Αλέν Ρενέ, Αντρέι Ζουλάφσκι, Ντούσαν Μακαβέγιεφ, Λουκίνο Βισκόντι: Τέσσερις διακεκριμένοι δημιουργοί που σφράγισαν με το έργο τους τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο, βρίσκονται στο προσκήνιο αυτή την εβδομάδα στην Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης. Αφορμή, το αφιέρωμα «Κλασικές Ευρωπαϊκές Ταινίες ΙV», το οποίο πραγματοποιείται από την Πέμπτη 4 έως και την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2014 στην αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης).

Μέσα από το πρωτοποριακό βλέμμα των δημιουργών τους, οι ταινίες του αφιερώματος είναι κλασικές, η καθεμιά με το δικό της ξεχωριστό τρόπο. Εστιάζοντας στην ανθρώπινη φύση, οι σκηνοθέτες παρουσιάζουν μέσα από ποικίλα κινηματογραφικά είδη και ρεύματα, ριζοσπαστικά έργα που αποτελούν σημεία αναφοράς στο ευρωπαϊκό σινεμά. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για τα φιλμ: “Bellissima” του Λουκίνο Βισκόντι (1952), “Sweet Movie” του Ντούσαν Μακαβέγιεφ (1974), «Ο θείος μου από την Αμερική του» Αλέν Ρενέ (1980) και «Μια γυναίκα δαιμονισμένη» του Αντρέι Ζουλάφσκι (1981).

Πρόγραμμα προβολών

Πέμπτη 4/12
18:30 Ο θείος μου από την Αμερική, Γαλλία, 1980
Σκηνοθεσία: Αλέν Ρενέ / Alain Resnais. Με τους: Gérard Depardieu, Nicole Garcia, Roger Pierre, Nelly Borgeaud. Έγχρωμη, 125′.

Ο Ζαν, με καταγωγή από αστική οικογένεια της Βρετάνης, έχει ως φιλοδοξία ν’ ανεβεί ψηλά κοινωνικά και πηγαίνει να σπουδάσει στο Παρίσι, όπου μπλέκεται στα γρανάζια της πολιτικής εξουσίας. Ο Ρενέ, με αγροτική καταγωγή, καταφέρνει να γίνει πολύ νέος, τεχνικός διευθυντής μιας επιχείρησης, αλλά κάποια στιγμή τα πράγματα αρχίζουν να «στραβώνουν». Η Ζανίν, εργατικής καταγωγής, θέλει να ξεφύγει από τη μιζέρια της κοινωνικής τάξης της και να γίνει ηθοποιός. Κάποια στιγμή, οι δρόμοι της ζωής την οδηγούν έτσι, ώστε να γνωρίσει και συσχετιστεί και με τον Ζαν και με τον Ρενέ.

