Αν κάποιος μπορεί να μιλήσει για πράγματα που πονάνε, να ταρακουνήσει και να καταγγείλει εκεί που άλλοι αδιαφορούν, αυτή είναι η τέχνη. Στο πλαίσιο λοιπόν του φεστιβάλ ευαισθητοποίησης κατά της εμπορίας ανθρώπων, Break the Chain, μεταξύ πολλών άλλων δράσεων, παρουσιάζονται καλλιτεχνικές δουλειές άμεσα συνδεδεμένες με το trafficking.
Η σκηνοθέτιδα Γιολάντα Μαρκοπούλου
Μια τέτοια δουλειά είναι το Osmosis/Migrations που σκηνοθετεί η Γιολάντα Μαρκοπούλου. Πρόκειται για ένα οπτικοακουστικό έργο βασισμένο σε ήχους, κείμενα και εικόνες. Στο έργο ακολουθήθηκε η τεχνική ‘Live Coding’, κατά την οποία οι ήχοι και οι εικόνες διαμορφώνονται σε πραγματικό χρόνο και ο κώδικας του προγράμματος για την επεξεργασία τους προσαρμόζεται ή γράφεται κατά την εκτέλεση του έργου. «Το έργο προέκυψε από τη συνεργασία δυο ομάδων, η μια με το Γιάννη Ζάννο, και η άλλη με τη Βίκυ Μπισμπίκη, που ασχολούνται με τη διάδραση στον ήχο και την εικόνα και εμπλέκονται στο έργο, όχι μόνο τεχνικά, αλλά και καλλιτεχνικά. Η επαφή της ομάδας μας “Station Athens” με τα νέα μέσα ήταν ένα πεδίο προς εξερεύνηση, γιατί είναι ενδιαφέρον να αφηγείσαι προσωπικές εμπειρίες ή απόψεις με τη χρήση διαφορετικής τεχνολογίας». Η ομάδα θέλησε να αφηγηθεί ιστορίες, προσωπικές ή μη, που συνδέονται με το trafficking. Πώς αντιλαμβάνονται οι ίδιοι την εμπορία ανθρώπων, όντας πια σε πιο ασφαλή θέση. «Οι περισσότεροι έχουν έρθει και οι ίδιοι σε επαφή με τα κυκλώματα εκμετάλλευσης, έχουν περάσει το περιβόητο ταξίδι που φέτος παρακολουθούμε πλέον όλοι. Τώρα πια αγγίζουμε κυρίως σημεία μνήμης και προσωπικού χώρου: Με αφορμή ένα αντικείμενο, μια φωτογραφία, μια πράξη, αναπτύσσουμε μια ιστορία. Θελήσαμε να επικεντρωθούμε στο κομμάτι της εμπορίας και της εκμετάλλευσης γενικώς, όχι μόνο της σεξουαλικής. Το μεταναστευτικό, που είναι τώρα τόσο ορατό, είναι κι αυτό ένα είδος εμπορίας, σου πουλάνε μια νόμιμη ζωή. Απώτερος στόχος είναι να δούμε πώς η τέχνη επιδρά στη ζωή αυτών των ανθρώπων καθημερινά και πρακτικά, όχι σαν παρένθεση. Πώς η εμπλοκή σε προγράμματα και παραστάσεις δημιουργεί έναν άλλο τρόπο ζωής, πέρα από το βιοποριστικό που τους απασχολεί. Η τέχνη είναι ένα πιο φωτεινό κομμάτι στην κοινωνική τους ζωή και κάνει κάπως ευκολότερη την ένταξή τους».
