Η Αθήνα είναι μια παράξενη πόλη με πολλά πρόσωπα

12 Οκτωβρίου, 2016

Στην Αθήνα αφιερωμένα τα επόμενα δύο επεισόδια της σειράς «Ελλάδα από το Α ως το Ω»

Αν πεις σε κάποιον τη λέξη Αθήνα, είτε στο πει, είτε όχι, η λέξη που του έρχεται στο μυαλό είναι «Ακρόπολη». Κάτοικοι ή όχι της πόλης, ρομαντικοί, κυνικοί και αμφισβητίες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και της τελειότητάς της, δεν μπορούν παρά να ομολογήσουν ότι το κάλλος και η αρμονία της Ακρόπολης, κάμπτει κάθε αντίστασή τους.

Η Αθήνα είναι μια παράξενη πόλη με πολλά πρόσωπα. Είναι μια πόλη που, όταν περπατάς, πατάς, προσπερνάς και ακουμπάς την ιστορία της. Ζούμε επάνω σε στρώσεις πολιτισμών που καθόρισαν τη λάμψη του ονόματός της. Κατά τη μυθολογία Αθηνά και Ποσειδώνας διεκδικούσαν την ίδια πόλη. Ανέβηκαν λοιπόν στο βράχο της Ακρόπολης και ενώπιον των Αθηναίων αποφάσισαν ότι όποιος προσέφερε στους κατοίκους το ωραιότερο δώρο, θα την αποκτούσε. Ο Ποσειδώνας χτύπησε σε μια πλευρά του λόφου με την τρίαινά του και αμέσως ανάβλυσε μια πηγή με νερό. Ο λαός θαύμασε, αλλά το νερό ήταν αλμυρό σαν το νερό της θάλασσας, που ήταν το βασίλειο του Ποσειδώνα κι έτσι δεν ήταν πολύ χρήσιμο. Το δώρο της Αθηνάς ήταν ένα δέντρο ελιάς, κάτι που ήταν καλύτερο, μιας και παρείχε στην πόλη τροφή, λάδι και ξυλεία. Έτσι, κέρδισε τη μονομαχία η Αθηνά και ονόμασε την πόλη της Αθήνα.

Από το παραμύθι στην αληθινή ιστορία, ο κόσμος πάντα θα αναρωτιέται πώς συντελέστηκε το θαύμα αυτής της πόλης. Ο Περικλής στον Επιτάφιο περιγράφει τους Αθηναίους: «Έχουµε πολίτευµα που δεν αντιγράφει των άλλων τους νόµους, αλλά πιο πολύ είµαστε εµείς παράδειγµα σε µερικούς παρά µιµητές τους. Κι έχει τούτο το πολίτευµα το όνοµα ∆ημοκρατία, γιατί δε διοικούν οι λίγοι, αλλά οι περισσότεροι. Κι είναι όλοι οι πολίτες µπροστά στους νόµους ίσοι για τις ιδιωτικές τους διαφορές, για την προσωπική όµως ανάδειξη και τις τιµές, καταπώς ξεχωρίζει καθένας σε κάτι προτιµιέται στα δηµόσια αξιώµατα, πιο πολύ γιατί είναι ικανός παρά γιατί τον ανάδειξε ο κλήρος. Ούτε πάλι κάποιος, επειδή είναι φτωχός, κι ενώ µπορεί να κάµει κάτι καλό στην πολιτεία, εµποδίζεται απ’ αυτήν την ασήµαντη κοινωνική του θέση. Κι όχι µονάχα στη δηµόσια ζωή µας ζούµε ελεύθεροι, αλλά και στις καθηµερινές µας σχέσεις είµαστε λυτρωµένοι από την καχυποψία µεταξύ µας και δεν θυµώνουµε µε το γείτονά µας, αν κάτι καταπώς τον ευχαριστεί, ούτε παίρνουµε απέναντί του το ύφος του ενοχληµένου, πράγµα που µπορεί βέβαια να µην τον βλάφτει, σίγουρα όµως τον στενοχωρεί. Κι ενώ στην ιδιωτική µας ζωή δεν ενοχλούµε ο ένας τον άλλο, στα δηµόσια πράγµατα δεν κάνουµε παρανοµίες από εσωτερική προπάντων παρόρµηση, υπακούοντας στους κάθε φορά άρχοντές µας και στους νόµους, ιδιαίτερα σε κείνους απ’ αυτούς που έχουν ψηφιστεί για την προστασία των αδικηµένων και σ’ όσους, αν κι άγραφοι, όµως φέρνουν ντροπή αναµφισβήτητη στους παραβάτες».

