Τα στόματα και τα αυτιά άνοιξαν πριν από μερικούς μήνες και μαζί τους και η πύλη της κολάσεως για πολλούς που βρέθηκαν ενώπιον των ανθρωπίνων δικαστηρίων της ηθικής, της ανθρωπιάς, μέσα ή και έξω από τα θεσμικά δικαστήρια. Η αρχή έγινε, κάναμε όλοι μαζί το πρώτο βήμα και μένει να γίνουν πολλά από τα επόμενα για να καλυφθούν αιώνες απόστασης από το ένα άκρο, αν όχι στο άλλο, κάπου στη μέση.
Το Εθνικό Θέατρο αναλαμβάνει μια σημαντική πρωτοβουλία και διοργανώνει μια σειρά από συζητήσεις για ευαίσθητα θέματα, φορτισμένα θέματα, θέματα κοινωνίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και η πρώτη συζήτηση είχε θέμα: το ελληνικό θέατρο στην εποχή του #MeToo.
Η κεντρική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου γεμάτη. Δημοσιογράφοι, εκπρόσωποι των ηθοποιών, φοιτητές δραματικών σχολών, ηθοποιοί και φίλοι μπροστά στην σκηνή και πάνω της οι βασικοί καλεσμένοι και ομιλητές. «Πρέπει να συζητάμε για όλα τα θέματα που σήμερα θεωρούνται επικίνδυνα», ανέφερε στην εισαγωγή του ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Γιάννης Μόσχος που βρίσκεται ανάμεσα στο πάνελ των ομιλητών επί σκηνής.
Η ηθοποιός, χορογράφος και σκηνοθέτρια Φένια Αποστόλου, η τραγουδίστρια και ηθοποιός Idra Kayne, η σκηνοθέτρια Ιώ Βουλγαράκη, ο ηθοποιός και σεναριογράφος Γιώργος Καπουτζίδης, ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ακύλλας Καραζήσης, ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου «Προσκήνιο» Δημήτρης Καραντζάς, η ηθοποιός Ρένια Λουιζίδου, ο ηθοποιός και πρόεδρος του Σ.Ε.Η. Σπύρος Μπιμπίλας, η ηθοποιός Χριστίνα Χειλά-Φαμέλη, με συντονίστρια την Σοφία Ευτυχιάδου, δραματουργό και σύμβουλο καλλιτεχνικής διεύθυνσης. Στόχος να μιλήσουμε ανοιχτά, να αναστοχαστούμε και να ανατροφοδοτήσουμε τη σκέψη μας πάνω σε μία εποχή που αλλάζει.
«Το #MeToo, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς έχει φέρει μπροστά με φόρα στο δημόσιο διάλογο θέματα φεμινισμού, ορατότητας, συμπερίληψης, δικαιωμάτων, ισότητας εν τέλει», αναφέρει στην εισαγωγή της η Σοφία Ευτυχιάδου.
Μια συζήτηση που στόχο έχει να ανοίξει ένας διάλογος για το εάν τελικά έχει κάτι αλλάξει και τι είναι αυτό, μετά το momentum της περσινής χρονιάς, στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και δουλεύουμε στο θέατρο που επιλέγονται θεατρικά έργα, ή που διαχειριζόμαστε ζητήματα καθημερινότητας, από ζητήματα αμοιβών έως την αντίδραση σε σχόλια σεξιστικά, ομοφοβικά και εν γένει κακοποιητικά.
Οι ομιλητές, ο καθένας μέσα από το δικό του προσωπικό βλέμμα και εμπειρία, μοιράστηκαν σκέψεις, προβληματισμούς, αλλά το πιο σημαντικό, έθεσαν προτάσεις και ιδέες που ίσως μπορέσουν να βάλουν τα θεμέλια για μια πιο ώριμη και απελευθερωμένη από έμφυλα στερεότυπα και πατριαρχικές αντιλήψεις.
