Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2019
05 Απριλίου, 2023 •

Mε τσέλο και απρόβλεπτες μουσικές εμφανίσεις αυτό το καλοκαίρι στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου

Κείμενο: Αργυρώ Μποζώνη

Όταν το τσέλο γίνεται έμπνευση για τον κόσμο της τέχνης, με αφορμή το ευφάνταστο αφιέρωμα του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου στο τσέλο

The Cellist, Amedeo Modigliani

Τον 17ο και τον 18ο αιώνα η οικογένεια Στραντιβάρι κατασκεύαζε τα βιολιά που έμελλε να γίνουν τα διασημότερα του κόσμου. Η διάσημη οικογένεια των Ιταλών τεχνιτών έφτιαχνε και άρπες, βιόλες, τσέλα και κιθάρες.

Από το σύνολο των 1.100 περίπου οργάνων που κατασκεύασε υπάρχουν ακόμη τα 650. Ένα από αυτά, το θαυμαστό Ντιπόρτ Στραντιβάριους τσέλο, που ο θρύλος λέει ότι μια αμυχή που φέρει στη μια πλευρά του προήλθε από την μπότα του Ναπολέοντα ανήκε στον μάγο τσελίστα Μστισλάβ Ροστροπόβιτς που ενέπνευσε με την απαράμιλλη δεξιοτεχνία του πλήθος συνθετών να γράψουν μουσική για το τσέλο του.

Ο Ροστροπόβιτς υπήρξε ο σπουδαιότερος τσελίστας του 20ού αιώνα, το πιο μαγικό βιολοντσέλο στην ιστορία μετά τον Πάμπλο Καζάλς, από τους μεγαλύτερους δεξιοτέχνες όλων των εποχών.

Ο Καταλανός μουσικός Πάμπλο Καζάλς είναι αυτός που έμαθε την ανθρωπότητα να «δίνει σημασία» στο τσέλο, όταν πρώτος ερμήνευσε τις σονάτες του Μπαχ μόνο για βιολοντσέλο.

Συνέθεσε επίσης, πολλά έργα για βιολοντσέλο και η παγκόσμια φήμη του ήταν αυτή που ανέσυρε το βιολοντσέλο από το σκοτάδι.

Στη συνέχεια η συμβολή του Ροστροπόβιτς μας έκανε να μιλάμε στην πριν Ροστροπόβιτς και μετά Ροστροπόβιτς εποχή καθώς δεν είχαμε ξανακούσει ποτέ τέτοιους ήχους από αυτό το όργανο.

Το τσέλο ή αλλιώς βιολοντσέλο, το όργανο με τον πλούσιο και δυνατό ήχο είναι βασικό όργανο τόσο στη μουσική δωματίου όσο και στη συμφωνική ορχήστρα.

The Cellist, Self Portrait, Gustave Courbet

Όταν το τσέλο γίνεται έμπνευση για τον κόσμο της τέχνης

Το βιολοντσέλο πρωτοεμφανίστηκε στην Ευρώπη στα μέσα του 16ου αιώνα και αρχικά ονομαζόταν βιολοντσίνο. Η άνοδος του οργάνου άρχισε στην Ιταλία τον 17o αιώνα, με τον Μπαχ και τις Σουίτες του για σόλο βιολοντσέλο και σταδιακά άρχισαν να ανακαλύπτονται οι τεχνικές και οι εκφραστικές δυνατότητές του. Με τον ρομαντισμό, το βιολοντσέλο πήρε ξεχωριστή θέση στην ορχήστρα ως στοιχείο αυτόνομο, στο οποίο οι συνθέτες εμπιστεύονταν ορισμένα χαρακτηριστικά μουσικά θέματα ενώ έπαιξε αξιόλογο ρόλο και ως βασικός συντελεστής του κουαρτέτου εγχόρδων. Ο Μπετόβεν, οι ρομαντικοί και ιδιαίτερα ο Βάγκνερ, συνέτειναν στην πλήρη ανεξαρτησία του και έγραψαν ειδικά έργα γι’  αυτό (Κοντσέρτα, Σονάτες κ.ά), και το χρησιμοποίησαν στα είδη της μουσικής δωματίου, ισότιμα με το βιολί. Το βαθύ, πλούσιο και ταυτόχρονα ζεστό ηχόχρωμά του είναι ένα από  τα χαρακτηριστικά που κάνουν το τσέλο τόσο διάσημο και ενέπνευσε όχι μόνο του μουσικούς αλλά και τους ζωγράφους του κόσμου που απεικόνισαν τις καμπύλες του οργάνου και τους μουσικούς σε πολλά και διάσημα έργα τους όπως αυτά των Μοντιλιάνι και Γκογκέν, του Νταλί που το λάτρευε και αφιέρωσε μια ολόκληρη σειρά έργων, του Οντιλόν Ρεντόν και της Μέι Γουίλσον,  τον Αλφόνς Μούσα, τον Μαξ Βέμπερ, ενώ ένα σπάνιο αφηρημένο σχέδιο του συγγραφέα Βίκτωρ Ουγκώ απεικονίζει έναν τσελίστα.

