Η Αθήνα μοιάζει όσο λίγες πόλεις στον κόσμο με έναν άνθρωπο, μια γυναίκα ίσως. Με ελαττώματα και προτερήματα, ιστορία και ιστορίες που θέλει να ξεχάσει, με έντονο παρελθόν και ζωντανό παρόν.
«Η Αθήνα είναι 3.000 ετών και 3 ετών» και αυτό την κάνει σοφή, αλλά και θορυβώδη, μυστικοπαθή και ενθουσιώδη. Οι ξένοι που φτάνουν σήμερα στην Αθήνα, σε αντίθεση με τους περιηγητές περασμένων αιώνων, αναγνωρίζουν στο πρόσωπό της μια πόλη χαοτική και γοητευτική, μια πόλη που δεν κοιμάται ποτέ, που μπορείς ακόμα και σήμερα να δώσεις ένα ραντεβού μετά τα μεσάνυχτα.
Σαν σημείο αναφοράς πολιτισμών και αισθήσεων, στην Αθήνα υπάρχει πάντα ένα κράμα κτιρίων, πολιτισμικών αναφορών, διασταύρωσης πληθυσμών, που την κάνει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Όταν ο Καποδίστριας έβαλε να σχεδιάσουν τη νέα πρωτεύουσα, κέντρο της Αθήνας ήταν η Ομόνοια. Εκεί θα έχτιζαν τα ανάκτορα, με θέα την Ακρόπολη, το Σύνταγμα θα ήταν μια δεύτερη πλατεία της πόλης.
Τα σχέδια έμελλαν να μην πραγματοποιηθούν ποτέ και το παλάτι κτίστηκε τελικά στη σημερινή του τοποθεσία, όπου τώρα βρίσκεται η Βουλή. Το ενδιαφέρον στην Αθήνα είναι ότι η πόλη σχεδιάστηκε εξαρχής, λεωφόροι χαράχτηκαν και κτίρια δημιουργήθηκαν. Από αυτή την περίοδο στην Αθήνα έχει μείνει ένα χαρακτηριστικό θαυμαστό ακόμα και σήμερα και σπάνιο, στο βαθμό και τις γειτονιές στις οποίες έχει απομείνει. Η νεοκλασική αρχιτεκτονική. Δίπλα στα εντυπωσιακά κτίρια αυτής της περιόδου, τα ταπεινά σπίτια περιοχών όπως το Γκάζι και το Μεταξουργείο, με αυλές και περίεργες συνοικήσεις, μιμούνται στις λεπτομέρειες τον πλούτο των μεγάρων και σπιτιών του κέντρου. Η Αθήνα επηρεάστηκε από τα ρεύματα της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα, το αρτ νουβό και το αρτ ντεκό, ελάχιστα και διάσπαρτα σήμερα ανάμεσα στις πολυκατοικίες που καθορίζουν το αστικό σύγχρονο τοπίο της πόλης.
Ήδη από την περίοδο της δεκαετίας του ’30, οι άνθρωποι αρχίζουν να φτάνουν στην πρωτεύουσα αναζητώντας στο κέντρο της Ελλάδας καλύτερες ευκαιρίες. Το φαινόμενο της αστυφιλίας που φτάνει στη δεκαετία του ’60 στο απόγειό της, καθορίζει την αρχιτεκτονική όψη της πόλης. Η Αθήνα γεμίζει πολυκατοικίες, ωραιότερες ή πιο άσχημες και εκεί εδραιώνεται και η ιστορία της σύγχρονης ελληνικής καθημερινότητας. Κοιτάζοντας το σημερινό αποτέλεσμα της πόλης, συχνά μπορούμε να πούμε ότι είναι χαοτικό και υπερβολικό, αλλά η υπερβολή είναι κάτι που χαρακτηρίζει τις μεγαλουπόλεις.
«Στην ιστορία της Αθήνας, πάντα κάτι έχει μόλις συμβεί, ή κάτι πρόκειται να συμβεί»
Η κτίση της πόλης κρατά ακόμα τις μυστικές της ιστορίες και απρόβλεπτα μονοπάτια. Όπως το μονοπάτι του Πικιώνη προς του Φιλοπάππου, ο περίπατος στην Αρχαία αγορά, κέντρο σημαντικό της ζωής του 6ου και 5ου αιώνα, που συνδέεται με το Μοναστηράκι, ένα σύγχρονο κέντρο της ζωής των Αθηναίων, το Μουσείο της Ακρόπολης, τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου με τα σπίτια και τις ιστορίες τους. Εκεί, στην αρχή, βρίσκεται μια από τις ωραιότερες βιβλιοθήκες της πόλης και το αρχείο Καβάφη, στο κτίριο του Ιδρύματος Ωνάση.
Σε ένα άλλο κτίριο, μερικές εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα, στις αρχές της Πανεπιστημίου, ένας σπουδαίος ζωγράφος, ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, κληροδότησε το σπίτι του, σημερινό μουσείο, για να στεγάσει ένα μέρος των συλλογών του Μουσείου Μπενάκη μαζί με τα έργα του. Και λίγο πιο πάνω, ο κυκλαδικός πολιτισμός και οι ιστορίες 5.000 ετών συνδέονται με την καθημερινότητα του Κολωνακίου.
Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες άξονες της πόλης, αυτός που συνδέει την Αθήνα με τη θάλασσα, η λεωφόρος Συγγρού, μετατρέπεται μέσα στα χρόνια σε κέντρο πολιτιστικό, με την ύπαρξη της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, αλλά και το παλαιότερο Πάντειο Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης και το εμβληματικό για την Αθήνα έργο του Ρέντζο Πιάνο, τη νέα στέγη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής βιβλιοθήκης. Η Αθήνα μέσα στο χρόνο έχει εξαπλωθεί και έχει ενσωματώσει στην καθημερινή της ιστορία χώρους βιομηχανικούς όπως το Γκάζι, χώρους που διαμορφώθηκαν στον κεντρικό της τροφοδότη, όπως η Βαρβάκειος αγορά, εξακολουθεί να κρατά μυστικές και απρόβλεπτες γωνιές και να δημιουργεί νέο ενδιαφέρον, προκειμένου κάποιος ντόπιος ή ξένος, να ακολουθήσει το γούστο και τις αισθήσεις του, για να εξερευνήσει τα πολλαπλά της πρόσωπα.
«Στο δεύτερο επεισόδιο για την Αθήνα, θέλαμε να δώσουμε έμφαση στις άγνωστες ιστορίες της πόλης», λέει η Βαρβάρα Σαββίδη, αρχισυντάκτρια του ντοκιμαντέρ «Ελλάδα από το Α ως το Ω», για το επεισόδιο που αφιερώνεται στην Αθήνα. «Για το σκοπό αυτό, συνομιλήσαμε με ανθρώπους που έχουν ερευνήσει σε βάθος τις ιστορίες της πόλης, όπως ο Γιώργος Θάνος της ομάδας Άστυ και ο δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος. Πώς πήραν το όνομά τους οι περιοχές του Ψυρρή και του Μεταξουργείου; Ποια ήταν τα λογοτεχνικά στέκια της πόλης; Πώς χαράχτηκαν οι δρόμοι της Αθήνας; Η ζωντανή και η κρυμμένη Αθήνα, η πόλη στην οποία ζούμε και περπατάμε καθημερινά, αλλά γνωρίζουμε τόσο λίγο. Άλλωστε η ιστορία της πόλης και οι ιστορίες που κρύβονται σε κάθε γωνιά, πλατεία, κτίριο, είναι αμέτρητες.
Μας ενδιέφερε επίσης το πώς βλέπουν την Αθήνα οι ξένοι που την επιλέγουν ως τόπο έμπνευσης και κατοικίας τους, όπως η δημοφιλής βρετανίδα συγγραφέας Βικτόρια Χίσλοπ. Η αρχιτεκτονική ιστορία της πόλης και η δαιμονοποιημένη σήμερα πολυκατοικία, παρουσιάζονται από τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Φιλιππίδη και τον Νίκο Βατόπουλο. Αναζητούμε την ταυτότητα της πόλης με τον τραγουδοποιό Φοίβο Δεληβοριά, τον οποίο συναντάμε σε έναν αγαπημένο του χώρο, την Εθνική Βιβλιοθήκη και συζητάμε για βιβλία που μιλούν για την Αθήνα. Η Lucy Elliott, εγγονή του ζωγράφου των Αθηνών, Σπύρου Βασιλείου, μας παρουσιάζει τα μοναδικά έργα στα οποία ο παππούς της απεικόνισε την εξέλιξη της πόλης με τα πινέλα του. Με τη food blogger Μαριλού Παντάκη (Madame Ginger) περπατάμε στις λαϊκές αγορές και στη Βαρβάκειο, αναζητώντας τις μυρωδιές που χαρακτηρίζουν την πόλη.
Το σημερινό πρόσωπο της Αθήνας συμπληρώνουν οι πολιτιστικοί φορείς που προβάλουν τη σύγχρονη παραγωγή, όπως η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, για την οποία μας μιλά η αναπληρώτρια γενική διευθύντρια και διευθύντρια επικοινωνίας του Ιδρύματος, Αφροδίτη Παναγιωτάκου και το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, όπου μας ξεναγεί ο αρχιτέκτονας και φωτογράφος Γιώργης Γερόλυμπος, αλλά και τα μεγάλα μουσεία της πόλης, το Μουσείο της Ακρόπολης, όπου συναντάμε τον Διευθυντή του Δημήτρη Παντερμαλή, το Μουσείο Μπενάκη, το οποίο επισκεπτόμαστε με τον πρώην διευθυντή του, Άγγελο Δεληβορριά, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αγαπημένος χώρος της Βικτόρια Χίσλοπ».
«Η Αθήνα σε πληγώνει συχνά, αλλά παραμένεις ερωτευμένος μαζί της»
Ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ, Λευτέρης Χαρίτος, σημειώνει: «Σε αντίθεση με το πρώτο επεισόδιο, εδώ η ιστορία και η πόλη βρίσκονται σε μόνιμο διάλογο μέσα στους αιώνες. Οι ομιλητές του επεισοδίου μιλούν για τη σχέση τους με την Αθήνα σαν μία σχέση ερωτική, με μία πλευρά κρυφή και μία φωτεινή. Η προσωπική Αθήνα του καθένα είναι, τελικά, κάτι απροσδιόριστο και άπιαστο. Η ιστορία, η καθημερινότητα στους πολύβοους δρόμους, τα κτίρια, οι υπαίθριες αγορές, η πόλη που ζει έντονα. Όλοι οι ομιλητές, κυκλοφορούν σε λεωφόρους, στενά, γειτονιές και καταθέτουν σκέψεις για την Αθήνα που δεν σταματάει να αναπνέει και να εξελίσσεται ποτέ».
—
Ιnfo: «Ελλάδα από το Α ως το Ω», το δεύτερο μέρος του νέου επεισοδίου αφιερώνεται στην Αθήνα και προβάλλεται την Παρασκευή 21 Οκτωβρίου στις 21:00, στο κανάλι του ΟΤΕ TV, ΟΤΕ History
Σχετικά άρθρα: «Η Αθήνα είναι μια παράξενη πόλη με πολλά πρόσωπα», αφιέρωμα στο Α’ επεισόδιο της Αθήνας, από την Αργυρώ Μποζώνη
