«Από μικρή ηλικία είχα ανάγκη να διαβάζω για να κατανοώ τον κόσμο γύρω μου. Τα βιβλία μου άνοιγαν άλλους κόσμους, νέες δυνατότητες. Η απόφαση να γίνω συγγραφέας μου ήρθε αργότερα. Όταν ήμουν 18 ετών, άλλαξα το επώνυμό μου. Επέλεξα το ψευδώνυμο Shafak επειδή μου άρεσε η σημασία του – σημαίνει αυγή και επειδή ήταν το μικρό όνομα της μητέρας μου, οπότε η χρήση του μικρού ονόματος της μητέρας μου αντί του επωνύμου του πατέρα μου ήταν σαν να αναποδογύριζα μια ιεραρχία εξουσίας».
Αυτά είναι τα λόγια της Elif Shafak, μία από τις σπουδαίες μυθιστοριογράφους της σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας, μια δυνατή αν και αμφιλεγόμενη φωνή στη χώρα της την Τουρκία. Στη γραφή της συναντιούνται η Ανατολή και τη Δύση, ο φεμινισμός και η μνήμη, το τοπικό και το παγκόσμιο, και δίνει φωνή στους αποδυναμωμένους.
Στην καρδιά των βιβλίων της βρίσκεται η παιδική κακοποίηση, και η σεξουαλική βία, θέματα για τα οποία οι τουρκικές εισαγγελικές αρχές έκαναν έρευνες με τις οργανώσεις ακτιβιστών στην χώρα τους να διαμαρτύρονται για σοβαρή απειλή στην ελευθερία λόγου.
Σφοδρή υπέρμαχος της ισότητας και της ελευθερίας του λόγου, οι απόψεις της την έχουν φέρει σε σύγκρουση με την ολοένα και πιο καταπιεστική κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Eιδική έρευνα διενεργήθηκε από τις εισαγγελικές αρχές της Τουρκίας για τα βιβλία της ”The Gaze” (1999) και το «Οι τρεις κόρες της Εύας» (2006) στις οποίες η Shafak θα απαντήσει: «Οποιοδήποτε απόσπασμα σχετικά με τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών στην τουρκική λογοτεχνία, βρίσκεται υπό έρευνα. Και φυσικά η ειρωνεία είναι ότι πρόκειται για μια χώρα στην οποία έχουμε έναν κλιμακούμενο αριθμό περιπτώσεων σεξουαλικής βίας τόσο κατά των γυναικών όσο και κατά των παιδιών. Τα τουρκικά δικαστήρια δεν αναλαμβάνουν δράση, οι νόμοι δεν έχουν αλλάξει. Έτσι, σε μια χώρα όπου θα έπρεπε να λάβουν επειγόντως μέτρα για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας, διώκουν συγγραφείς. Είναι η μεγαλύτερη τραγωδία. Έχει καταντήσει σαν ένα κυνήγι μαγισσών».
Η Τουρκία έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικών γάμων στην Ευρώπη, σύμφωνα με την οργάνωση κατά των παιδικών γάμων Girls Not Brides. Υπολογίζεται ότι το 15% των κοριτσιών παντρεύεται πριν από την ηλικία των 18 ετών και το 1% παντρεύεται πριν από τα 15 έτη.
Η Shafak γεννήθηκε στο Στρασβούργο της Γαλλίας από τον Nuri Bilgin, φιλόσοφο, και τη Şafak Atayman. Όταν οι γονείς της θα χωρίσουν, η Shafak επιστρέφει στην Άγκυρα όπου και θα ζήσει με τη μητέρα και της γιαγιά της για το μεγαλύτερο διάστημα της παιδικής και εφηβικής της ζωής. Αργότερα θα αναφερθεί στη δυσκολία του να μεγαλώνεις σε μια δυσλειτουργική οικογένεια, αλλά και στον ευεργετικό αντίκτυπο που είχε στον τρόπο σκέψη της το μη πατριαρχικό περιβάλλον στο οποίο έζησε.
Η μητέρα της δεν ξαναπαντρεύτηκε ποτέ, αλλά λόγω του επαγγέλματός της ως διπλωμάτης, η Shafak συχνά θα μετακινείται και για μεγάλα διαστήματα θα ζήσει στη Μαδρίτη, την Ιορδανία και τη Γερμανία. Ο πατέρας της και η νέα Γαλλίδα σύζυγός του απέκτησαν δύο γιους, τους οποίους η Shafak δεν γνώρισε μέχρι και την ηλικία των 20 χρόνων. Για μεγάλο διάστημα θα νιώσει αποκομμένη από τον πατέρα της, σχεδόν ανεπιθύμητη.