Ο τσελίστας του Σεράγεβο


Το όνομά του είναι Βεντράν Σμαΐλοβιτς. Ο κόσμος τον γνωρίζει σαν τον «τσελίστα του Σεράβεγο». Πρώην τσελίστας στο Κουαρτέτο Εγχόρδων του Σεράγεβο, σφράγισε με την παρουσία του τον παράλογο πόλεμο στη χώρα του, όταν άρχισε να παίζει με το τσέλο του στα βομβαρδισμένα κτίρια το Adagio σε σολ ελάσσονα, του Αλμπινόνι. Στην πολιορκημένη πόλη από τον σερβικό στρατό και αργότερα τον σερβο-βοσνιακό στρατό, μαζί με μεγάλο τμήμα Σέρβων παραστρατιωτικών, μια πόλη με τρομοκρατημένους πολίτες, μια πόλη κόλαση από τα πυρά των ελεύθερων σκοπευτών ο «μουσικός των ερειπίων» ήταν το φως μέσα στο χάος και το σκοτάδι που επικρατούσε παντού. Ήταν αυτός που έπαιζε τσέλο στις κηδείες των θυμάτων. Ο Σμαΐλοβιτς με τη γαλήνια μουσική του ενέπνευσε τον συνθέτη David Wilde να γράψει ένα κομμάτι για σόλο τσέλο, με τίτλο «ο βιολοντσελίστας του Σεράγεβο» το οποίο αργότερα ηχογραφήθηκε από τον Yo Yo Ma.

Αφιέρωμα στο τσέλο αυτό το καλοκαίρι στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2019

Ένα απρόσμενο και ευφάνταστο αφιέρωμα στο υπέροχο αυτό όργανο υπάρχει φέτος μέσα στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2019. Ας ξεκινήσουμε από την πιο «απρόβλεπτη εμφάνισή του». Πρόκειται για την παράσταση χορού της διάσημης Αν Τερέζα Ντε Κεερσμάκερ που θα δούμε στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στις 2 Ιουλίου. Η Κεερσμάκερ θεωρείται σήμερα μία από τις πιο σημαντικές χορογράφους της εποχής μας αλλά και μία δημιουργός της οποίας το έργο όχι μόνο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μουσική αλλά η έρευνά της σε αυτό το πεδίο είναι μοναδική και εξαιρετικά εντυπωσιακή. Η Κεερσμάκερ υμνεί στο έργο της τον σύγχρονο χορό και το εμβληματικό έργο του Μπαχ. Στην παράσταση που θα δούμε στην Αθήνα, με την ομάδα της Rosas και υπό τον τίτλο «Εν τω μέσω της ζωής, βρισκόμαστε / 6 Σουίτες για τσέλο του Μπαχ», η Βελγίδα δημιουργός βασίζεται στις 6 Σουίτες για τσέλο του συνθέτη που αγαπά περισσότερο από όλους, του Μπαχ και διερευνά για ακόμα μια φορά στο έργο της τη σχέση μουσικής και κίνησης που την απασχολεί σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της.

Anne Teresa De Keersmaeker, Jean-Guihen Queyras
Anne Teresa De Keersmaeker, Jean-Guihen Queyras