Πάντα πρωτοπόρος και καινοτόμος, ο Αλέν Ρενέ, που σύμφωνα με την ρήση του Γκοντάρ «ήταν πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από όλους μας», κάνει με την ταινία αυτή ένα αληθινό κινηματογραφικό δοκίμιο. Βασίζεται μάλιστα στις θεωρίες, τις έρευνες και τα πειράματα του βιολόγου Λαμπορί, που είναι και ο τέταρτος πρωταγωνιστικός πόλος της ιστορίας και ο οποίος παρεμβαίνει αυτοπροσώπως στην αφήγηση, σχολιάζοντας τα δρώμενα και τη συμπεριφορά των ηρώων, καθώς στόχος της ταινίας είναι να διαπιστώσει εάν η συγκεκριμένη συμπεριφορά που βλέπουμε στην οθόνη μπορεί να εξηγηθεί με βιολογικά αξιώματα και όρους. Ο Ρενέ επιχειρεί κάτι μοναδικό και πρωτόγνωρο στην ιστορία του κινηματογράφου: αντιπαραβάλλει και διαπλέκει με μεγάλη δραματουργική και σκηνοθετική δεξιοτεχνία τις τρεις ιστορίες, στις οποίες οι ήρωες είναι ένα είδος πειραματόζωων σ’ ένα βιολογικό εργαστήριο. Αυτό το εργαστήριο είναι η ίδια η ζωή, η οποία χρησιμεύει και χρησιμοποιείται ως μυθοπλαστική δικαίωση ή απόρριψη του επιστημονικού λόγου. Ταινία σινεφιλική, μ’ έναν τρόπο εντελώς πρωτότυπο και ιδιαίτερο, απολαυστική και διασκεδαστική, καθώς παίζει με τις βεβαιότητες που (καθ)ορίζουν την ζωή των ανθρώπων, αλλά και με τις ανατροπές, τις διαφορετικές επιλογές, όσο και με τις πολλαπλές παραλλαγές και δυνατότητες που ανοίγονται, το Ο θείος μου από την Αμερική, παρά τον ειδικό χαρακτήρα της επιστημονικής μελέτης της ανθρώπινης μοίρας, είχε μεγάλη και θετική ανταπόκριση από το πλατύ κοινό.

21:00 Bellissima, Ιταλία, 1952
Σκηνοθεσία: Λουκίνο Βισκόντι /Luchino Visconti. Με τους: Anna Magnani, Walter Chiari, Tina Apicella. Ασπρόμαυρη, 115′.

Η Μανταλένα Τσεκόνι, μια απλή γυναίκα του λαού, που μένει σε μια φτωχογειτονιά της Ρώμης, τυφλωμένη από τη μητρική αγάπη, ονειρεύεται ένα λαμπρό μέλλον για τη μικρή της κόρη και θέλει να την κάνει σταρ του σινεμά! Το όνειρο αυτό τής γίνεται έμμονη ιδέα και για να το πραγματοποιήσει θυσιάζει τα πάντα. Η μεγάλη ευκαιρία έρχεται όταν προκηρύσσεται ένας διαγωνισμός νέων ταλέντων. Η κόρη επιλέγεται, αλλά στο τέλος η Μανταλένα αρνείται να υπογράψει το συμβόλαιο που τής προσφέρεται, καθώς στη διάρκεια αυτής της διαδρομής συνειδητοποιεί την ψευτιά και την υποκρισία του κόσμου του θεάματος και των εμπόρων της αυταπάτης.

Ακόμα πολύ κοντά στον νεορεαλισμό -είμαστε στα 1952- και σε σενάριο του Τσέζαρε Τζαβατίνι, βασικού πρωτεργάτη αυτού του σημαντικού κινηματογραφικού κινήματος, ο Λουκίνο Βισκόντι στο Bellissima (σημαίνει «πανέμορφη»), κάνει ένα έξοχο διττό σχόλιο για τον κόσμο των λαϊκών φτωχογειτονιών και τους ανθρώπους του και ταυτόχρονα για το ίδιο το σινεμά. Από τη μια μεριά, η εκθαμβωτική όσο και απατηλή λάμψη του κινηματογραφικού ονείρου και από την άλλη, ο αυθεντικός κόσμος των αμόρφωτων λαϊκών ανθρώπων, που με σπάνιο ήθος και ευγένεια ψυχής επιλέγουν να μην πουλήσουν την ανθρωπιά τους κυνηγώντας μια άπιαστη χίμαιρα. Με μια εκπληκτική, στις παραμικρές της λεπτομέρειες, αναπαράσταση της εποχής και συλλαμβάνοντας την αλήθεια της καθημερινής ζωής των ηρώων (τόσο στο κινηματογραφικό πλατό όσο και στις εργατικές συνοικίες), ο Βισκόντι σ’ ένα συνεχές πήγαινε-έλα από την κωμωδία στο δράμα, μιλά για το μεγαλείο των απλών ανθρώπων που επιλέγουν την αλήθεια της πραγματικής ζωής από τα ελκυστικά ψέματα του σινεμά. Η Άννα Μανιάνι, ιερό τέρας του μεταπολεμικού ιταλικού κινηματογράφου, είναι συγκλονιστική στο ρόλο της μάνας που προτιμά τελικά να παραμείνει πιστή στον ταπεινό, αλλά γνήσιο κόσμο της.

