Επιμέλεια: Πέπη Νικολοπούλου
Όσα χρόνια και αν περάσουν εκείνη τη ματωμένη περίοδο δεν θα τη ξεχάσουμε. Με θυμάμαι παιδί συγκινημένα να βλέπω σε άσπρο μαύρο εκπομπές στη μικρή τηλεόρασή μας όλα όσα τότε διαδραματίστηκαν μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου αλλά και έξω στους δρόμους, μέτωπα μάχης στο κέντρο της Αθήνας.
Πολλά τα ερωτήματα που είχαν απαντηθεί θυμάμαι στο μυαλό μου από όσα είδα και άκουσα, μα κάθε τέτοια μέρα διαρκώς με πιάνω να αναζητώ βιβλία, αποσπάσματα, video για να τα δείξω στο δικά μου παιδιά. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε στιγμή.
Το Πολυτεχνείο έχει αναλυθεί ποικιλοτρόπως τα τελευταία 50 χρόνια. Το άρθρο εστιάζει σε νέα βιβλία που μόλις κυκλοφόρησαν και αξίζουν την προσοχή μας. Βιβλία που υπογραμμίζουν τα όσα συνέβησαν πριν από πενήντα χρόνια στο Πολυτεχνείο, και πως ήταν μια εξέγερση άοπλων απέναντι σε ένα πανίσχυρο δικτατορικό καθεστώς. Σε αυτή την καταγραφή πρόσφατων κυκλοφοριών να προσθέσουμε και το βιβλίο μυθοπλασίας της Αλεξάνδρας Μητσιάλη «Οι μέρες που δακρύζουν» απευθυνόμενο σε νέους αναγνώστες.
Βιβλία για νέους αναγνώστες:
[ 1 ]
«Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο» – Ολύμπιος Δαφέρμος
Αυτή και η πρόθεση του Ολύμπιου Δαφέρμου γράφοντας το βιβλίο «Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο». Ένα συνοπτικό βιβλίο, δεν ξεπερνά τις 60 σελίδες, που απαντά σε βασικά και εύλογα ερωτήματα των παιδιών για αυτή τη μελανή σελίδα της ιστορία μας.
Μέσα από τον διάλογο ενός πατέρα με τα παιδιά του το βιβλίο αυτό επιχειρεί να μιλήσει στους νέους για τη χούντα και το Πολυτεχνείο με τρόπο απλό και κατανοητό. Ένα βιβλίο που εξ ορισμού δίνει το βήμα στα παιδιά, εξ ορισμού ενθαρρύνει τις ερωτήσεις, δίχως να κατευθύνει ή να αποκρύπτει. Τι σήμαινε χούντα, ποια ήταν η πορεία προς την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τι έκαναν οι υπόλοιπες χώρες στον κόσμο, ποιοι τα έβαλαν με τη δικτατορία, πώς μάθαινε ο κόσμος τι συνέβαινε, το γεγονός της εξέγερσης. Ένας διάλογος όπου με ειλικρίνεια δίνει απαντήσεις σε απλές, εύλογες απορίες.
Το βιβλίο αναδεικνύει την εγκληματική φύση της δικτατορίας 1967-1974, η οποία φυλάκιζε, έδερνε, βασάνιζε, εξόριζε και ενίοτε δολοφονούσε κάθε άνθρωπο που διαφωνούσε μαζί της ή που νόμιζε ότι διαφωνεί. Προβάλλει, επίσης, την ειρηνική αντίσταση των φοιτητών εναντίον του βίαιου και απάνθρωπου αυτού καθεστώτος και την κορύφωσή της, που ήταν η εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Η αντίσταση εναντίον ενός καταστροφικού και ολοκληρωτικού καθεστώτος, το οποίο καταργεί τη δημοκρατία και στερεί την ελευθερία από τους πολίτες του, θέλει τόλμη, αξιοπρέπεια και ανιδιοτέλεια. Είναι μια ηθική στάση που απαιτεί κοινωνική ευαισθησία και διαπνέεται από αίσθηση ελευθερίας. Οι φοιτητές πάλεψαν για τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των πολιτών της πατρίδας μας. Πάλεψαν για ένα καλύτερο μέλλον.
Ανάμεσα σε αυτούς και ο συγγραφέας του βιβλίου που σύμφωνα με τα όσα αναφέρει το βιβλίο μετείχε ενεργά στο κίνημα και για τη δράση του αυτή διώχτηκε από το στρατιωτικό καθεστώς.