Στο έργο της οι βασικές αρχές σύνθεσης της μουσικής εκφράζονται μέσω του σώματος και μέσα από τα βασικά μοτίβα της δουλειάς της, την επανάληψη και το μινιμαλισμό, καθώς η ίδια είναι οπαδός της έννοιας “Less is More”. Η κριτική χαρακτήρισε αυτή τη δουλειά της «ιδανικό πάντρεμα ανάμεσα στον Μπαχ και τους Rosas» και «υπέρτατη στιγμή χάρης και ομορφιάς». Τις σουίτες ερμηνεύει ο σπουδαίος Γάλλος τσελίστας Ζαν-Γκυγέν Κεράς. Για την Κεερσμάκερ είναι η πρώτη φορά που θα εμφανιστεί στο Ηρώδειο εκπληρώνοντας μια μεγάλη και έντονη επιθυμία της. Θα χορέψει η ίδια στη σκηνή μαζί με άλλους τέσσερις χορευτές της ομάδας της, σε μια παράσταση που αποτίνει φόρο τιμής στην κορυφαία χορογράφο Πίνα Μπάους (1949-2009): ο τίτλος της παράστασης άλλωστε παραπέμπει στη φράση «Mitten wir im Leben sind» («Εν τω μέσω της ζωής, βρισκόμαστε στο θάνατο»), μετάφραση ενός λατινικού ψαλμού του Λούθηρου, που έχει χαραχτεί στον τάφο της θρυλικής χορογράφου.

Η χορογράφος που ξεχώρισε στο παγκόσμιο καλλιτεχνικό στερέωμα για την εξερεύνηση των ορίων του χορού με τη μουσική, τη φύση, τα μαθηματικά, τη γλώσσα, τις εικαστικές τέχνες, έχοντας δίπλα της τον διάσημο τσελίστα Ζαν-Γκυγέν Κεράς που φημίζεται για τη μουσική του ευελιξία και όπως λένε γι΄αυτόν οι κριτικοί «παίζει όπως αναπνέει», υπόσχονται μια βραδιά στην οποία η κίνηση, η μουσική σύνθεση και ο πλούσιος ήχος του τσέλο θα πλημμυρίσουν το Αρχαίο Ωδείο δημιουργώντας στο κοινό μια πλήρη αισθητική απόλαυση.

 Yo Yo Ma
Yo Yo Ma

Τι άλλο μπορεί να πει κάποιος για τον  Yo Yo Ma, εκτός από το ότι είμαστε τυχεροί που θα ακούσουμε μια αληθινή διάνοια της μουσικής, έναν κορυφαίο, ίσως τον καλύτερο τσελίστα στον κόσμο σήμερα. Ο Αμερικανός, κινεζικής καταγωγής τσελίστας Yo-Yo Ma, υπήρξε παιδί-θαύμα που ξεκίνησε να παίζει τσέλο στην ηλικία των 4 ετών, ενώ έκανε την πρώτη του συναυλία μπροστά σε κοινό στην ηλικία των 5. Στα 7 του χρόνια έπαιξε τσέλο μπροστά στον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και τον Τζον Φ. Κένεντι και στα 8 του έκανε την πρώτη του τηλεοπτική εμφάνιση, σε συναυλία με μαέστρο τον Λέοναρντ Μπερνστάιν. Με φανατικό κοινό σε όλο τον κόσμο έχει κάνει τις πιο απροσδόκητες μουσικές συμπράξεις, έχει κατακτήσει 18 βραβεία Grammy, ενώ έχει υπάρξει υποψήφιος για άλλα 27. Ο Μπαράκ Ομπάμα τον διόρισε στην Προεδρική Επιτροπή των Τεχνών και Ανθρωπιστικών Επιστημών και το 2011 του απένειμε το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας.

Τσέλο, σχέδιο του Βίκτωρ Ουγκώ

Το Αύγουστο του 2018 ο  Yo Yo Ma ξεκίνησε ένα μουσικό ταξίδι, που ονόμασε Bach Project, έχοντας αποφασίσει να ερμηνεύσει τις έξι σουίτες του Μπαχ για σόλο τσέλο σε 36 πόλεις σε ολόκληρο τον κόσμο, σε εμβληματικές σκηνές, όπως τον Ναό του Αγίου Νικολάου στη Λειψία, τον Καθεδρικό Ναό της Ουάσιγκτον, το Red Rocks Amphitheatre στο Κολοράντο, αλλά και το Ηρώδειο. Τα μέρη που επέλεξε εκπροσωπούν την πολιτιστική κληρονομιά μας, τη δημιουργικότητα των σύγχρονων ανθρώπων και τις δυσκολίες που θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον στην προσπάθειά μας για παγκόσμια ειρήνη.