Παρασκευή 5/12
18:30 Μια γυναίκα δαιμονισμένη, Γαλλία, Δυτική Γερμανία, 1981
Σκηνοθεσία: Αντρέι Ζουλάφσκι /Andrzej Zulawski Με τους: Isabelle Adjani, Sam Neill, Margit Carstensen. Έγχρωμη, 124′

Η Άννα, που ζει μαζί με το παιδί της σ’ ένα κλειστοφοβικό κι αποπνικτικό Βερολίνο, είναι διχασμένη ανάμεσα στον άνδρα της Μαρκ και τον εραστή της Χάινριχ. Ο πρώτος λείπει συνεχώς σε ταξίδι για δουλειές, ο δεύτερος δεν τον αναπληρώνει μέσα από την παράνομη σχέση τους και η Άννα είναι διαρκώς ανικανοποίητη και σε κατάσταση διανοητικής και ψυχικής σύγχυσης. Η νεαρή γυναίκα προσπαθώντας να βγει από το αδιέξοδο μέσα στο οποίο βρίσκεται, πέφτει σε μια άβυσσο στο εσωτερικό του εαυτού της, όπου ένα τέρας, δημιούργημα του ταραγμένου ψυχικού της κόσμου, την εξουσιάζει. Έτσι οδηγείται σταδιακά προς την σχιζοφρένεια, καθώς μια δασκάλα που είναι το ακριβές ομοίωμά της εμφανίζεται στο σπίτι διεκδικώντας την θέση της, ενώ το τέρας παίρνει τη μορφή του άντρα της.

Το Μια γυναίκα δαιμονισμένη, τέταρτη ταινία του πολωνού Αντρέι Ζουλάφσκι, γυρισμένη με μια υστερική -στα όρια του παροξυσμού- σκηνοθεσία και με μια «αποχαλινωμένη» κίνηση της κινηματογραφικής κάμερας, κινηματογραφεί τον σκοτεινό κόσμο του ασυνείδητου σε κατάσταση άγριου εμφύλιου σπαραγμού. Η ταινία έχοντας ως σεναριακή βάση (εντελώς προσχηματική), ένα τυπικό ερωτικό τρίο, ταχύτατα μεταλλάσσεται σε μια ιστορία τρόμου και φρίκης, καθώς στα υπόγεια του έργου ενεδρεύει μια ζωτική όσο και καταστροφική υπερ-δύναμη: το τέρας, που εν είδει καρκινώματος κατατρώει το σώμα και την ψυχή της ηρωίδας, βυθίζοντάς την ολοκληρωτικά και αμετάκλητα στη τρέλα. Η ταινία δεν θα μπορούσε να γυριστεί χωρίς τη συμβολή της καταπληκτικής Ιζαμπέλ Ατζανί σ’ έναν ρόλο ηθικά, σωματικά και ψυχικά, όχι μόνον δύσκολο, αλλά κοντά στα όρια του αδύνατου. Το φιλμ Possession (εύγλωττος ο αυθεντικός τίτλος), είναι μια συγκλονιστική αλληγορία πάνω στις έννοιες του Κακού, της Κόλασης και του Διαβόλου, που δεν βρίσκονται πουθενά αλλού, παρά μέσα μας.

21:00 Sweet Movie, Καναδάς, Γαλλία, Δυτική Γερμανία, 1974
Σκηνοθεσία: Ντούσαν Μακαβέγιεφ /Dusan Makavejev. Με τους: Carole Laure, Pierre Clémenti, Anna Prucnal. Έγχρωμη, 98′.

