Υπό συγκεκριμένη οπτική γωνία τα πάντα είναι πολιτική: η δυναμική στις ανθρώπινες σχέσεις, οι ιδέες, οι δομές εξουσίας. Συνεπώς η λογοτεχνία ως καθρέφτης της ίδιας της ζωής στο χαοτικό και σύνθετο σύνολό της είναι συνυφασμένη με την πολιτική.
Όμως πολλά μυθιστορήματα, κλασικά και μη, έχουν μια πιο άμεση σχέση με αυτό που ορίζουμε πιο στενή ως πολιτική. Ακόμα κι έτσι όμως, η προσέγγισή τους είναι εντελώς διαφορετική όσο και ενδιαφέρουσα, αλλά και υποδηλώνει διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά με το τι σημαίνει πολιτική για τον κάθε άνθρωπο. Ας πάρουμε τρία παραδείγματα από τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους:
[ 1 ]
Δαιμονισμένοι – Φιόντορ Ντοστογιέβσκη
Ο μεγάλος προφήτης του 20ου αιώνα, όπως είχε αποκαλέσει τον Ντοστογιέφσκι ο Αλμπέρ Καμύ, έγραψε το πιο πολιτικό από τα τέσσερα μεγάλα του μυθιστορήματα το 1871 και του έδωσε τον τίτλο Δαιμονισμένοι.
Η φιλοσοφική αντίθεση του Ντοστογιέφσκι προς διάφορες μορφές ιδεαλισμού, τον ωφελιμισμό και τον υλισμό που έβλεπε να κυριαρχούν οδηγώντας προς έναν επικίνδυνο μηδενισμό είχε ήδη εκφραστεί από τη δεκαετία του 1860. Για τον Ρώσο συγγραφέα, η ροπή των νέων τάσεων ήταν να αντικατασταθεί ο Θεός και η εκκλησία με μια μορφή πολιτικού ελέγχου που οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια σε εκφάνσεις ολοκληρωτισμού.
Στους Δαιμονισμένους έχουμε ακριβώς την περίπτωση ομάδας επαναστατών που συνωμοτούν με τρόπο και δομή που μοιάζει με τρομοκρατικούς πυρήνες και οι οποίοι επιχειρούν μια βίαιη όσο και στείρα ανατροπή. Ο Ντοστογιέφσκι ερμηνεύει με αυτό τον τρόπο την πλήρη αποτυχία του ιδεαλισμού, ο οποίος έχει δημιουργήσει ένα ανεξέλεγκτο τέρας.
Στο μυθιστόρημα εκφράζονται όλες οι κυρίαρχες φιλοσοφικές – πολιτικές τάσεις της εποχής: από τον πανσλαβισμό του Σάτοβ μέχρι τον αθεϊσμό του Κιρίλοβ, αλλά στο επίκεντρο βρίσκονται ο δολοπλόκος Βερχοβένσκι και, κυρίως, ο υπερβατικός, χαρισματικός όσο και ηθικά σχετικιστής Νικολάι Σταυρόγκιν. Ένα έργο που πάντοτε θα είναι επίκαιρο, το οποίο, ως αυθεντικά κλασικό, θα προσφέρεται για πολλαπλά επίπεδα ερμηνείας και κατανόησης.
[ 2 ]
Catch-22 – Joseph Heller
Το αντιπολεμικό αριστούργημα Catch-22 του Τζόζεφ Χέλερ κυκλοφόρησε σχεδόν έναν αιώνα μετά τους Δαιμονισμένους και άφησε εποχή. Είναι ένα σπάνιο αμάλγαμα παραδοξολογίας, καυστικής σάτιρας, μαύρου χιούμορ, αλλά και μια ουμανιστική, σχεδόν αποκαλυπτική κραυγή αγωνίας. Είναι όμως ταυτόχρονα και ένα μυθιστόρημα με πολιτικές προεκτάσεις.