Φωτογραφία από το οπτικοακουστικό έργο “Osmosis”, σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου
Η Γιολάντα Μαρκοπούλου παρουσιάζει επίσης στο φεστιβάλ την performance «ΙΩ». «Πρόκειται για μια πρώτη επαφή με τον Προμηθέα Δεσμώτη με αφορμή την Ιώ, μια γυναίκα καταπιεσμένη, θύμα εκμετάλλευσης, που ζει μέσα στη ρουτίνα που δεν την αφήνει να ησυχάσει. Διερευνούμε τι σημαίνει αυτό στη ζωή της και πώς θα το σπάσει. Η ιδέα είχε προκύψει πριν από 4 χρόνια, όταν ήμουν βοηθός στον Προμηθέα των Rimini Protocol στο Φεστιβάλ Αθηνών. Ο καθένας ενσάρκωνε μια κατηγορία – τον Προμηθέα, την Ιώ, το κράτος, τη βία. Την Ιώ ενσάρκωνε μια γυναίκα που στην πραγματικότητα περιέθαλπτε θύματα trafficking». Πρόκειται για ένα work in progress σε συνεργασία με την Μ.Κ.Ο. Αμάκα και το Re-Flower, σε χορογραφία της Σοφίας Μαυραγάνη και περφόρμερ την Pauline Huguet με τη μουσική του Λάμπρου Πηγούνη. Σε όλη την παράσταση χρησιμοποιείται μια κάμερα που καταγράφει και η προβολή έχει να κάνει με τη ρουτίνα, την επανάληψη. «Το φεστιβάλ μπορεί ίσως να φωτίσει άγνωστες πτυχές ενός ζητήματος που τείνουμε να έχουμε ως κλισέ στο μυαλό μας. Είναι σημαντικό να απομακρυνθείς από αυτά τα κλισέ και να ακουμπήσεις έστω και για λίγο κάποια πράγματα περισσότερο σε βάθος».
Η φωτογράφος Andrea Motta
Η Andrea Motta είναι φωτογράφος με καταγωγή από τη Βραζιλία και ζει στην Ελλάδα. Φωτογραφίες της από τη σειρά “Brothels in Athens: The Legal Backstage for Human Trafficking” φιλοξενούνται στην έκθεση φωτογραφίας ανεξάρτητων καλλιτεχνών στο πλαίσιο του Φεστιβάλ. Η Andrea μας διηγείται το πρώτο της έναυσμα για να ασχοληθεί με το trafficking: «Νεότερη αναρωτιόμουν γιατί όλοι χαμογελούν πονηρά, όταν τους λες ότι είσαι από τη Βραζιλία. Όλες δηλαδή οι βραζιλιάνες μοιάζουν με πόρνες; Φωτογράφιζα λοιπόν το 1995 σε μπαρ της Νέας Υόρκης και ένα go go girl που ήταν επίσης βραζιλιάνα, μου λέει «Βλέπεις, με την πτώση των ανατολικών καθεστώτων έρχονται τώρα οι ξανθιές και τη χάνουμε τη φήμη μας»! Αργότερα, το 2001 ξεκίνησα να φωτογραφίζω το trafficking τυχαία, μέσω της γνωριμίας μου με μια αστυνομικό που διερευνούσε το κύκλωμα. Τότε ήταν κυρίως τα παιδιά από την Αλβανία που έκαναν επαιτεία στην Αθήνα και μετά εξαφανίζονταν. Υπήρχαν κυκλώματα και πιθανόν ήταν αναμεμειγμένα σε πορνεία και εμπόριο οργάνων. Δεν ήταν δύσκολο να φωτογραφήσεις, τα παιδιά ήταν παντού, στο Μοναστηράκι, στα μάτια μας μπροστά και δεν τους ενδιέφερε να κρύψουν τα πρόσωπά τους, ήταν μικροπωλητές ή ζητιάνευαν και πιο πέρα ήταν οι γονείς ή μέλη της συμμορίας που περίμεναν τα κέρδη».