«Ένα φιλμ από ζάχαρη, μια κωμωδία ερωτική ελαφρώς αρωματισμένη με αντιψυχιατρική, ένα δονούμενο κινηματογραφικό δοκίμιο πάνω στην ανθρώπινη ευαισθησία, που θα πρέπει να χρησιμοποιήσει σαν διαφημιστικό σλόγκαν την φράση “δοκιμάστε με, είμαι γλύκα”». Έτσι όρισε ο ίδιος ο Ντούσαν Μακαβέγιεφ το πολιτικό-σεξουαλικό μανιφέστο του. Το Sweet Movie είναι μια ταινία-περιπλάνηση σ’ ένα γεωγραφικό και πολιτικό no man’ s land, χωρισμένη (πολύ) χαλαρά σε δύο μέρη, δομημένη εντελώς ελεύθερα και χωρίς συγκεκριμένο σεναριακό πλαίσιο, η οποία περιστρέφεται γύρω από την Οδύσσεια δύο γυναικών: από τη μια μεριά, η καναδέζα Μις Κόσμος 1984, σύζυγος του Μίστερ Κεφάλαιο, τα γεννητικά όργανα της οποίας ακτινοβολούν (!) και από την άλλη η Άννα Πλανέτα (η Άννα του πλανήτη), η οποία, αναζητώντας την χαμένη χώρα της Ουτοπίας, περιπλανιέται χωρίς τελικό προορισμό, με την «Κιβωτό της Επανάστασης», ένα πλοίο που έχει αντί για γοργόνα στην πλώρη, τον Καρλ Μαρξ να κλαίει και στο οποίο επιβιβάζεται ο τελευταίος ναύτης του «Θωρηκτού Ποτέμικιν». Ο Ντούσαν Μακαβέγιεφ, εμφανώς επηρεασμένος από τις θεωρίες του Βίλχελμ Ράιχ, στήνει ένα αντι-αφηγηματικό φιλμικό περιβάλλον (δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αφηγηθεί κανείς το στόρι της ταινίας), με εικόνες σουρεαλιστικές και υπερρεαλιστικά διαλογικά μέρη, παραθέτοντας ένα συνειρμικό σχόλιο πάνω στη σχέση σεξουαλικής απελευθέρωσης και επανάστασης. Στη διάρκεια αυτής της αντι-αφηγηματικής ροής, «πέφτουν» εμβόλιμα εικόνες των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας και γενικά εικόνες ανθρώπινης βαρβαρότητας. Ο γιουγκοσλάβος σκηνοθέτης, διαπλέκοντας διαρκώς το ρεαλιστικό με το φανταστικό, τη λογική του ονείρου με το γκροτέσκ και το παράλογο, το συνειδητό με το ασυνείδητο και το παρελθόν με το μέλλον και χρησιμοποιώντας μια ετερογένεια μουσικών γλωσσικών ιδιωμάτων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει η εξαιρετική μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, δημιουργεί μια εκρηκτική, αναρχική, απόλυτα μηδενιστική, όσο και δολοφονικά γλυκιά ταινία, αφού η Μις Κόσμος θα πνιγεί γλυκά μέσα σε λιωμένη σοκολάτα. Έργο-σοκ που σαρκάζει, χλευάζει και καταρρίπτει κάθε μορφής ιδεολογία, η ταινία αποτελεί ένα δοκίμιο πάνω στις εγγενείς αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης, στην απελευθερωτική ενέργεια της σεξουαλικής πράξης και παραμένει ένα λαμπρό κινηματογραφικό πυροτέχνημα, αξεπέραστο ακόμα και σήμερα.

Σάββατο 6/12
18:30 Bellissima
21:00 Μια γυναίκα δαιμονισμένη

Κυριακή 7/12
18:30 Sweet Movie
21:00 Ο θείος μου από την Αμερική