Μπορεί να μην συμφώνησαν όλοι στη φάση της εξέλιξης του κοινωνικού αυτού αναβρασμού και προβληματισμού «είναι πολύ νωρίς να μιλήσουμε για αλλαγές που έχουν συντελεστεί. Το θέμα των στερεοτύπων είναι βαθιά ριζωμένο στην κοινωνία μας», σημειώνει η Ιώ Βουλγαράκη. «Το μόνο που μέχρι αυτή τη στιγμή έχει αλλάξει είναι ο φόβος που νιώθουμε οι περισσότεροι και θέλουμε να είμαστε πιο προσεκτικοί, κάτι που μπορεί να είναι χρήσιμο αλλά δεν έχω ακόμα καμία αίσθηση ότι έχουν γίνει αλλαγές», συνεχίζει τονίζοντας ιδιαίτερα το θέμα της εκπροσώπησης των γυναικών, υπογραμμίζοντας ότι ακόμα και στην Επίδαυρο φέτος, δεν υπήρχε καμία γυναίκα σκηνοθέτης, ανοίγοντας με αυτόν τον τρόπο και το θέμα της ποσόστωσης ανδρών-γυναικών που θα μας απασχολήσει πολύ και στο μέλλον. «Στην Επίδαυρο, από το 1955 ως σήμερα, έχουν σκηνοθετήσει παραστάσεις μόλις 13 γυναίκες», τονίζει.
Το θέμα της εκπροσώπησης υπερτονίστηκε και από τον Γιώργο Καπουτζίδη ο οποίος και ανέφερε το παράδειγμα της Τζίνα Ντέιβις που έχει αφοσιωθεί επαγγελματικά στον τομέα της εκπροσώπησης των φύλων στο θέατρο και τον κινηματογράφο στο Χόλιγουντ, η οποία παροτρύνει τους σεναριογράφους να μοιράζουνε ισομερώς τους ρόλους σε κάθε νέο σενάριο. «Η κατανομή των ρόλων είναι ένα μεγάλο βήμα για να μπορέσουμε να συζητάμε για θέματα ισότητας. Έχουμε μεγάλη ευθύνη για τις ιστορίες που θα πούμε και τις ιστορίες που θα γράψουμε», επισημαίνει.
Θέματα ορατότητας τέθηκαν ιδιαίτερα από την Idra Kayne που με πολύ χιούμορ έκανε αναφορά στα έντονα φυλετικά στερεότυπα. «Ξέρω ότι θα με προσεγγίσουν για πολύ συγκεκριμένους ρόλους. Είτε να υποδυθώ μια γυναίκα ελευθέρων ηθών είτε το υπηρετικό προσωπικό σε μια οικογένεια».
Η εξομολόγηση της Φένιας Αποστόλου ήταν συγκινητική. Ξεκινώντας την καριέρα της δυναμικά και έχοντας χτίσει μια πορεία, με τη φυλομετάβαση, αναγκάστηκε να ξεκινήσει από το μηδέν. «Έπρεπε να δουλέψω διπλά για να βρω και πάλι την φωνή μου», αναφέρει χαρακτηριστικά, ενώ θα τονίσει ότι πολύ συχνά την επιλέγουν σε παραγωγές για να υποδυθεί ρόλους τρανς.
Ο Ακύλας Καραζήσης θέτει στην κουβέντα μια ακόμη διάσταση στο θέμα και δεν είναι άλλη από την κακοποίηση που συχνά υφίσταται σε έναν χώρο, εν προκειμένω το θέατρο, κάποιος μαθητής ή αργότερα επαγγελματίας από την αυστηρή ιεράρχηση που υπάρχει και την συμπεριφορά του δασκάλου ή μέντορα.
«Συχνά οι κακοποιητικές συμπεριφορές είχαν γίνει στο παρελθόν ανεκδοτολογικές. Κάποιες ψυχές τσακίστηκαν και ακόμα τσακίζονται από τις ιεραρχίες που δεν αμφισβητούνται. Σχέσεις εξάρτησης και εξουσίας που τα έχουμε ενσωματώσει μέσα στην κοινωνία μας και τις έχουμε κανονικοποιήσει», αναφέρει με το χαρακτηριστικό του πάθος. «Κομμάτια της γενιάς μου παρέμενε βουβό απέναντι σε αυτό. Αυτά τα θέματα πρέπει πλέον να τα ιχνηλατήσουμε», συμπληρώνει.
