Θα ξεκινήσω ομολογώντας ότι ο Γκράχαμ Γκρην είναι ένας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς καθώς και, κατά την ταπεινή μου τουλάχιστον γνώμη, ένας από τους σπουδαιότερους πεζογράφους στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Οπότε παραδέχομαι εκ των προτέρων ότι είμαι προκατειλημμένος κάθε φορά που γράφω γι’ αυτόν. Έτσι, η κυκλοφορία του μυθιστορήματος του Καμένο Χαρτί (A Burned Out Case) από τις εκδόσεις Πόλις, υπήρξε μια ευπρόσδεκτη ευκαιρία να γράψω για ένα από τα λίγα έργα του μεγάλου Βρετανού που δεν είχε τύχει να διαβάσω ως τώρα.
Το Καμένο Χαρτί δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πιο προβεβλημένα ή πλέον αντιπροσωπευτικά μυθιστορήματα του Γκρην, όμως είναι προϊόν της πιο γόνιμης περιόδου της καριέρας του. Η πλοκή εκτυλίσσεται σε ένα λεπροκομείο ενός καθολικού μοναστηριού στα βάθη της ζούγκλας του βελγικού Κογκό, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, δηλαδή λίγα χρόνια πριν το τέλος της αποικιοκρατίας και την ανεξαρτητοποίηση της χώρας. Στη μέση του πουθενά λοιπόν, στην «καρδιά του σκότους», περικυκλωμένοι από μοναχούς, βρίσκονται δύο άνθρωποι χωρίς πίστη, οι οποίοι είναι και οι πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος: ο ιατρός Κολέν, ο οποίος εδώ και πολλά χρόνια προσφέρει τις υπηρεσίες του στο λεπροκομείο λόγω μιας βαθιάς πίστης στον άνθρωπο και την εξελικτική πορεία της ανθρώπινης προόδου, χωρίς όμως να πιστεύει στον Θεό. Και ο δεύτερος είναι ο άρτι αφιχθείς Κερύ, ένας παγκοσμίως γνωστός αρχιτέκτονας και τέως μπον βιβέρ που έχοντας αηδιάσει με την κενότητα της ύπαρξής του αποφάσισε να ταξιδέψει όσο πιο μακριά μπορεί, να απομονωθεί σε ένα από τα πιο περιθωριοποιημένα σημεία του κόσμου και να αναζητήσει εκεί κάποιας μορφής νόημα.
Είναι εξ’ αρχής ξεκάθαρο ότι ο Γκρην παίζει με τις λέξεις και τις έννοιες. Ο όρος burned out (το καμένο χαρτί) αναφέρεται βεβαίως στον άνθρωπο που έχει πάθει κάποιου είδους νευρικό κλονισμό, έχει εξουθενωθεί σωματικά και ψυχικά, ή αλλιώς «καεί». Αναφέρεται όμως και ως ιατρικός όρος στις περιπτώσεις λεπρών που μετά από τον ακρωτηριασμό των μολυσμένων άκρων τους μπορούν και πάλι να ζήσουν χωρίς πόνο, έστω κι αν αυτό συνεπάγεται την αναπηρία τους.
Εν ολίγοις, ο Γκρην παραλληλίζει τη λέπρα ως ιατρική ασθένεια με την ψυχική ή συναισθηματική λέπρα: όπως τα νεύρα των άκρων ενός λεπρού αναισθητοποιούνται και χρειάζεται να ακρωτηριαστούν για να μπορέσει να θεραπευτεί, έτσι κι ένας άνθρωπος μπορεί να νιώθει συναισθηματικά ευνουχισμένος, κενός, χωρίς να μπορεί να αισθανθεί τίποτα, ούτε αγάπη ούτε μια αίσθηση ότι ανήκει κάπου, ούτε πραγματική γαλήνη. Αυτός είναι λοιπόν ο Κερύ: αναισθητοποιημένος και αποκομμένος, η πεμπτουσία του αποξενωμένου ανθρώπου του εικοστού αιώνα. Με την κρίσιμη διαφορά ότι έχει την αβάσταχτη, ανελέητη επίγνωση του ποιος είναι, ότι δεν αρκείται στις βολικές αυταπάτες με τις οποίες ο μέσος άνθρωπος περνάει τη ζωή του προκειμένου να διατηρήσει – λίγο πολύ – τα λογικά του.
Το ζήτημα όμως εδώ είναι ότι το περιβάλλον, με εξαίρεση τον ευφυή Κολέν, αναλίσκεται σε ακριβώς αυτές τις βολικές αυταπάτες, σύμφωνα με τις οποίες, τους είναι πολύ πιο εύκολο και ρομαντικό να θεωρήσουν τον Κερύ έναν σύγχρονο άγιο, παρά τις επίμονες διαβεβαιώσεις από τον ίδιο ότι δεν είναι τίποτα τέτοιο. Τόσο ορισμένοι μοναχοί όσο και λευκοί άποικοι, βολεύονται με το να προβάλλουν στον Κερύ κάθε προσωπική τους ελπίδα. Κι όμως, μήπως τελικά η έννοια της πίστης είναι πιο περίπλοκη και αντιφατική από ότι φαίνεται; Μήπως εκείνος που διατυμπανίζει την απουσία της μπορεί και τη βιώνει πιο ουσιαστικά;
Ο Γκρην ανέκαθεν επέλεγε ως αντιήρωες βασανισμένους χαρακτήρες που χτυπιόντουσαν σαν ψάρια έξω από το νερό, παλεύοντας με τις αμφιβολίες τους. Ο ίδιος δεν έπαψε ποτέ να είναι καθολικός, έστω κι αν όλη του τη ζωή έπρεπε να υπερβαίνει τις διαρκείς του αμφιβολίες. Από αυτή την άποψη, η ηθική φιλοσοφία σπάνια έχει βρει ένα πιο εφαρμοσμένο πεδίο από τα μυθιστορήματα του Γκρην. Η υπαρξιακή αμεσότητα, ο ουμανισμός του, ο εναγκαλισμός των ανθρώπινων αντιφάσεων και αδυναμιών, καθιστούν τον Γκρην ως τον πραγματικό απόγονο του Ντοστογιέφσκι και του Κόνραντ και τον πρόγονο συγγραφέων όπως ο Τζον Λε Καρέ.
Η εξαιρετική όπως πάντα μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη επιβραβεύει τον αναγνώστη που θα επιλέξει αυτό το λιγότερο γνωστό από τα έργα του μεγάλου Βρετανού συγγραφέα. Είναι όντως ένα μυθιστόρημα που δομικά υστερεί από πλευράς αρτιότητας σε σχέση με τα κλασικά έργα του Γκρην, αλλά το οποίο διατηρεί τη φλόγα του μεγαλείου του αναλλοίωτη. Μπορεί να μην συγκρίνεται με την «Ουσία της Υπόθεσης» ή το «Τέλος μιας Σχέσης», αλλά αποτελεί ένα εξαιρετικό σημείο πρώτης επαφής για όποιον δεν έχει τύχει να διαβάσει κάποιο άλλο έργο του. Καλά θα κάνει να ξεκινήσει, και μάλιστα γρήγορα.