Οι συναυλίες του συνδυάζονται πάντα με μία Ημέρα Δράσεων με τον Yo-Yo Ma, όπου μέσω συζητήσεων, καλλιτεχνικών συναντήσεων και άλλων δρώμενων κοινωνικού χαρακτήρα, οι συμμετέχοντες εξερευνούν το μοναδικό τρόπο με τον οποίο η τέχνη όχι μόνο ενώνει τους ανθρώπους, αλλά αναδεικνύει και τις ιδιαίτερες αρετές τους. Τον τρόπο με τον οποίο η τέχνη μπορεί να συμβάλει σε ένα καλύτερο μέλλον για όλους. Οι δράσεις της Αθήνας θα πραγματοποιηθούν στις 29 Ιουνίου και θα ανακοινωθούν σύντομα αναλυτικές πληροφορίες.

Η σχέση του  Yo Yo Ma με τις σουίτες του Μπαχ είναι σχεδόν καρμική καθώς τις θεωρεί σταθερούς συνοδοιπόρους του. Η σουίτα Νο 1 του Μπαχ ήταν το πρώτο κομμάτι που ερμήνευσε στα τέσσερά του χρόνια.

«Εδώ και εξήντα χρόνια μου χαρίζουν έμπνευση, ανακούφιση και χαρά σε περιόδους άγχους, γιορτής αλλά και απώλειας. Πόση δύναμη δεν έχει αυτή η μουσική ώστε, ακόμα και σήμερα, μετά από 300 χρόνια, να εξακολουθεί να μας βοηθάει να ταξιδεύουμε μέσα σε δύσκολους καιρούς;», λέει συχνά ο σπουδαίος μουσικός. Και περιμένουμε να μας δώσει απάντηση στις 30 Ιουνίου.

Πολ Γκογκέν: Ο τσελίστας

Το τσέλο στα χέρια των νέων ερμηνευτών παίρνει ξεχωριστή πνοή. Για δεύτερη χρονιά το Φεστιβάλ Αθηνών παρουσιάζει το θεσμό που σχεδίασε για να στηρίξει και να παρουσιάσει νέους Έλληνες σολίστες. Με αφορμή την εμφάνιση στο Ηρώδειο του κορυφαίου τσελίστα Yo Yo Ma και την πολύπλευρη πολιτιστική και εκπαιδευτική προσφορά του, η πλατφόρμα Young Greek Classics εστιάζει στο βιολοντσέλο και μας συστήνει τέσσερις εξαιρετικούς νέους Έλληνες σολίστες: τη Χριστίνα Μπαζίλη, τον Μιχάλη Χόιπελ, τον Φερνάντο Νίνα και τον Αλέξη Καραϊσκάκη-Νάστο, με μεγάλη παλέτα από το ρεπερτόριο του βιολοντσέλου.

Αλέξης Καραϊσκάκης-Νάστος
Αλέξης Καραϊσκάκης-Νάστος

Θα ακουστούν σημαντικά έργα μουσικής δωματίου του 19ου αιώνα (Μπετόβεν, Σούμαν, Μπραμς, Ρ. Στράους κ.ά.), έργα της ισχυρής παράδοσης του 20ού αιώνα (Προκόφιεφ, Σοστακόβιτς, Κασσαντό, Λίγκετι κ.ά.), μέχρι έργα σύγχρονών μας Ελλήνων και ξένων συνθετών (κάποια από αυτά αφιερωμένα στον  Yo Yo Ma). Στα προγράμματα του τριήμερου αφιερώματος ανιχνεύονται επίσης η σχέση του οργάνου με την παραδοσιακή μουσική, ο ρόλος του στον χώρο της πειραματικής σκηνής και η θέση του στον μοντέρνο ήχο των κυρίαρχων ρευμάτων της μουσικής.

Salvador Dalí, Fundació Gala-Salvador Dalí, Figueres, 2017

Info συναυλιών:

Yo-Yo Ma, 6 σουίτες του Μπαχ για σόλο τσέλο | 30 Ιουνίου 2019 στις 21:00 | Ωδείο Ηρώδου Αττικού

Anne Teresa De Keersmaeker, Jean-Guihen Queyras / Rosas Mitten wir im Leben sind / Bach6CelloSuiten | 2 Ιουλίου 2019 | Ωδείο Ηρώδου Αττικού

Young Greek Classics 2019, Αφιέρωμα στο τσέλο, 4 νέοι Έλληνες τσελίστες | 1, 3 & 4 Ιουλίου στις 21:00 | Ωδείον Αθηνών (Αίθουσα «Άρης Γαρουφαλής»)


Δείτε περισσότερα για το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2019 μέσα από το αφιέρωμα του ελc 

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.