Όταν θα ερωτηθεί από τα παιδιά: «Γιατί τόσο καιρό δεν μας τα είχες πει όλα αυτά;», η απάντηση που θα δώσει είναι «Γιατί δεν ήθελα να επηρεάσω τη σκέψη σας. Αν σας ενδιαφέρουν μπορείτε να ψάξετε, να διαβάσετε, να σκεφτείτε και να σχηματίσετε δική σας γνώμη». Και στην ερώτηση «Εσείς δηλαδή είστε ήρωες;», θα απαντήσει: «Καθόλου δεν είμαστε ήρωες. Άνθρωποι είμαστε όπως όλοι… Θέλαμε τα πράγματα να γίνουν καλύτερα για όλους τους ανθρώπους… Αισθανόμασταν ότι κατακτούσαμε την αυτονομία μας, ότι διασώζαμε την αξιοπρέπεια τη δική μας και των συνανθρώπων μας…»
Στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται αυθεντικές, ιστορικές φωτογραφίες του γνωστού φωτορεπόρτερ Αριστοτέλη Σαρρηκώστα, φωτογραφίες από το αρχείο του συγγραφέα και άλλων αγωνιστών του Πολυτεχνείου και γελοιογραφίες της εποχής.
Το βιβλίο «Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος.
[ 2 ]
«Οι μέρες που δακρύζουν» – Αλεξάνδρα Μητσιάλη
Η Μυρσίνη, φοιτήτρια της Αρχιτεκτονικής, και ο αδερφός της ο Αχιλλέας, που προετοιμάζεται για να δώσει τις εισαγωγικές εξετάσεις στο πανεπιστήμιο, ζουν ο καθένας με τον δικό του τρόπο την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβρη του 1973, στην Αθήνα.
Τέσσερις μέρες, στις οποίες ο καθένας αναμετριέται με τον εαυτό του, τον φασισμό, τον έρωτα, τον θάνατο. Τέσσερις μέρες γεμάτες μεγάλες αποφάσεις, κρίσιμες πράξεις, συγκλονιστικά συναισθήματα. Τέσσερις μέρες, μέσα και έξω από το κατειλημμένο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπου τα γκλομπ, τα δακρυγόνα, οι σφαίρες της δικτατορίας των συνταγματαρχών σφίγγουν τον κλοιό γύρω από τις φοιτήτριες και τους φοιτητές και δρομολογούν εξελίξεις.
«Δεν ξέρω αν θα ρίξουμε τη χούντα. Θα ρίξουμε πάντως τη σιωπή».
Το βιβλίο «Οι μέρες που δακρύζουν» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
[ 3 ]
«Αλέκος Παναγούλης: ένας μοναχικός ήρωας» – Ίλια Λακίδου
Με αφορμή τα 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, για την ελευθερία και τη δημοκρατία, η Ίλια Λακίδου, διδάσκουσα του τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ, μας συστήνει το νέο της θεατρικό έργο της σειράς «Σχολική Σκηνή», για μαθήτριες και μαθητές του Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου που αφορά τον Αλέκο Παναγούλη, το έργο και την ιστορία του.
Θέμα του νέου έργου στη σειρά Σχολική Σκηνή της Κάπα Εκδοτική είναι η ζωή και το έργο του Αλέξανδρου Παναγούλη. Το κείμενο επιχειρεί να αφηγηθεί τα κορυφαία γεγονότα της ζωής του αγωνιστή και πολιτικού μέσα από τα ντοκουμέντα που έχουν σωθεί. Η δραματουργία του έργου βασίζεται στην αφήγηση και την παράθεση μικρών σκηνών παράλληλα με την ενσώματη σκηνική δράση και συμπεριφορά όλων των ερμηνευτών του έργου.
Το έργο απαιτεί μία σκηνοθεσία συνόλου. Όλοι και όλες οι μαθητές/τριες που θα ερμηνεύσουν το κείμενο επί σκηνής παίζουν όλους τους ρόλους: γίνονται αφηγητές/τριες, πρόσωπα εξουσίας, φίλοι, φαντάροι, εργάτες/τριες. Τον ομώνυμο ρόλο μοιράζονται περισσότεροι του ενός μαθητές.
