“Making Modernism” στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου: Σπουδαίες γυναίκες που κρύβονται από την ιστορία του μοντερνισμού του 20ού αιώνα

Μια έκθεση αφιερωμένη σε γυναίκες καλλιτέχνιδες που χάραξαν τη δική τους πορεία στη Γερμανία, την Ελβετία και τη Γαλλία στις αρχές του 20ού αιώνα και όλες μαζί διαμόρφωσαν τον μοντερνισμό

Μια γυμνή γυναίκα είναι ξαπλωμένη στο πλάι, με ένα μωρό στο στήθος της. Εξαντλημένη και ταυτόχρονα ευτυχισμένη. Μια γυναίκα αγκαλιά με ένα βρέφος και ένα φρούτο στο χέρι, εμφανώς κουρασμένη. Ένα κορίτσι με κόκκινο φόρεμα κάθεται και κρατάει την κούκλα της. Τρεις αγρότισσες με μαντίλες θερίζουν ρυθμικά ένα χωράφι με καλαμπόκι. Αυτές είναι μερικές μόνο από τις πρωτοποριακές εικόνες που δημιούργησε μια ομάδα γυναικών καλλιτεχνών που δραστηριοποιήθηκαν στη Γερμανία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, οι οποίες θα αποτελέσουν το θέμα του “Making Modernism: Paula Modersohn-Becker, Käthe Kollwitz, Gabriele Münter, Marianne Werefkin” στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου. Αν και γνωστές στις χώρες καταγωγής τους, στο Ηνωμένο Βασίλειο το έργο τους δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί. Καλλιτέχνιδες που έζησαν στις αρχές του 20ού αιώνα, μελέτησαν τους Old Masters αλλά άφησαν τη δική τους σφραγίδα.

Gabriele Münter, Portrait of Anna Roslund, 1917. Oil on canvas, 94 x 68 cm. Leicester Museums & Galleries. © DACS 2022

Making Modernism: Paula Modersohn-Becker, Käthe Kollwitz, Gabriele Münter, Marianne Werefkin

Μια έκθεση αφιερωμένη στις γυναίκες καλλιτέχνιδες (Γερμανία και Ρωσία η καταγωγή τους) που χάραξαν τη δική τους καλλιτεχνική πορεία στη Γερμανία, την Ελβετία και τη Γαλλία στις αρχές του 20ού αιώνα. Θα περιλαμβάνει 67 πίνακες ζωγραφικής και έργα σε χαρτί κυρίως από τις Paula Modersohn-Becker, Käthe Kollwitz, Gabriele Münter και Marianne Werefkin, με πρόσθετα έργα των Erma Bossi, Ottilie Reylaender και Jacoba van Heemskerck. Αν και λιγότερο γνωστές από τους άνδρες συναδέλφους τους, οι καλλιτέχνιδες ήταν κεντρικής σημασίας για την ανάπτυξη και τη διάδοση του μοντερνισμού. Τα έργα τους εξετάζονται υπό το πρίσμα της γυναικείας καλλιτεχνικής παρουσίας, με βασικά θέματα του μοντερνισμού τα οποία και επανεκτιμούνται, όπως η αυτοπροσωπογραφία, η νεκρή φύση και η αστική, ενώ η προσοχή είναι στραμμένη στο γυναικείο σώμα, την παιδική ηλικία και τη μητρική εμπειρία.

Η έκθεση οργανώνεται θεματικά. Η εναρκτήρια ενότητα, «Ο εαυτός μας και οι άλλοι», θα περιλαμβάνει αυτοπροσωπογραφίες και πορτρέτα, δείχνοντας την αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών καλλιτεχνών στη δημόσια ζωή και αποκαλύπτοντας τον κρίσιμο ρόλο τους στη δημιουργία και διατήρηση των δικτύων που υποστήριζαν διάφορες πτυχές του αναδυόμενου μοντερνισμού στη Γερμανία. Μέσα από τη δημιουργία και εκθέτοντας τα έργα τους, αυτές οι καλλιτέχνιδες αμφισβήτησαν τα κυρίαρχα ιδεώδη των γυναικείων ρόλων, που τότε περιορίζονταν στο σπίτι, και μέσω της ερευνητικής προσωπογραφίας τους, αμφισβήτησαν και τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν τους εαυτούς τους και τους άλλους.