Η Ακρόπολη ήταν ο λόγος που η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Και η αγάπη των Βαυαρών για τον κλασικό πολιτισμό. Φυσικά η Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα καμία σχέση δεν είχε με την Αθήνα που αντίκρισαν οι Βαυαροί, αλλά αυτό δεν τους εμπόδισε από το να ονειρεύονται μέσα στο αττικό φως. Γι’ αυτό το φως υπάρχει ο στίχος του Σεφέρη, η εμβληματική μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη, πέντε στίχοι που συνοψίζουν το όλον του αττικού φωτός.

Λίγο ακόμα θα ιδούμε
τα μάρμαρα να λάμπουν, να λάμπουν στον ήλιο
κι η θάλασσα να κυματίζει
Λίγο ακόμα, να σηκωθούμε
Λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα

Γι’ αυτό το φως που μίλησαν οι ποιητές, μιλάνε οι ξενιτεμένοι, αυτό τους λείπει μακριά. Η θέα από το Λυκαβηττό μέχρι τη θάλασσα που λάμπει, τα σύννεφα από το βράχο της Ακρόπολης, οι μυρωδιές από τα οπωροφόρα της Αθήνας, που σε λιγώνουν εκεί κοντά όταν ζυγώνει το Πάσχα. Αν η Ακρόπολη είναι το μέτρο του κάλλους και του ήθους που δεν πρόκειται να ξεπεραστεί και ο Παρθενώνας, εκτός από το τελειότερο κτίσμα στον πλανήτη, συμβολίζει και τη Δημοκρατία, την οποία σήμερα συζητάμε περισσότερο από ποτέ, η Αθήνα σαν πρωτεύουσα έχει πλούσια ιστορία σε κάθε περίοδο. Πολυτάραχη και απρόβλεπτη.

Το να ανακαλύψει κανείς την Αθήνα και τις ιστορίες της, είναι μια δύσκολη δουλειά. Γιατί υπάρχουν τόσο πολλές και διαφορετικές, τόσο πλούσιες σε νοήματα, που σαστίζεις. Κάθε στενό, κάθε πλατεία έχει το βάρος του παρελθόντος και του παρόντος που συνενώνονται. Η Αθήνα, μέσα στον πυκνό ιστό της, έχει αλλάξει πολλές φορές πρόσωπο. Άλλαξε το 1922 όταν υποδέχτηκε σχεδόν το μισό πληθυσμό της με πρόσφυγες και πέρασε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της, και λίγο αργότερα πέρασε μια τραγική Κατοχή με πείνα ανείπωτη και θανάτους αμέτρητους. Αλήθεια πόσο λίγοι ξέρουν ότι ο Εθνικός Κήπος είχε μετατραπεί σε νεκροταφείο της πόλης;

Όμως μέσα σε αυτή την τραγική Κατοχή, άνθιζε η τέχνη ασταμάτητα. Ο νεαρός τότε Κάρολος Κουν και η παρέα του, μέσα στην πείνα και το θάνατο, ιδρύουν το Θέατρο Τέχνης. Και λίγο αργότερα, μια άλλη παρέα εμπνευσμένων αρχίζουν να τυπώνουν το λογοτεχνικό τους έργο σε έναν εκδοτικό οίκο, τον Ίκαρο που έμελλε να γίνει και ο εκδοτικός οίκος των δυο Νόμπελ μας στην ποίηση, του Σεφέρη και του Ελύτη. Η Αθήνα γέννησε τα λογοτεχνικά στέκια, το πατάρι του Λουμίδη και τον Φλόκα, τις ζυμώσεις της τέχνης, της πολιτικής, τη διαρκή αναζήτηση.

