Για πρώτη φορά εδώ και 15 χρόνια, το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), ένας από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς στον κόσμο, ανανεώνει τον ορισμό του για τη λέξη «μουσείο». Μετά από μια πολυετή συζήτηση σχετικά με το πόσο ιδεολογικός πρέπει να είναι ο ορισμός, το τελικό κείμενο περιλαμβάνει νέα «γλώσσα» σχετικά με τα μουσεία που πρέπει να είναι βιώσιμα, προσβάσιμα σε όλους, να λειτουργούν ηθικά και να προωθούν την ποικιλομορφία.
Ο ορισμός του νέου μουσείου εγκρίθηκε από το 92 % των συμμετεχόντων, στη γενική συνέλευση του ICOM στην Πράγα στις 24 Αυγούστου. Το μουσείο περιγράφεται ως «ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα στην υπηρεσία της κοινωνίας που ερευνά, συλλέγει, συντηρεί, ερμηνεύει και εκθέτει υλική και άυλη κληρονομιά». Οι αξιοσημείωτες αλλαγές έρχονται στις δύο τελευταίες προτάσεις, οι οποίες έχουν ως εξής: «Ανοιχτά στο κοινό, προσβάσιμα και χωρίς αποκλεισμούς, τα μουσεία προωθούν την ποικιλομορφία και τη βιωσιμότητα. Λειτουργούν και επικοινωνούν ηθικά, επαγγελματικά και με τη συμμετοχή των κοινοτήτων, προσφέροντας ποικίλες εμπειρίες για εκπαίδευση, ψυχαγωγία, προβληματισμό και ανταλλαγή γνώσεων».
Σε δήλωσή του, ο πρόεδρος του ICOM Αlberto Garlandini, αναγνώρισε ότι ο ορισμός «δεν είναι τέλειος», αλλά το χαρακτήρισε ως «ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός». Ο προηγούμενος ορισμός, ο οποίος ίσχυε από το 2007, ήταν μόνο μία πρόταση. Πριν από το 2007, ο προηγούμενος ορισμός δεν είχε αλλάξει επί 30 χρόνια.
Η λέξη «μουσείο», αξίζει να σημειωθεί, ότι προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη που σημαίνει «η έδρα των Μουσών» και αναφέρεται στις μυθολογικές μορφές που συνδέονται με τη δημιουργική έμπνευση.
Περισσότερο φιλόδοξη παρά κανονιστική, η ενημερωμένη «γλώσσα» έρχεται σε μια δύσκολη στιγμή για τα μουσεία, τα οποία περνούν από μια σαρωτική πολιτιστική αναμέτρηση που έχει επιπτώσεις σχεδόν σε κάθε επίπεδο της λειτουργίας τους, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων σχετικά με τη χρηματοδότηση, αλλά και στο τι παρουσιάζεται στις γκαλερί τους.
Τα τελευταία χρόνια, ο κόσμος των μουσείων μαστίζεται από κατηγορίες για «τοξική φιλανθρωπία» επειδή έλαβε χρήματα από αμφιλεγόμενους χορηγούς. Κατηγορίες αλλά και διαμαρτυρίες, όπως στο πλαίσιο του κινήματος Black Lives Matter το 2020, προκάλεσαν νέο έλεγχο των μουσείων για την έλλειψη ποικιλομορφίας, τόσο στο προσωπικό των μουσείων όσο και στα αντικείμενα στις συλλογές τους. Πιο πρόσφατα, οι διαμάχες σχετικά με τα κλεμμένα αντικείμενα οδήγησαν ορισμένα μουσεία να επιστρέψουν λεηλατημένα αντικείμενα – όπως η απόφαση του Smithsonian να επιστρέψει έργα τέχνης τύπου Benin Kingdom Court στην πατρίδα τους στη Νιγηρία. Ωστόσο, άλλα παραμένουν ακόμα σε συλλογές μουσείων… Καθώς αυτές οι συζητήσεις συνεχίζουν να διεξάγονται, ο ορισμός εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα θεσμικά όργανα θα λογοδοτήσουν.
Το 2019, το ICOM πρότεινε έναν ακόμη μακρύτερο ορισμό που αναφερόταν στα μουσεία ως «δημοκρατικούς, περιεκτικούς και πολυφωνικούς χώρους για κριτικό διάλογο σχετικά με το παρελθόν και το μέλλον», αναθέτοντας στα μουσεία να «διαφυλάξουν διαφορετικές μνήμες» και «να συμβάλουν στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την κοινωνική δικαιοσύνη, την παγκόσμια ισότητα και την ευημερία του πλανήτη». Απορρίφθηκε ως ένα διογκωμένο μανιφέστο που χρησιμοποίησε μοντέρνα ρητορική και δεν ήταν αρκετό να διαφοροποιήσει τα μουσεία από άλλα πολιτιστικά ιδρύματα.
Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) είναι ένας μη κυβερνητικός οργανισμός αφιερωμένος στα μουσεία, σε συνεργασία με την UNESCO και έχει συμβουλευτικό καθεστώς που αφορά στο Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών. Έχει έδρα το Παρίσι και αποτελείται περίπου από 40.000 μέλη από 141 χώρες. Ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1940 και περιγράφεται ως ο μόνος παγκόσμιος οργανισμός στον τομέα των μουσείων. Δημοσιεύει έρευνες, φιλοξενεί εκπαιδευτικές συνεδρίες, εκδίδει κώδικες δεοντολογίας και διατηρεί μια βάση δεδομένων που επισημαίνει πολιτιστικά αντικείμενα που διατρέχουν κίνδυνο κλοπής και διακίνησης.
Το Ελληνικό Τμήμα του ICOM ιδρύθηκε το 1983. Ασχολείται με την οργάνωση σεμιναρίων, επιστημονικών συναντήσεων και διεθνών συνεδρίων, την ελληνική έκδοση βασικών εγχειριδίων, τη δημιουργία βιβλιοθήκης και αρχείου και γενικότερα την ανάπτυξη των διαφόρων τομέων της μουσειολογίας. Συνεργάζεται με Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού, καθώς και με άλλους φορείς και ιδρύματα. Στο πλαίσιο του Ελληνικού Τμήματος λειτουργούν ομάδες εργασίας με αντικείμενο αντίστοιχο με εκείνο των Διεθνών Επιτροπών του ICOM, οι οποίες επεξεργάζονται ειδικά θέματα και οργανώνουν ενημερωτικές συναντήσεις και διαλέξεις.