Η δεύτερη ενότητα, «Ο αιώνας του παιδιού», που φέρει τον τίτλο της Σουηδής συγγραφέως, μεταρρυθμίστριας και κοινωνικής θεαωρητικού Ellen Key από το επιδραστικό 1900 (η Ellen Key στο βιβλίο της, προανήγγειλε τον 20ό αιώνα ως μια περίοδο εντατικοποιημένης εστίασης και προοδευτικής σκέψης σχετικά με τα δικαιώματα, την ανάπτυξη και την ευημερία των παιδιών ως συμφέροντα ύψιστης σημασίας για όλη την κοινωνία), θα διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο κάθε καλλιτέχνιδα απεικόνιζε τα παιδιά.

Παρόλο που τα οικιακά θέματα πρωταγωνιστούσαν την εποχή αυτή, η μοντερνιστική προσέγγιση τέτοιων θεμάτων αποκλίνει από την απεικόνιση συναισθηματικών συνθέσεων με τα παιδιά σύμβολα χαράς, ελπίδας και αθωότητας, αλλά περισσότερο εμβαθύνουν για να εξερευνήσουν τη μελαγχολία, την ένταση, την περιέργεια και την ανεκπλήρωτη επιθυμία. Τα έργα τέχνης απεικονίζουν μωρά, κορίτσια και αγόρια ως τόπους περίπλοκων συναισθημάτων και συγκρούσεων, αντανακλώντας το γεγονός ότι η επιθυμία των γυναικών καλλιτεχνών να εργαστούν, συχνά δοκιμαζόταν από κοινωνικά στερεότυπα και προσδοκίες που απαιτούσαν να παντρευτούν και να ασχοληθούν με τη δημιουργία οικογένειας.

Βασιζόμενη στην προηγούμενη ενότητα, η τρίτη ενότητα «Χώροι της οικειότητας» θα εμβαθύνουν στην εσωτερική ζωή των Modersohn-Becker και Kollwitz, διερευνώντας περαιτέρω το μητρικό ένστικτο καθώς και το γυναικείο σώμα, την οικειότητα, τις προσωπικές σχέσεις και τον ερωτισμό.

Η ενότητα τίτλο «Πόλη και Χώρα: Ταξίδια και μεταναστεύσεις» θα παρουσιάσει πίνακες ζωγραφικής της αστικής ζωής και θα εξερευνήσει τους μεταβαλλόμενους ρόλους των γυναικών σε διάφορα πλαίσια: στον ελεύθερο χρόνο, στην εργασία, ενώ αγροτικά θέματα αποκαλύπτουν την ανάγκη να καταφύγουν μακριά από τη μητρόπολη για να παράγουν τέχνη. Μια γιορτή αφιερωμένη στη φυσική ομορφιά της υπαίθρου.

Στο τελευταίο μέρος της έκθεσης θα εξεταστεί ο σημαντικός ρόλος της νεκρής φύσης στο έργο αυτών των καλλιτέχνιδων. Η έννοια της «νεκρής φύσης» συχνά φέρνει στο νου ήσυχες στιγμές περισυλλογής και διαλογισμού που έχουν καταγραφεί στις προσωπικές επιστολές, και στα ημερολόγιά τους. Εδώ θαυμάζουμε δραματικές συνθέσεις, εκτελεσμένες με ρευστές πινελιές και φωτεινές αποχρώσεις, που αμφισβητούν την κλασική, ακαδημαϊκή προσέγγιση αλλά λειτουργούν ως οχήματα για την εξερεύνηση της μορφής, του χρώματος και του πνευματικού νοήματος.

Μια σύντομα ματιά στις καλλιτέχνιδες

Käthe Kollwitz (1867-1945)

Από τις τέσσερις καλλιτέχνιδες, η Käthe Kollwitz είναι ίσως η πιο γνωστή. Γεννήθηκε το 1867 στο Königsberg της Ανατολικής Πρωσίας. Μια ένθερμη αντιπολεμική χαράκτρια, της οποίας τα προπαρασκευαστικά σχέδια παιδιών και μητρότητας συμπεριλαμβάνονται σε αυτή την έκθεση. Η μοίρα των ανθρώπων αποτελεί για εκείνη κεντρικό θέμα. Τα ειρηνιστικά της έργα και τα πορτρέτα των πενθούντων είναι κραυγές αγωνίας: φιγούρες που αγκαλιάζονται, μητέρες που κρατούν τα νεκρά παιδιά στο στήθος τους, σώματα που κείτονται σε ασαφείς σωρούς. Τα πιο δυνατά της έργα παραμένουν στα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου.

