Πρέπει να είσαι πολύ μικρόψυχος για να πεις εύκολα ότι αυτό δεν είναι μεγάλο έργο. Πρέπει να είσαι τυφλός για να μην καταλάβεις ότι αυτό είναι ένα τόσο μεγάλο έργο –κανονικά φαραωνικό– που δεν μπορεί παρά να είναι και ένα πολύ «δύσκολο» έργο. Στο παρόν που αρχίζει από σήμερα και στο μέλλον.
Όταν στο βίντεο της βραδιάς εμφανίστηκε πρώτος ο αρχιτέκτονας του έργου, Ρέντσο Πιάνο, σκέφτηκα «γέρασε ο Πιάνο». Κι ας έχουν περάσει μόνο δυο χρόνια από την τελευταία φορά που ήρθε στην Αθήνα. Έχουν περάσει εννέα χρόνια από το Ζάππειο και την υπογραφή του έργου. Σαν νερό. Και μέσα σε αυτά, όχι λίγες φορές, με τις κυβερνήσεις να αλλάζουν (τέσσερις κυβερνήσεις) και τη χώρα να μπαίνει σε όλο και πιο βαθιά κρίση, αναρωτηθήκαμε περισσότερο τι θα γίνει με αυτό το έργο και λιγότερο αν θα τελειώσει ποτέ. Μέσα σε αυτά τα χρόνια διαλύθηκε το Μέγαρο, ο πρώτος τύπος μεγάλου πολιτιστικού οικοδομήματος της χώρας για να ακολουθήσει αυτό της Θεσσαλονίκης και ξεχαρβαλώθηκαν ουκ ολίγες πολιτιστικές δομές, για να μη μιλήσουμε για άλλες δομές σοβαρότερες και πιο κρίσιμες για τους πολίτες. Είδαμε το success story της Λυρικής, του ενός εκ των σημερινών ενοίκων του χώρου, να κερδίζει σε εξωστρέφεια, αλλά να φτάνει σήμερα στο νέο της σπίτι φορτωμένη με χρέη 3 τουλάχιστον εκατομμυρίων.
Όταν το καλοκαίρι του 2013 επισκεφθήκαμε με μια αποστολή με πρωθυπουργό τον Σαμαρά το χώρο, δεν μπορούσαμε καλά-καλά να καταλάβουμε, μέσα στους λόφους με τα χώματα και τις πρώτες ανακαλύψεις των αρχαιολόγων στα κοντέινερς -εργαστήριά τους, τι θα συνέβαινε ακριβώς εκεί. Το ίδιο λίγους μήνες αργότερα, όταν πήγαμε στα εγκαίνια του κολυμβητηρίου του Δήμου Καλλιθέας, στο πρώτο κομμάτι του πάρκου που παραδόθηκε. Η ερώτηση «τι θα γίνει εδώ», που πάντα είχε πολλές πτυχές και αρκετό σκεπτικισμό, δεν ήταν εύκολο να διατυπωθεί, μη γελιόμαστε. Όποιος χοντρικά διατύπωνε δημοσίως τον σκεπτικισμό του θεωρείτο κάτι σαν «εθνικός προδότης». Σε μια χώρα που δεν έχει καμία, αλλά καμία κουλτούρα στο να συντηρεί τα έργα της, πώς είναι δυνατόν βλέποντας τους γερανούς να υψώνονται επί χρόνια στον ουρανό να μην αναρωτηθεί αν θα μπορέσει κάθε κυβέρνηση, η όποια κυβέρνηση αυτής της χώρας, να συντηρήσει ένα τέτοιου μεγέθους έργο.