Άποψη εισόδου οίκου Ανοχής στην Αθήνα | Φωτογραφία: Andrea Motta
Η Andrea Motta ξεκίνησε τη φωτογράφηση των οίκων ανοχής της Αθήνας το 2009. «Αλλού μπήκα και μίλησα με τις κοπέλες, πάντα με τη μαντάμ τριγύρω, να παρακολουθεί τι γίνεται, αλλού με έβριζαν, αλλού με πέταγαν έξω… Αλλού φωτογράφιζα τα σπίτια απέξω, αλλού τα κορίτσια στο χώρο τους. Το 2014 που έκανα νέα φωτογράφηση, τα πράγματα ήταν διαφορετικά, πολύ πιο αυστηρά. Υπάρχουν κάμερες παντού, είναι σχεδόν αδύνατο να μπεις μέσα και να φωτογραφήσεις, έχουν διπλές μεταλλικές πόρτες, όχι τόσο για ασφάλεια, αλλά για κάλυψη της παρανομίας. Δε με άφηναν να φωτογραφίζω ούτε καν την πρόσοψη. Στο εσωτερικό των σπιτιών που μπήκα παρατήρησα πάντως ότι και το στήσιμο είναι διαφορετικό: Πριν οι χώροι είχαν μια διακόσμηση αθωότητας, ρομαντικούς πίνακες κλπ. Τώρα το περιβάλλον είναι πολύ πιο σκληρό πορνογραφικό». Αυτό που μου έκανε κι εμένα εντύπωση είναι ότι οι φωτογραφίες της Andrea είναι ατμοσφαιρικές, σχεδόν ρομαντικές, το αγοραίο σκεπάζεται από ένα κόκκινο πέπλο. «Υπάρχει η ομορφιά στο εξωτερικό και η σαπίλα στο εσωτερικό. Δεν βλέπουμε την αλήθεια, όλα είναι καλά καλυμμένα. Και παράλληλα όλα είναι τόσο αυτονόητα, σαν κάτι συνηθισμένο. Η γυναίκα είναι ένα αντικείμενο που τόσο εύκολα αντικαθίσταται, κανείς δε νοιάζεται γι αυτήν. Γι’ αυτό το φεστιβάλ είναι τόσο σημαντικό. Είναι η πρώτη φορά που γίνεται σε τόσο μεγάλη κλίμακα στην Αθήνα, όπου το πρόβλημα είναι τόσο ορατό, αλλά δε μιλάμε γι’ αυτό και επικρατεί άγνοια».
Ο συγγραφέας Μάνος Κοντολέων | Φωτογραφία: Χάρης Γκίκας
Σε λογοτεχνικό αναλόγιο συμμετέχει ο συγγραφέας Μάνος Κοντολέων. Μαζί με τη συγγραφέα Αλεξάνδρα Μητσιάλη και τον Χρήστο Χωμενίδη, που θα τους προλογίσει, θα διαβάσουν αποσπάσματα από τα βιβλία τους, θα παρουσιάσουν τον προβληματισμό που προκύπτει απ’ αυτά και θα μιλήσουν με το κοινό για το εάν η λογοτεχνία μπορεί να ευαισθητοποιήσει το κοινό για ζητήματα όπως το trafficking. Ο ίδιος, πάντως, στην κουβέντα μας μοιάζει αρκετά σκεπτικός για το πόσο μπορεί να γίνει αυτό, τουλάχιστον σε ευρεία κλίμακα. Το βιβλίο του «Δε με λένε Ρεγγίνα… Άλεχ με λένε» (Εκδόσεις Πατάκη, 2011) μιλά για δυο ανήλικους νέους, τη Ρεγγίνα και τον Άλεχ που οι συνθήκες τους αναγκάζουν να μπουν από πολύ νωρίς στον σκοτεινό κόσμο της σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Ένα βιβλίο που μιλά με αυτόν τον τόσο ποιητικό τρόπο του Μάνου Κοντολέων, για ένα σκληρό παράλληλο σύμπαν. Τον ρωτάω γιατί επέλεξε ένα δύσκολο θέμα όπως το trafficking: «Για μια εικοσαετία περίπου, ήμουν Αντιπρόεδρος της ελληνικής επιτροπής της Unicef, γεγονός που με είχε φέρει πιο κοντά σε θέματα νέων, στην προσφυγιά ή την εκμετάλλευση. Παράλληλα για 15 περίπου χρόνια απονέμω το βραβείο της Unicef στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για παιδιά και νέους, όπου συμμετέχουν ταινίες από και για νέους από όλο τον κόσμο. Εκεί διαπίστωσα ότι πολλές ταινίες από το εξωτερικό καταπιάνονται με αυτά τα θέματα. Πέραν αυτών, έχω μια ευαισθησία, γιατί και οι δυο μου γονείς ήταν από τη Σμύρνη, μεγάλωσα σε προσφυγική οικογένεια. Οι ήρωες του βιβλίου ζουν σε μια χώρα, που η μια είναι ανελεύθερη και η άλλη μόνο κατ’ επίφαση ελεύθερη. Στην ουσία δεν αλλάζουν και πολλά, γι’ αυτό και ο εκμεταλλευτής σε κάθε χώρα έχει το ίδιο όνομα αντεστραμμένο. Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο δεν έχει να κάνει μόνο με τα ανελεύθερα καθεστώτα, αλλά με όλη την κοινωνία που αποδέχεται, αλλά και χρησιμοποιεί αυτές τις καταστάσεις. Γιατί συνυπεύθυνοι είναι κι εκείνοι που απολαμβάνουν τέτοιες υπηρεσίες».