«Ως καλλιτέχνης έχω το δικαίωμα να αποσπάσω το συναισθηματικό περιεχόμενο από τα πάντα, να αφήσω τα πράγματα να δουλέψουν πάνω μου και στη συνέχεια να τους δώσω εξωτερική μορφή», θα γράψει κάποτε. Το έργο της δίνει μορφή στα πιο σκοτεινά ανθρώπινα συναισθήματα, διαποτισμένο με μια πνευματική ευαισθησία που εξυψώνει τον πόνο χωρίς -καταστροφικά- να προσφέρει αδικαιολόγητη ελπίδα.

Käthe Kollwitz, Woman with Dead Child, 1903. Etching on paper, 42.4 x 48.6 cm. © Käthe Kollwitz Museum Köln
Käthe Kollwitz, Self-portrait, 1934. Lithograph on paper, 20 x 18.7 cm. © Käthe Kollwitz Museum Köln

Σήμερα, το όνομά της είναι σχεδόν ταυτισμένο με εικόνες πονεμένων μητέρων, άρρωστων, ορφανών παιδιών, και, γενικότερα, πόνου και θανάτου. Ωστόσο, η φήμη της, αν και καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνικά ευαίσθητη θεματολογία της, στηρίζεται επίσης στο καλλιτεχνικό της ταλέντο και στην ορμή της για πειραματισμό σε ένα ευρύ φάσμα μέσων. Η Kollwitz συχνά ανακάτευε διάφορες τεχνικές εκτύπωσης για να επιτύχει μια επιθυμητή εικόνα. Παρόλο που η πλειονότητα των εκτυπώσεών της είναι ασπρόμαυρες, ένας σημαντικός αριθμός από αυτές αποκαλύπτει το ενδιαφέρον της για το χρώμα.

Οι εκφραστικές απεικονίσεις της Kollwitz επιτυγχάνουν την εκπληκτική τους επίδραση μέσω των σκληρών αντιθέσεων μεταξύ φωτός και σκότους, της πυκνότητας των γραμμών της. Λίγοι καλλιτέχνες πριν ή μετά από αυτήν δημιούργησαν έργα που περιείχαν τόσο βαθιά κοινωνική κριτική. «Είναι καθήκον μου να εκφράσω τα βάσανα των ανθρώπων, τα ατελείωτα βάσανα που συσσωρεύονται σα βούνα», θα γράψει στο ημερολόγιό της το 1920.

Paula Modersohn-Becker (1876-1907)

Η Paula Modersohn-Becker, γοητευμένη αρχικά από την φύση και τα χρώματα θα φιλοτεχνήσει αρχικά τοπία, νεκρές φύσεις και οικιακές σκηνές, αλλά τα πορτρέτα γυναικών και κοριτσιών ήταν αυτά που θα κεντρίσουν περισσότερο το ενδιαφέρον της και την καλλιτεχνική της φαντασία. Θα απεικονίσει μητέρες που αγκαλιάζουν και θηλάζουν βρέφη, μοναχικές αγρότισσες που επιθεωρούν τη γη και ηλικιωμένες γυναίκες που κάθονται γαλήνιες σε κουνιστές καρέκλες.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής της, η Modersohn-Becker αγωνίστηκε να συμβιβάσει την επαγγελματική της ορμή με τις προσωπικές της σχέσεις, το καλλιτεχνικό της όραμα με τις προσδοκίες που επικρατούσαν για εκείνη ως γυναίκα και σύζυγος. Μετά από έναν αποτυχημένο γάμο, θα εγκαταλείψει το σπίτι της και θα βρεθεί στο Παρίσι αναζητώντας μια νέα ζωή. Εκεί δημιούργησε μερικά από τα πιο εκφραστικά της έργα, αξιοποιώντας τη συναισθηματική της αναταραχή και απογοήτευση για να δημιουργήσει δυναμικές αυτοπροσωπογραφίες και μια σειρά από αξιόλογους πίνακες γυναικών – εγκύων, θηλαζουσών – γηρατειών. Το έργο της “Mother with Child on her Arm, Nude IΙ” (1906) είναι μια εκπληκτικά ειλικρινής απεικόνιση του σώματος μετά τον τοκετό. Η μητέρα κοιτάζει με μια έκφραση που παραπέμπει τόσο σε ουσιαστική ευτυχία όσο και σε πλήρη εξάντληση, καθώς το παιδί της παίζει με φρούτα -σύμβολο γονιμότητας- στα χέρια της.