Mε τον δυναμικό και χειμαρρώδη λόγο του, υπερτονίζει τη σημασία που έχει για τη διαμόρφωση και την επικρότηση μιας κακοποιητικής συμπεριφοράς, από το πρώτο κιόλας κάστινγκ ενός μέλλοντα ηθοποιού για την εισαγωγή του στη δραματική σχολή. Ένα και μόνο νέο παιδί που θα σταθεί μπροστά σε μια αυστηρή επιτροπή μοιάζει με ιερά εξέταση. «Εν έτει 2022, οι τρόποι αξιολόγησης οφείλουν να γυρίσουν κι αυτοί σελίδα».
«Αισθάνομαι ότι ξεκίνησε πιο δυναμικά αλλά αναρωτιέμαι αν τελικά ακολουθεί αυτή την προοδευτική τάση ή έχει μπει σε μια παρένθεση», αναφέρει ο Δημήτρης Καρατζάς. «Είναι ένα θέμα άρρηκτα συνδεδεμένο με τον τρόπο που έχουμε μάθει να θαυμάζουμε τους μεγάλους δασκάλους εσωθεατρικά αλλά και εξωτερικά από τον Τύπο».
Σε αυτό ακριβώς το σημείο η Ρένια Λουζίδιου, μια γυναίκα με μια πορεία περισσότερων από 30 χρόνια μίλησε για τη σιωπή που επικρατούσε μέχρι πριν από δύο χρόνια. «Μια σιωπή ύποπτη. Αυτό που έγινε με το #MeToo είναι πολύ σημαντικό. Ναι θα γίνουν λάθη, ναι θα πάει αργά, θα πάει μπουσουλώντας. Θα γίνουν ατσαλιές, θα υπάρξουν παράπλευρες απώλειες αλλά είναι σημαντικό. Τριαντατέσσερα ολόκληρα χρόνια αναρωτιόμουν γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Εδώ σε αυτό τον χώρο που ανοίγουν τα μυαλά και οι ψυχές. Είχε γίνει σχεδόν πεποίθησή μας ότι αν δεν ταπεινωθείς, αν υποφέρεις δεν θα παράγεις καλλιτεχνικό έργο. Είναι προς τιμήν μας λοιπόν που ξεκίνησαν όλα από το θέατρο και ειπώθηκαν εδώ», τονίζει.
«Δεν μπορούμε πλέον να μείνουμε αμέτοχοι, και αυτό δεν είναι λίγο. Μπορώ πλέον να πάρω θέσω και να μην παραμένω σιωπηλή όταν γίνομαι μάρτυρας κακοποιητικών συμπεριφορών».
«Προς τιμήν του θεάτρου, είναι ο μόνος χώρος που έγιναν και καταγγελίες και υποθέσεις έφτασαν και στα δικαστήρια, ενώ σε άλλους επικρατεί ακόμα σιωπή», αναφέρει ο Σπύρος Μπιμπίλας τονίζοντας ότι έχουν πλέον δείξει τον δρόμο για καταγγελίες σε αρμόδια όργανα. «Δεν θέλουμε να γκρεμίσουμε την ιεραρχία στα θέατρα αλλά να γκρεμίζουμε την δυνατότητα που έχει κάποιος με εξουσία να την χρησιμοποιεί λάθος», συνεχίζει.
Μια αξιοσημείωτη εξέλιξη που παρουσιάστηκε είναι η πρόσφατη κατάρτιση Κώδικα Δεοντολογίας στο Εθνικό Θέατρο, που μπορεί να συμβάλει στην καταγγελία τυχόν κακοποιητικών συμπεριφορών.
«Όλες οι συμβάσεις πλέον υπάγονται σε αυτόν», διευκρίνισε ο Γιάννης Μόσχος. Τώρα μένει να επεκταθεί σε ολόκληρο τον χώρο του θεάτρου αφού, όπως τόνισε ο Σπύρος Μπιμπίλας, οι θεατρικοί παραγωγοί είναι χωρισμένοι σε τρεις διαφορετικές ενώσεις.
Μια συζήτηση που σίγουρα είχε θετικό πρόσημο. Και μπορεί να μην οδήγησε σε πολλές προτάσεις για θεσμολογικές αλλαγές, αλλά σίγουρα έβαλε ένα λιθαράκι σε αυτή την προοδευτική πορεία του κινήματος, και της αλλαγής που επιτάσσει.