Υπάρχουν πολύ φανατικές πλευρές. Η μια λέει από χθες το βράδυ ότι ο ελληνικός λαός θρηνεί, η καμπάνια που έκανε η διαφημιστική εταιρεία που έτρεξε όλο το πρότζεκτ του Νιάρχου όλα αυτά τα χρόνια με κεντρικό σύνθημα «Δικό σας» είναι χάλια, ότι το έργο θα καταστραφεί από σήμερα, ότι ο κόσμος δεν έχει εμπιστοσύνη. Ο κόσμος που έχει φτάσει (760.000 χιλιάδες άνθρωποι), ανάμεσα κι εγώ μια ηλιόλουστη Κυριακή για να χαζέψω τι κάνει ο κόσμος, έχει φτάσει στα πνευμόνια του έργου. Θα εξακολουθήσει να πηγαίνει στους κήπους, στην Εσπλανάδα, να τρέχει, να κάνει ποδήλατο και να παίζει ποδόσφαιρο. Θα εξακολουθήσει να πηγαίνει τα παιδιά του και ίσως αυτός ο δημόσιος χώρος μάς διδάξει να έχουμε καλύτερη κουλτούρα απέναντι σε αυτόν. Για τους χώρους τους εξωτερικούς μπορεί να ανησυχεί κανείς λιγότερο. Πηγαίνοντας στην καρδιά του Κέντρου, εκεί τα προβλήματα είναι σοβαρά. Μέχρι τώρα μπορεί να είχαν κρυφτεί λίγο, καθώς κουβέντα για αυτά δεν ακούγαμε από τον απελθόντα καλλιτεχνικό διευθυντή της Λυρικής και το Δ.Σ. του. Υπήρχε μια ομερτά «όλα πάνε πρίμα» η οποία πολύ καλλιεργήθηκε. Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής Γιώργος Κουμεντάκης μίλησε με ειλικρίνεια στη συνέντευξη τύπου, δεν έκρυψε τα προβλήματα, αλλά όλος ο κόσμος που τον περιβάλλει με μεγάλη εμπιστοσύνη, πιστεύει ότι υπάρχει ελπίδα τα πράγματα να μην είναι αξεπέραστα δύσκολα. Η Λυρική περισσότερο και η Εθνική Βιβλιοθήκη θα επιχειρήσουν το επόμενο βήμα τους με δυσκολίες. Οικονομικές κυρίως.
Για να μην ξεχάσουμε τις άλλες ακραίες φωνές, μιλούσαν για καταστροφή και κατάλυσή μας από τον ιδιωτικό τομέα. Ότι το Νιάρχος θα καταλύσει τα πάντα, θα πάρει και τη Λυρική και γενικώς και εντελώς λαϊκά «θα μας πάρει τα σώβρακα». Όπως και το Ίδρυμα Ωνάση που θα διέλυε την Πανεπιστημίου και το κέντρο της πόλης, το ΝΕΟΝ που θα σακάτευε τον Εθνικό Κήπο και πάει λέγοντας. Μπορείς να στυλώσεις τα πόδια και να μην πάρεις ποτέ τίποτα από κανέναν. Αν δε μπορείς να βρεις τρόπο ως κράτος ή ως κοινωνία να κάνεις συμφωνία και να πάρεις όσο το δυνατόν περισσότερα και να διαβάσεις πολύ καλά τα ψιλά γράμματα, το πρόβλημα είναι δικό σου. Το κάθε ίδρυμα κάνει τη δουλειά του και σαφώς θέλει τα οφέλη του. Το ζήτημα είναι τι κάνουμε εμείς.
Όσοι επιχειρούν να σταθούν στη μέση του ποταμού, δυσκολεύονται να ζυγίζουν κέρδη και ζημίες. Σε μια χώρα που δε θα ομονοήσει σε τίποτα, μόνο η επόμενη μέρα μπορεί να αποδείξει την αλήθεια και το λάθος, καθώς «η αλήθεια είναι κόρη του χρόνου» και ο Κικέρων δε μας δίδαξε τίποτα.
Το ότι δε θα ομονοήσουμε φάνηκε και στη βραδιά παράδοσης, στην οποία όλοι ήταν λιγότερο συγκινημένοι και περισσότερο σκεπτικοί. Ο πρόεδρος του Ι.Σ.Ν. Αντρέας Δρακόπουλος έδωσε τον τόνο. Διάβασε κάμποσα μέιλς από πολίτες που του γράφουν «ήρθε η ώρα που όλοι φοβόμασταν», «θα βγάλω φωτό να θυμάμαι το πριν και το μετά», «και τώρα θα αρχίσει η παρακμή», επικαλέστηκε τον Καβάφη και τον Λέοναρντ Κοέν, μίλησε για την άριστη μέχρι τώρα συνεργασία και έδειξε την πίστη του στην κοινωνία που παραλαμβάνει το έργο ώστε να αποτελέσει «το παράδειγμα για το πώς η χώρα ολόκληρη μπορεί να πάει μπροστά… και όχι το αντίθετο».
Στον ίδιο ρυθμό κινήθηκε και η ομιλία του Πρωθυπουργού, στο τανγκό. «Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ήρθε να προσφέρει, σε μια εποχή που περισσότεροι ήρθαν για να πάρουν. Και θέλω να διαβεβαιώσω ότι οι Έλληνες πολίτες στο σύνολό τους, εκτιμούν βαθύτατα την τεράστιας σημασίας πρωτοβουλία αυτή». Όλοι στην αίθουσα κατάλαβαν ότι μιλούσε για το Μέγαρο όταν είπε «υπάρχουν και αντίστροφα παραδείγματα όπου η ιδιωτική πρωτοβουλία χρησιμοποίησε δημόσιο χώρο για ιδιοτελή σκοπό. Και όταν το φέσωσε με δεκάδες εκατομμύρια, το παρέδωσε στο Δημόσιο για να το λειτουργήσει».