Ήταν αυτό -η ανάγκη της να γίνει ορατή- που την οδήγησε να γίνει συγγραφέας; Σίγουρα έχει διαγράψει μια αξιοσημείωτη καριέρα: έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, τα μπεστ σέλερ της έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες, οι ομιλίες της στο Ted έχουν θέαση από εκατομμύρια ανθρώπους.
«Άρχισα να γράφω μυθιστορήματα όταν ήμουν πολύ νέα, όχι επειδή ήθελα να γίνω συγγραφέας, αλλά επειδή πίστευα ότι η ζωή ήταν πολύ βαρετή. Χρειαζόμουν βιβλία προκειμένου να παραμείνω υγιής. Για μένα, η χώρα των ιστοριών ήταν πολύ πιο πολύχρωμη και δελεαστική από τον πραγματικό κόσμο. Η επιθυμία να γίνω συγγραφέας ήρθε μόνο στα 18 μου χρόνια», θα δηλώσει σε συνέντευξή της στην Guardian.
Η Shafak σπούδασε Διεθνείς σχέσεις στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο Μέσης Ανατολής, έκανε το μεταπτυχιακό και στη συνέχεια απέκτησε διδακτορικό στις πολιτικές επιστήμες, διδάσκοντας σε Πανεπιστήμια της Τουρκίας. Θα ταξιδέψει στην Αμερική με υποτροφία στο Mount Holyoke College, και θα αποκτήσει μόνιμη θέση καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα.
Ζει στο Λονδίνο από το 2013, αλλά όπως η ίδια έχει δηλώσει «κουβαλάει την Κωνσταντινούπολη στην ψυχή της».
«Ως μια Τουρκάλα συγγραφέας, προέρχομαι από μια χώρα όπου οι γυναίκες θεωρούνταν πάντα μεγάλες αφηγήτριες, όχι μόνο των προσωπικών ιστοριών τους αλλά και της συλλογικής μνήμης. Και αυτό σε μια χώρα που έχει περάσει από πολλές ρήξεις κατά τη διάρκεια της ιστορίας της- ένα μέρος όπου οι κοινωνικοί και πολιτικοί μετασχηματισμοί τείνουν να συμβαίνουν πολύ ξαφνικά, πολύ γρήγορα και συχνά επώδυνα. Οι γυναίκες ήταν πάντα φορείς της μνήμης παρά αυτή τη συνεχιζόμενη “συλλογική αμνησία”», θα πει στην ομιλία της το 2016 ως μέλος της κριτικής επιτροπής για το Βραβείο Baileys σε γυναίκα συγγραφέα βιβλίου μυθοπλασίας.
Η Elif Shafak έχει γράψει μέχρι σήμερα 19 βιβλία. Το 2006 με το βιβλίο της ”Black Milk” θα καταπιαστεί με το σοβαρό ζήτημα της επιλοχείου κατάθλιψης, ενώ στο ένατο μυθιστόρημά της στα αγγλικά, το «10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα» (στη βραχεία λίστα για το Βραβείο Booker), αφηγείται την ιστορία μιας Τουρκάλας γυναίκας που αναλογίζεται τη ζωή της αμέσως μετά τον βίαιο θάνατό της. Η Leila, μια σαραντάρα εργαζόμενη στο σεξ στην Κωνσταντινούπολη, έχει δολοφονηθεί και πεταχτεί σε έναν κάδο απορριμμάτων στα σκοτεινά, υγρά προάστια της πόλης. Όμως στο «10 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα» μετά τη διακοπή των χτύπων της καρδιάς της, το μυαλό της συνεχίζει να στροβιλίζεται, περιδιαβαίνοντας τις αναμνήσεις της, τις μυρωδιές και τις γεύσεις τους.
«Χρειαζόμαστε ένα ισχυρό γυναικείο κίνημα και ευαισθητοποίηση σε θέματα φύλου. Η λογοτεχνία μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτή τη συζήτηση», δηλώνει όπου βρεθεί και όπου σταθεί. «Αγκαλιάστε τα ελαττώματά σας, αγκαλιάστε τις αποτυχίες σας. Δεν είμαστε τέλειοι. Αρκετά με την τυραννία της τελειομανίας». Και τη φωνή αυτή δε γίνεται να την αγνοήσουμε.
View this post on Instagram