Το εξώφυλλο του βιβλίου του Μάνου Κοντολέων
Η Ρεγγίνα, που σημαίνει βασίλισσα, και ο Άλεχ, αυτός δηλαδή που προστατεύει τους άλλους και τον ίδιο του τον εαυτό, ζούσαν στην ίδια χώρα, αλλά τους χώρισε ο πόλεμος. Έδωσαν τη υπόσχεση να ξανασυναντηθούν. Οι συνθήκες όμως – πόλεμος, φτώχεια, ορφάνια, προσφυγιά – τους ρίχνουν σε ένα ζοφερό κόσμο. «Η Ρεγγίνα απαρνιέται την προσωπική της ταυτότητα, αποδέχεται ότι είναι μια σκλάβα, ώστε να υπάρξει και να επιβιώσει σε συνθήκες εκμετάλλευσης. Ο Άλεχ αφήνεται να γίνει θύμα εκμετάλλευσης, αλλά δεν την αποδέχεται, διατηρεί την ταυτότητά του με την πρόθεση να φύγει κάποια στιγμή. Ούτε εγώ γνωρίζω αν τελικά θα τα καταφέρουν. Αλλά προσωπικά η θέση μου είναι περισσότερο με τον Άλεχ: Να μην αποδέχεσαι, ακόμα κι αν κάποια στιγμή συμβιβαστείς, να αντιστέκεσαι και να αναζητάς την αληθινή σου ταυτότητα». Ο Μάνος Κοντολέων γνωρίζει πολύ καλά ότι και του βιβλίου του ο δρόμος είναι δύσκολος: «Ενώ το συγκεκριμένο είναι λογοτεχνικά ένα από τα καλά μου βιβλία, ωστόσο, είναι αυτό που λέω “μαλεμέ”, δεν αγαπήθηκε από το κοινό. Ο κόσμος θέλει να περνάει καλά, να ξεχνιέται, να ζει σε μια ψευδαίσθηση. Σε μια τόσο δύσκολη περίοδο δεν θέλουμε να ενδοσκοπηθούμε, αλλά πάμε να αποφύγουμε με πλάγιους τρόπους τις δυσάρεστες καταστάσεις και να μη μιλάμε γι αυτές. Αν βγει όμως κανείς μια βόλτα μέχρι την Ομόνοια το βράδυ, αυτά θα δει. Δεν υπάρχει άλλη λύση παρά ν’ αντισταθείς και μου κάνει εντύπωση που οι νέοι στη χώρα μας δεν φαίνεται να το κάνουν». Κατά τον συγγραφέα, το κατεστημένο είναι αυτό που συνδημιουργεί το trafficking. «Ανακαλύπτουμε πράγματα που πάντα υπήρχαν, αλλά δε θέλουμε να τα δούμε. Και που τα λέμε, πάλι τα αποδεχόμαστε και επιπλέον απενοχοποιούμαστε σε όλα τα επίπεδα. Όπως έγραφε ο Δροσίνης σατιρίζοντας τις χοροεσπερίδες «Η φτώχεια για την αρχοντιά αιώνια δουλεύει κι εκείνη για χάρη της μια βραδιά χορεύει»…
—
Info: “Break the Chain”: Όλες οι μορφές τέχνης στο πρώτο anti – trafficking φεστιβάλ της Ελλάδας, στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Στις 24 & 25 Οκτωβρίου.
Κεντρική φωτογραφία: Andrea Motta