Η πρακτική αυτή, εκτός ότι είναι παιδαγωγικά ορθή, καθώς αποτρέπει από τη δημιουργία ενός «πρωταγωνιστή» εντός μιας σχολικής παράστασης, δραματουργικά επιτρέπει να καταδειχθεί από σκηνής αφενός ότι ο ένας Παναγούλης μπορεί να γίνουν πολλοί και αφετέρου ότι το πρόσωπο Παναγούλης μέσα από τη μοναχική του πορεία εκπροσωπούσε ένα σύνολο αλλά και λειτουργούσε τόσο δυναμικά σαν να ήταν αυτός, ο ένας, μία δυναμική συλλογικότητα.
Το έργο «Αλέκος Παναγούλης: ένας μοναχικός ήρωας» εκδίδεται ως ένας μικρός φόρος τιμής και μνήμης για τα 50 χρόνια από την εξέγερση των φοιτητών και των φοιτητριών κατά της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών στο Πολυτεχνείο από τις 14 έως τις 17 Νοεμβρίου 1973. Σκοπός του είναι να ξανακουστεί στις αίθουσες των Δημοτικών, των Γυμνασίων και των Λυκείων της χώρας ο λόγος του Παναγούλη.
Το βιβλίο «Αλέκος Παναγούλης: ένας μοναχικός ήρωας» κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική.
Βιβλία για ενήλικους αναγνώστες:
[ 4 ]
«Η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μία ξεχασμένη κατάθεση» – Σταύρος Λυγερός
Το βιβλίο «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μια ξεχασμένη κατάθεση» του Σταύρου Λυγερού εκδίδεται 50 χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Αποτελεί μια μετεγγραφή-διασκευή του δίτομου βιβλίου που εκδόθηκε το 1977 από την Εκδοτική Ομάδα Εργασία με τίτλο Φοιτητικό κίνημα και ταξική πάλη στην Ελλάδα – Από τις προσφυγές στα Πρωτοδικεία στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν μία αυθόρμητη –χωρίς κομματική καθοδήγηση– κορύφωση στον αγώνα για ελευθερία και δημοκρατία. Εγγράφηκε με δύναμη στη λαϊκή συνείδηση, επειδή εμπεριείχε την έννοια της «θυσίας», η οποία λειτουργεί σαν σηματοδότης για έθνη και λαούς. Είναι από τα ιστορικά γεγονότα που έχει ζωτική ανάγκη κάθε λαός για να διατηρεί τον αυτοσεβασμό του. Η εξέγερση του Νοέμβρη άνοιξε τον δρόμο για την πτώση της δικτατορίας, έστω κι αν τον ρόλο καταλύτη έπαιξε η τραγωδία της Κύπρου. Με αυτή την έννοια, το Πολυτεχνείο είναι ο ιδρυτικός «μύθος» της μεταπολιτευτικής δημοκρατίας.
Ο Σταύρος Λυγερός, ως μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, δίνει τη δική του πολιτική και προσωπική κατάθεση για εκείνα τα γεγονότα.
«Έχοντας μιλήσει πολύ με συναγωνιστές που είχαν βασανιστεί την άνοιξη του 1973 στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, σκεφτόμουνα πολύ με ποια τακτική έπρεπε να αντιμετωπίσω ενδεχόμενη ανάκρισή μου» γράφει ο Σταύρος Λυγερός στο βιβλίο και συνεχίζει: «Είχα αποφασίσει, λοιπόν, αν με συλλάβουν να αρνηθώ τα πάντα, παρότι θα ήταν προφανές ότι λέω ψέματα. Το πρόβλημα δεν ήταν να παραδεχθείς ότι συμμετείχες, π.χ., στην κατάληψη της Νομικής. Χιλιάδες συμμετείχαν. Ο ανακριτής, όμως, θα σε ρωτούσε αμέσως μετά ποιους είδες εκεί. Θα άρχιζε, λοιπόν, με φαινομενικά ανώδυνες ερωτήσεις να μετατρέπει τον ανακρινόμενο σε συνομιλητή και σιγά σιγά να τον παρασύρει σε έναν ολισθηρό κατήφορο.
Ενώ εάν αρνηθείς τα πάντα, ακόμα κι αν ο ανακριτής σού λέει ότι έχει πολλές μαρτυρίες πως ήσουνα, π.χ., στην κατάληψη, ως ανακρινόμενος έχεις μια γραμμή άμυνας. Αρνείσαι τα πάντα και πλέον το παιχνίδι παίζεται στο επίπεδο των βασανιστηρίων. Τα βασανιστήρια είναι πολύ σκληρά και ποτέ δεν είπα οτιδήποτε επικριτικό σε συναγωνιστές που “έσπασαν”. Αυτό, όμως, που κάνει έναν κρατούμενο να σπάσει είναι κυρίως η διαχείριση του φόβου και πιο συγκεκριμένα η αυταπάτη πως μπορείς να αποφύγεις τα βασανιστήρια, λέγοντας μερικά ανώδυνα στον ανακριτή-βασανιστή σου. Για αυτή την περίπτωση ισχύει το “η λογική της κατηφόρας είναι ο πάτος”».