Η συγγραφέας Άλκη Ζέη | "Ελλάδα από το Α ως το Ω" | Επεισόδιο: Αθήνα — Η συγγραφέας Άλκη Ζέη στη σειρά εκπομπών “Ελλάδα από το Α ως το Ω”: Αθήνα

Η Αθήνα μπορεί να μην είναι πια το κέντρο της παγκόσμιας φιλοσοφίας, θα είναι πάντα το λίκνο της Δημοκρατίας, θα είναι μια πόλη που αλλάζει, διαμορφώνεται, έχει μάθει να τιθασεύει και να ενσωματώνει τις τάσεις που δημιουργούνται στα σπλάχνα της, που αντιστέκεται στο ξεπερασμένο, που ζει με το παρελθόν κοιτάζοντας αισιόδοξα το παρόν της. Μια ζωντανή πόλη που εναρμονίζεται με τη ρευστότητα των καιρών.

Λευτέρης Χαρίτος, σκηνοθέτης, «Ελλάδα από το Α ως το Ω» — Λευτέρης Χαρίτος, σκηνοθέτης των επεισοδίων για την Αθήνα, στη σειρά «Ελλάδα από το Α ως το Ω»

«Η Αθήνα είναι η πόλη που αγαπάμε να μισούμε», λέει ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Ελλάδα από το Α ως το Ω», Λευτέρης Χαρίτος, για το επεισόδιο που αφιερώνεται στην Αθήνα. «Είναι μια πόλη πολυεπίπεδη, με τεράστια ιστορία, με συχνές αλλαγές πληθυσμού και κυρίως είναι μια πόλη της οποίας η εικόνα, στη διάρκεια του 20ού αιώνα, άλλαξε πολύ. Η κινηματογράφηση της Αθήνας, από αυτή την άποψη, αποτελεί πρόκληση. Είναι μια δύστροπη πόλη. Από τη μία κουβαλάει μια ιστορία αιώνων την οποία μπορείς να δεις σε πολλά σημεία της, από την άλλη το σύγχρονο πρόσωπό της έχει όψεις παράξενα γοητευτικές, που έχουν καταφέρει να αγκαλιάσουν. Το Αττικό φως, το φαινόμενο που οι Αθηναίοι το έχουμε συνδέσει με τη μαγεία που αποπνέει η πόλη κάποιες ημέρες, είναι αυτό που ξεχωρίζει πρώτο στην αφήγηση. Η Αθήνα είναι τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν και στη ζωή μας.

Ο καθηγητής Μανόλης Κορρές | "Ελλάδα από το Α ως το Ω" | Επεισόδιο: Αθήνα — Ο καθηγητής Μανόλης Κορρές στη σειρά εκπομπών “Ελλάδα από το Α ως το Ω”: Αθήνα

Ο μοναδικός Μανόλης Κορρές, ο κατεξοχήν μελετητής, γνώστης και λάτρης του μνημείου του Παρθενώνα, μιλάει για την ιστορία αλλά και την ιδιαίτερη βαρύτητα που προσδίδει η Ακρόπολη στην Αθήνα. Είναι αλήθεια “βάρος” η Ακρόπολη στην ιστορική συνείδηση των Ελλήνων; Ο ιστορικός Θάνος Βερέμης μας ξεναγεί στην Αθήνα μέσα από τους αιώνες του μεγαλείου και της σιωπής της. Το ίδιο και ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Φιλιππίδης, ο οποίος μιλάει για τις οικιστικές αλλαγές της Αθήνας. Η συγγραφέας Άλκη Ζέη, μας λέει ιστορίες από την Κατοχή μέχρι και σήμερα. Μπαίνουμε μαζί της, καθώς και με τον πρώην διευθυντή του μουσείου Μπενάκη, Άγγελο Δεληβορριά, αλλά και την Κατερίνα Καρύδη, διευθύντρια του ιστορικού εκδοτικού οίκου Ίκαρος, στη μεγάλη λογοτεχνική παρέα της γενιάς του ’30 που ανδρώθηκε στο βιβλιοπωλείο του Ικάρου και μαθαίνουμε για τον Σεφέρη, τον Καρούζο, τον Τσαρούχη, τον Ελύτη και πολλούς άλλους που ύμνησαν την πόλη αυτή. Η Αθήνα δεν περιγράφεται ούτε σε 50, ούτε σε 100 λεπτά. Όμως, η συναρπαστική ιστορία της στο πρώτο επεισόδιο, αλλά και το επιβλητικό σήμερα του δεύτερου επεισοδίου, μας δείχνουν τις μεγάλες, αλλά και τις μικρές και αθέατες πλευρές, μιας πόλης που ποτέ δεν κοιμάται».