιανές ταινίες μέχρι και την ελληνική μυθολογία. Ο ίδιος σπούδασε θέατρο και έπειτα αποφάσισε να βιοποριστεί ανοίγοντας με τη γυναίκα του ένα τζαζ μπαρ. Όπως έχει περιγράψει πολλές φορές σε συνεντεύξεις του, κατά τη διάρκεια ενός αγώνα μπέιζμπολ του ήρθε αιφνίδια η έμπνευση να γράψει ένα βιβλίο και από τότε και για 43 χρόνια έμεινε πιστός σε αυτή την επιφοίτηση. Το τυχαίο ή το ανεξήγητο αυτής της στιγμής στη ζωή του είναι το ίδιο που βιώνουν οι ήρωες στα έργα του. Δεν υπάρχει κάποια εξήγηση ή απαραίτητο νόημα για αυτά που συμβαίνουν. Αυτό όμως δεν τα κάνει λιγότερο συναρπαστικά.
Ο Μουρακάμι είχε ήδη γράψει τρία βιβλία, το Hear the Wind Sing (1979), το Pinball, 1973 (1980) και Το κυνήγι του αγριοπρόβατου (1982) πριν γίνει ευρέως γνωστός με το μυθιστόρημα το Νορβηγικό δάσος που δημοσιεύτηκε το 1987. Μετά τη μεγάλη επιτυχία αυτού του βιβλίου που πούλησε πάνω από 11 εκατομμύρια αντίτυπα, ο Μουρακάμι αφιέρωσε τη ζωή του στο γράψιμο. Το Νορβηγικό δάσος είναι το μόνο ρεαλιστικό του μυθιστόρημα, και όπως ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξή του ήταν μια στρατηγική επιλογή να το γράψει. Η κίνηση του αυτή ήταν φυσικά καταλυτική για την πορεία του έπειτα.
Ο Μουρακάμι είναι μοναχικός τύπος, κρατάει απόσταση από τους λογοτεχνικούς κύκλους της χώρας του και φέρει την αίσθηση ότι «δεν ανήκει πουθενά». To υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένοι οι ήρωες του είναι αντίστοιχο. Είναι μόνοι τους και αντιμέτωποι με τη δική τους ταυτότητα. Κάπως έτσι ο Μουρακάμι δημιουργεί γι’ αυτούς παράλληλες, κρυφές πραγματικότητες μέσα στα μυθιστορήματά του, σφαίρες μιας εναλλακτικής ζωής που συμπορεύονται με την καθημερινή. Αυτά τα παράλληλα σύμπαντα συνυπάρχουν στα βιβλία του. Στο ντοκιμαντέρ “Dreaming Murakami“, η κάμερα ακολουθεί τη Mette Holm, τη Δανή μεταφράστρια του Moυρακάμι, η οποία αναφέρει ότι στον κύκλο της έχουν φτιάξει τον όρο «Στιγμή Μουρακάμι» για να περιγράψουν κάτι παράξενο και ασυνήθιστο που μπορεί να συμβαίνει μέσα στην κατά τα αλλά φυσιολογική καθημερινότητα, π.χ. ενώ είσαι στη μέση μιας συζήτησης να δεις ένα σαλιγκάρι να αρχίσει να σκαρφαλώνει δίπλα σου.
Η παρουσία του φανταστικού και ονειρικού στοιχείου μέσα σε συνηθισμένα γεγονότα κατατάσσει τον Μουρακάμι στο λογοτεχνικό κίνημα του μαγικού ρεαλισμού, εκπρόσωποι του οποίου είναι ιδιαίτερα γνωστοί στην Ελλάδα, όπως ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ο Χούλιο Κορτάσαρ, ο Πάμπλο Νερούδα και άλλοι. Μέσω των φανταστικών εικόνων στο έργο του Μουρακάμι, ο συγγραφέας αφήνει παράλληλα το πολιτικό του σχόλιο. Σε μια κοινωνία που η ατομικότητα του ανθρώπου καταπιέζεται στο πλαίσιο του κομφορμισμού, της ομοιομορφίας και της τυποποίησης, ο ίδιος απελευθερώνει τους ήρωες του, αφήνοντάς τους να εκφραστούν και να ζωντανέψουν μέσω της φαντασίας τους στοιχεία του συνειδητού και ασυνείδητου κόσμου τους. Αυτός είναι ο τρόπος του Μουρακάμι για να εκφράσει την κοινωνική, πολιτική του κριτική, μιας και τα έργα του δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν στρατευμένα στην ανάδειξη κοινωνικών ανισοτήτων ή άλλων παθογενειών. Ο φακός στα μυθιστορήματα του Μουρακάμι είναι στραμμένος στον ήρωα. Έναν ήρωα που προσπαθεί να βρει τον εαυτό του, το νόημα της ύπαρξης του και συνεχίζει να ψάχνει, ακόμα και όταν όλα είναι χαοτικά και μπερδεμένα γύρω του.