Η πλοκή εκτυλίσσεται στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την σταδιακή ανακατάληψη της ιταλικής χερσονήσου από τις αμερικάνικες δυνάμεις. Πρωταγωνιστής είναι ο απόλυτος αντιήρωας Γιοσάριαν, ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς μυθοπλαστικούς χαρακτήρες της μεταπολεμικής αμερικάνικης λογοτεχνίας, ο οποίος έγινε σύμβολο για τη γενιά της αμφισβήτησης της δεκαετίας του εξήντα, ιδιαίτερα την περίοδο του πολέμου του Βιετνάμ.
Όμως το μυθιστόρημα είναι βαθιά πολιτικό υπό μία ουσιαστική έννοια. Ο Χέλερ προχωράει σε μια αιχμηρή κριτική του ανεξέλεγκτου καπιταλισμού, την οποία μάλιστα συσχετίζει και με τις δομές της στρατιωτικής ζωής. Ο άγριος καπιταλισμός βεβαίως ενσαρκώνεται στον Μάιλο, μία απίστευτη φιγούρα που όσο οι συνάδελφοί του χάνουν τη ζωή τους καθημερινά σε αυτό τον τιτάνιο αγώνα, εκείνος χρησιμοποιεί αεροπλάνα της αεροπορίας για να κάνει εμπόριο μαύρης αγοράς σε όλη τη Μεσόγειο, συχνά και με τους ίδιους τους ναζί!
Η εικόνα που παρουσιάζει ο Χέλερ παραπέμπει περισσότερο στον πόλεμο της Κορέας και αργότερα στην εμπλοκή του Βιετνάμ και λιγότερο στον Β’ Παγκόσμιο, ο οποίος πράγματι υπήρξε μια δίκαιη και ηρωική προσπάθεια, κάτι που παραδέχθηκε βεβαίως και ο ίδιος, ο οποίος είχε άλλωστε στρατευτεί σε αυτόν. Όμως σημασία έχει η απαισιοδοξία του ως προς την κάθε μορφή οργανωμένης εξουσίας που αντανακλά τις σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης φύσης.
[ 3 ]
Κρέας για τους Λύκους – Χάρι Κούνζρου
Το Κρέας για τους Λύκους του Χάρι Κούνζρου από την άλλη είναι ένα μυθιστόρημα που επιχειρεί να πιάσει τον πολιτικό παλμό της εποχής μας. Αναφέρεται στην τεταμένη περίοδο του 2015-16, με το μεταναστευτικό στις ακτές της Μεσογείου, τον Τραμπ να κερδίζει έδαφος για το χρίσμα των ρεπουμπλικάνων και αργότερα στις εθνικές εκλογές, το Brexit να μην έχει συντελεστεί ακόμα αλλά να βρίσκεται στη γωνία.
Αφηγητής είναι ένας διανοούμενος από τη Νέα Υόρκη που κερδίζει μία υποτροφία σε ένα ίδρυμα ερευνών στο Βερολίνο για τρεις μήνες. Εκεί, συναντάει διάφορους ανθρώπους με επικίνδυνες ιδέες και ιδιαίτερα έναν Αμερικανό τηλεοπτικό παραγωγό με φασίζουσες ιδέες με αποτέλεσμα να αρχίσει να υποψιάζεται μια συνωμοσία που εξηγεί μια ροπή στις δυτικές κοινωνίες προς τον ολοκληρωτισμό και τον ρατσισμό.
Όμως τι από αυτά ισχύει και τι είναι προϊόν της φαντασίας του; Η έννοια της παράνοιας που χαρακτηρίζει τους δυτικούς φιλελεύθερους διανοούμενους που αδυνατούν να εξηγήσουν την πέραση ακροδεξιών λαϊκίστικων πρακτικών είναι και μέρος της σάτιρας του μυθιστορήματος.
Το μυθιστόρημα καταλήγει με τη βραδιά των εκλογών του 2016 και τη νίκη του Τραμπ, μια νίκη που τόσο τάραξε τα θεμέλια της ίδιας της κοσμοθεωρίας τόσο πολλών Αμερικάνων – και όχι μόνο – πολιτών.
Αναζητήστε περισσότερους τίτλους βιβλίων με θέμα την Πολιτική και τη Λογοτεχνία στο Public.gr.