Στους γάμους η νύφη φοράει για γούρι κάτι καινούργιο, κάτι παλιό κάτι δανεικό και κάτι γαλάζιο. Στο γάμο της έναρξης υπήρχαν όλα. Παρκουρίστες και ποδηλάτες street dancers, roller bladers και χορευτές, λυρικοί καλλιτέχνες, χορωδίες και ηθοποιοί, μια γιορτή ανοιχτή και ελεύθερη σε καλλιτεχνικές συμπράξεις και συνειρμούς. Η συνύπαρξή τους επί σκηνής ήθελε να δείξει στο πρόγραμμα που ετοίμασε ο Θωμάς Μοσχόπουλος, τη μεγάλη ποικιλία, αλλά και τα αγαθά της συνύπαρξης. Το καλλιτεχνικό δυναμικό του τόπου αυτού, είναι αυτό. Δεν έχουμε Αντέλ και Μπιγιονσέ, αυτά έχουμε. Αλλά και σε αυτά που έχουμε, δε θα ομονοήσουμε ποτέ. Βασικά, δε θα κατανοήσουμε ποτέ -και δε θα προσπαθήσουμε να το κάνουμε- ότι σε όλους δεν αρέσουν τα ίδια πράγματα.
Όλα αυτά μαζί που είδα στη σκηνή μου φάνηκαν ωραία, το ψηφιδωτό μιας χώρας. Στο πρόγραμμα η Νατάσσα Μποφίλιου τραγούδησε το Impossible Dream, ο Γιώργος Κοντραφούρης αυτοσχεδίασε, ο Αλκίνοος Ιωαννίδης με το σύνολο παλαιάς μουσικής Baroque Ensemble τραγούδησε την Αρχόντισσα του Τσιτσάνη. Η κορυφαία συγκινητική στιγμή της βραδιάς, πέρα από την περιγραφή της πολυμορφίας χώρου και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων που επιθυμεί να συμπεριλάβει, η σφραγίδα της βραδιάς, η εμφάνιση στο φυσικό της απολύτως χώρο, σε μια αίθουσα όπερας, της παγκοσμίου φήμης νοτιοκορεάτισας σοπράνο Sumi Jo, με την Κάστα Ντίβα από τη Νόρμα. Σε επόμενο βίντεο, μέσα στα άδεια ακόμα ράφια της Βιβλιοθήκης, η Καριοφυλλιά Καραμπέτη, η Αμαλία Μουτούση, η Όλια Λαζαρίδου, ο Δημήτρης Καταλειφός, ο Ακύλλας Καραζήσης, η Στεφανία Γουλιώτη, ο Χρήστος Λούλης, διάβασαν αποσπάσματα από Καβάφη μέχρι Απόστολο Παύλο.
Σήμερα που γράφω αυτό το κομμάτι, έχω εδώ δίπλα το αναμνηστικό της βραδιάς, ένα κλειδί που συμβολικά ανοίγει την πόρτα του Κέντρου και επιδέχεται πολλές αναγνώσεις, -ως γνωστόν όταν ανοίγεις μια πόρτα ποτέ δεν ξέρεις τι ακριβώς θα συναντήσεις. Σκέφτομαι ότι με το Κέντρο Πολιτισμού θα ασχοληθούμε πολύ στο μέλλον. Και για καλό και για κακό, είμαι βεβαία. Καθώς η αυξανόμενη μιζέρια γύρω μου μοιάζει με παραφροσύνη, η αρνητική κριτική κυριαρχεί, αν με ρωτήσετε τι θα συμβεί με αυτό το έργο δεν έχω καμία απάντηση. Το μόνο που θέλω είναι να μην καταστραφεί, να μη ρημάξει και να μην καταρρεύσει. Το λέω αποκλειστικά για να το βρουν οι επόμενοι, αυτοί οι πιτσιρικάδες του δημοτικού που μας μοίραζαν τα φυλλάδια με το πρόγραμμα. Αυτοί να το κληρονομήσουν και να το χαρούν.
Αλλά πέστε μου: Υπάρχει κάποιος γύρω μου που θέλει, επιθυμεί να καταρρεύσει; Γιατί αυτό το έργο στέκεται εκεί στη μέση, ανάμεσά μας. Με όλα όσα σημαίνει αυτό. Είναι δικό τους και δικό μας.
—
Σχετικά άρθρα: Εθνική Λυρική Σκηνή: με όραμα, με σύνεση, αλλά και αγωνία για τα οικονομικά, από την Αργυρώ Μποζώνη
Οι 10 πιο εντυπωσιακοί πολιτιστικοί χώροι του 2016
Ένα μουσείο για τους δεσμώτες του Φαλήρου από τον Ρέντσο Πιάνο