Σχετικά με το μοτίβο της συνεχούς αναζήτησης, ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξη του στο Paris Review: «Eίναι πολύ μεγάλο θέμα της μυθοπλασίας μου, το να χάνεις κάτι, να το ψάχνεις και να το βρίσκεις. Οι ήρωες μου συχνά ψάχνουν για κάτι που έχει χαθεί, μερικές φορές είναι ένα κορίτσι, άλλες είναι μια αιτία ή ένας σκοπός, αλλά αυτοί ψάχνουν για κάτι σημαντικό, κάτι κρίσιμο. Όταν ο χαρακτήρας το βρίσκει, υπάρχει, ωστόσο ένα είδος απογοήτευσης. Δεν ξέρω γιατί, αλλά αυτό είναι το είδος του μοτίβου στη μυθοπλασία μου, η αναζήτηση και η εύρεση. Το τέλος όμως δεν είναι ευτυχές». Ακόμα και έτσι, όμως, μέσα από τα έργα του, ο Μουρακάμι παρουσιάζει αυτό το ταξίδι της αναζήτησης, ένα ταξίδι που αξίζει τον κόπο να γίνει.
Με τους ήρωες του λοιπόν να ισορροπούν ανάμεσα στο συνειδητό και ασυνείδητο, ο Μουρακάμι σκιαγραφεί πραγματικότητες που δεν προσφέρουν πολλές απαντήσεις αλλά μάλλον θέτουν περισσότερο ερωτήματα. Οι εικόνες του και η αμφισημία των ιστοριών του άλλωστε έχουν αποτελέσει, πολλές φορές, υλικό έμπνευσης για τον κινηματογράφο. Η τελευταία ταινία βασισμένη σε έργο του Μουρακάμι, είναι το Drive My Car (2021), εμπνευσμένη από τη συλλογή ιστοριών του «Άντρες χωρίς γυναίκες», η οποία κέρδισε φέτος το Όσκαρ καλύτερης διεθνούς ταινίας, ενώ η προηγουμένη ταινία «Το Παιχνίδι με τη φωτιά» ήταν βασισμένη στο διήγημα του «Φλεγόμενος Αχυρώνας» και απέσπασε εξαιρετικές κριτικές από την πρώτη της προβολή.
Το έργο του Μουρακάμι συνεχίζει να εμπνέει και ο ίδιος συνεχίζει να γράφει. Τελευταίο του μυθιστόρημα είναι το Killing Commendatore, που δημοσιεύτηκε το 2018 και έχει τώρα μεταφραστεί στα ελληνικά υπό τον τίτλο «Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε» σε δύο τεύχη από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ο Μουρακάμι επιστρέφει με μία νέα ιστορία, ένα ακόμα έργο φαντασίας γύρω από τον έρωτα, την τέχνη, την εμμονή, τον πόλεμο και τη μοναξιά. Οι αναγνώστες του συγγραφέα, ωστόσο, ξέρουν ότι δεν είναι η ιστορία αυτή που μετράει, η αρχή ή το τέλος της αλλά η κάθε περιγραφή, η κάθε λεπτομέρεια, το μικρό, το αφανές που στον κόσμο του Μουρακάμι θα αποκτήσει υπόσταση και θα χαραχτεί στη μνήμη τους:
«Ήμουν έτοιμος να ζωγραφίσω το πορτρέτο του Γουατάρου Μενσίκι. Του Γουατάρου Μενσίκι που ζούσε στη λευκή έπαυλη, στην κορυφή του βουνού, στην απέναντι πλευρά της κοιλάδας. Αυτού του ασπρομάλλη άντρα για τον οποίο ακούγονταν διάφορες φήμες στη γειτονιά, ενός αναμφίβολα συναρπαστικού ατόμου. Με είχε επιλέξει, με είχε προσλάβει να του κάνω το πορτρέτο για ένα αμύθητο ποσό. Αλλά αυτό που συνειδητοποιούσα ήταν ότι αυτή τη στιγμή δεν ήμουν καν σε θέση να ζωγραφίσω ένα πορτρέτο. Ακόμα κι αυτή η συμβατική, ωφελιμιστική μορφή τέχνης ήταν πάνω από τις δυνάμεις μου. Ήμουν στ’ αλήθεια κενός, ένα άδειο κέλυφος».
Ίσως μέσα απ’ αυτές τις λεπτομέρειες, ο Μoυρακάμι ενώνεται με το κοινό του μέσα από ένα μυστικό πέρασμα, που δεν φέρει εθνικές, γλωσσικές ή πολιτιστικές, ομοιότητες αλλά την αίσθηση ότι μαζί μοιράζονται τη διαδρομή. Στην Ιαπωνία, άλλωστε, εάν ζητήσεις οδηγίες πώς να πας κάπου, αυτός που θα σε βοηθήσει κατά πασά πιθανότητα θα έρθει μαζί σου για να σε κατευθύνει, γιατί ο Μουρακάμι να κάνει αλλιώς με τους αναγνώστες του;