Τα παραπάνω αποτελούν τμήμα ενός από τα πενήντα βιωματικά σημειώματα που πρόσθεσε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας στην εν έτει 2023 επανακυκλοφορία του βιβλίου του με τίτλο «Φοιτητικό κίνημα και ταξική πάλη στην Ελλάδα – Από τις προσφυγές στα πρωτοδικεία στην εξέγερση του Πολυτεχνείου» (1977, Εκδοτική Ομάδα Εργασία).
Πρόκειται ουσιαστικά για την πολιτική κατάθεσή του για το φοιτητικό κίνημα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και ειδικότερα για την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μια επανακυκλοφορία, όμως, κατόπιν μετεγγραφής-διασκευής «για να είναι προσιτό στον σημερινό αναγνώστη, μιας και εκείνη την εποχή χρησιμοποιούσαμε λίγο ξύλινη γλώσσα».
Το βιβλίο «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μια ξεχασμένη κατάθεση» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
[ 5 ]
«Πολυτεχνείο 1973 – Το αίμα το αδικαίωτο ποτέ δεν ησυχάζει» – Ιερώνυμος Λύκαρης
Πολυτεχνείο 1973. Πενήντα χρόνια μετά, 23 συγγενείς νεκρών, 133 τραυματίες, 2 συγγενείς τραυματιών και 25 αυτόπτες μάρτυρες δολοφονιών και τραυματισμών παίρνουν ξανά τον λόγο. Οι ξεχασμένες καταθέσεις τους στα δικαστήρια ζωντανεύουν το μεγαλείο της εξέγερσης μέρα τη μέρα, ώρα την ώρα, δρόμο τον δρόμο, αλλά και τη δολοφονική καταστολή της από την αστυνομία και τον στρατό, η οποία είχε όλα τα χαρακτηριστικά ατιμώρητων καθεστωτικών εγκλημάτων πολέμου.
Μέσα από την πολυφωνική αφήγηση προσωπικών βιωμάτων, αναδεικνύονται όλες οι συνισταμένες της διαλεκτικής ενός λαϊκού ξεσηκωμού, από τη συνειδητή μάχιμη συμμετοχή μέχρι τη συμπτωματική παρουσία στα διαρκώς μετατοπιζόμενα πεδία των ταυτόχρονων συγκρούσεων. Αποτυπώνονται λεπτομέρειες και στιγμιότυπα, πολύτιμες ψηφίδες της εξέγερσης, αναγκαίες για μια κατά το δυνατόν ολιστική εξιστόρηση της ενιαίας και αδιαίρετης δράσης των «εντός» και των «εκτός» του Πολυτεχνείου εξεγερμένων.
Μέσα από τη φωτιά των φραγμάτων πυρός ξεπροβάλλουν το μέγα πάθος, η επίμονη μαχητικότητα και η συντροφική αλληλεγγύη των ανθρώπων που βρέθηκαν να διαδηλώνουν δίπλα δίπλα, να σώζουν τραυματίες και τελικά να πεθαίνουν ή να τραυματίζονται και οι ίδιοι, χωρίς να ξέρει ο ένας το όνομα του άλλου: στοιχεία που προσέδωσαν στην αυθόρμητη εκκίνηση της φοιτητικής κατάληψης τον χαρακτήρα γνήσιας λαϊκής εξέγερσης.
Η έκταση της φονικής καταστολής επιπλέον τεκμηριώνεται με άκρως απόρρητα αστυνομικά και άλλα έγγραφα από τον «Φάκελο 650» του Γραφείου Εθνικής Ασφάλειας τα οποία αναφέρονται:
στους «αναγνωρισμένους» από την αστυνομία νεκρούς,
σε 320 τραυματίες που καταγράφτηκαν σε καταστάσεις νοσοκομείων και κλινικών,
σε 510 τραυματίες που περιλαμβάνονταν σε καταστάσεις της Ασφάλειας.
Το βιβλίο «Πολυτεχνείο 1973 – Το αίμα το αδικαίωτο ποτέ δεν ησυχάζει» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.