Paula Modersohn-Becker, Mother with Child on her Arm, Nude II, autumn 1906. Oil on canvas, 80 x 59 cm. Museum Ostwall im Dortmunder U. Photo: Jürgen Spiler, Dortmund
Paula Modersohn-Becker, Self-portrait as a Standing Nude with Hat, summer 1906 Oil tempera on canvas. 40 x 19.5 cm. Paula Modersohn-Becker Stiftung, Bremen, on loan from a private collection

«Θα ήθελα να αποδώσω την έκσταση, την πληρότητα, τον ενθουσιασμό του χρώματος, τη δύναμη», θα γράψει το 1907, τη χρονιά του θανάτου της. Πρόκειται για μια καλλιτέχνιδα που ζωγράφισε τη ζωή όπως την έζησε: με ρίσκα και πειραματισμούς, αρνούμενη να διακυβεύσει την ακεραιότητά της μέχρι τέλους.

Gabriele Münter (1877–1962)

Η Gabriele Münter, ρεαλίστρια ζωγράφος, ήταν ιδρυτικό μέλος της Der Blaue Reiter, της βασικής ομάδας εξπρεσιονιστών ζωγράφων στην οποία συμμετείχε και ο σύντροφός της, Wassily Kandinsky. Γεννημένη στο Βερολίνο το 1877, η Münter συνειδητοποίησε τις δυνατότητες καταγραφής του τοπίου κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Αμερική το 1898 με την αδελφή της – μετά το θάνατο των γονέων τους – όπου πειραματίστηκε με την πρώτη της φωτογραφική μηχανή Kodak. Μετά από μερικά χρόνια, σπουδάζοντας στη σχολή Phalanx του Μονάχου θα γνωρίσει τον, τότε δάσκαλο και μετέπειτα σύντροφό της, Wassily Kandinsky, θα ταξίδεψουν σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, αλλά πάντα θα επιστρέφουν στις λίμνες και τα βουνά του Μουρνάου, ζωγραφίζοντας. Το έργο της είναι βαθιά ριζωμένο στον τόπο, και οι πίνακές της από και γύρω από το Κίτρινο Σπίτι (το σπίτι τους στο Μουρνάου) διαπνέονται από έναν δυναμισμό και μια χαρά που χαρακτήριζε τον χρόνο που περνούσαν εκεί.

Gabriele Münter, Still-life on the Tram (After Shopping), c. 1912. Oil on cardboard, 50.2 x 34.3 cm. Gabriele Münter- und Johannes Eichner-Stiftung, Munich. © DACS 2022

Ο Καντίνσκι μετά το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου θα επιστρέψει στη Ρωσία το 1914. Μετά τον επώδυνο χωρισμό τους, η Münter ζωγράφισε πολλά δυνατά πορτρέτα γυναικών σε εσωτερικούς χώρους, που κοιτάζουν ελαφρώς πέρα από τον θεατή σε διφορούμενη ενατένιση της μοίρας τους. Σε αυτή την έκθεση θα τη γνωρίσουμε ως μια καλλιτέχνιδα γεμάτη αυτοπεποίθηση μέσα από τη δική της αυτοπροσωπογραφία του 1908, με το μισό της πρόσωπο καλυμμένο από το σκοτάδι, αλλά το άλλο μισό λουσμένο σε μια λαμπρή ροή φωτός.

«Οι εικόνες μου είναι όλες στιγμές της ζωής, εννοώ στιγμιαίες οπτικές εμπειρίες, που σημειώνονται γενικά πολύ γρήγορα και αυθόρμητα. Όταν αρχίζω να ζωγραφίζω, είναι σαν να πηδάω ξαφνικά στα βαθιά νερά και ποτέ δεν ξέρω εκ των προτέρων αν θα μπορέσω να κολυμπήσω», θα γράψει στο ημερολόγιό της.

Marianne Werefkin (1860-1938)

Η Werefkin αρχίζει να ζωγραφίζει παρορμητικά μετά την ασθένειά της σε ηλικία 14 ετών και οι πρώτες της εικόνες απεικόνιζαν οράματα που προέκυπταν από την υψηλή θερμοκρασία του σώματός της. Η ζωγραφική της ενθαρρύνθηκε από τη μητέρα της, για την οποία αργότερα θα γράψει περισσότερες από μία φορές στα ημερολόγιά της «Γράμματα σε έναν άγνωστο άνδρα». Οι μετακινήσεις της οικογένειας μεταξύ των πόλεων, που συνδέονταν με τη στρατιωτική θητεία του πατέρα, καθόρισαν την πορεία που θα ακολουθούσε η μελλοντική καλλιτέχνιδα ως φοιτήτρια τέχνης.

Σπούδασε ζωγραφική αρχικά στη Μόσχα κοντά στον Ivan Pryanishnikov και στη συνέχεια στην Αγία Πετρούπολη στο εργαστήριο του Ilya Repin. Το 1888, κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού, η Marianne πυροβολήθηκε κατά λάθος στο δεξί χέρι και αναγκάστηκε να μάθει να ζωγραφίζει με το αριστερό της χέρι- συνέχισε να χρησιμοποιεί το πινέλο της σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.

Marianne Werefkin, Twins, 1909. Tempera on paper, 27.5 x 36.5 cm. Fondazione Marianne Werefkin, Museo Comunale d’Arte Moderna, Ascona

Στο εργαστήριο του Repin η Werefkin γνώρισε άλλους καλλιτέχνες που βρίσκονταν στην αρχή της καριέρας τους, ιδίως τον κατά τέσσερα χρόνια νεότερό της στρατιωτικό Alexei Jawlensky, ο οποίος έγινε φίλος και συνεργάτης της για πολλά χρόνια. Η Marianne έγινε το επίκεντρο μιας ομάδας που αποτελούνταν από τον Igor Grabar, τον Dmitry Kardovsky και πολλούς ανερχόμενους καλλιτέχνες από την Αγία Πετρούπολη. Συχνά συγκεντρώνονταν στο διαμέρισμα των Werefkins, όπου μελετούσαν χαρακτικά της νέας γενιάς δυτικοευρωπαίων καλλιτεχνών και συζητούσαν για την τέχνη. Μια άτυπη αρχικά δράση που τελικά οδήγησε στη δημιουργία του Der Blaue Reiter. Μια πολύ ασυνήθιστη γυναίκα του 19ου αιώνα, με πολλές δραματικές ανατροπές της μοίρας και αποφασιστικές αποφάσεις που ελήφθησαν κατά τη διάρκειά τη ζωής της.

Marianne Werefkin, The Contrasts, 1919. Tempera on paper on cardboard, 81.5 x 65.5 cm. Collection of the Municipality of Ascona, Museo Comunale d’Arte Moderna, Ascona

«Πρόκειται για μια προσπάθεια να αναγνωριστεί ο ρόλος που διαδραμάτισαν αυτές οι γυναίκες καλλιτέχνιδες, που αν και πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, κατόρθωσαν τα δικά τους ατομικά επιτεύγματα, και όλες μαζί διαμόρφωσαν τον μοντερνισμό», αναφέρει η συν-επιμελήτρια της έκθεσης Sarah Lea. «Ταυτόχρονα η έκθεση επιδιώκει να προβάλλει και το δίκτυο, και τις διασυνδέσεις που δημιούργησαν αυτές οι καλλιτέχνιδες. Η Werefkin συγκέντρωσε σημαντικούς ανθρώπους και έκανε πολλές συναντήσεις στο σαλόνι της που ποτέ δεν έχουν αναγνωριστεί πραγματικά», θα συνεχίσει.

Marianne Werefkin, Circus – Before the Show, 1908/10. Tempera on cardboard, 53 x 88.5 cm. Leopold-Hoesch-Museum, Düren. Photo: © Peter Hinschlaeger

Πληροφορίες για την έκθεση

Royal Academy of Arts, Λονδίνο | 12 Νοεμβρίου 2022 – 12 Φεβρουαρίου 2023

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.