Το εργαστήριο του γλύπτη, ο χώρος όπου κυριαρχούν οι έντονοι ήχοι και θόρυβοι των εργαλείων του, σε μια προσπάθεια να δαμαστούν υλικά όπως ο πηλός, ο γύψος, η πέτρα, το μάρμαρο και τα μέταλλα, ο καθημερινός χώρος όπου συλλαμβάνεται, εκτελείται και αποδίδεται η ιδέα, το ολοκληρωμένο καλλιτεχνικό έργο, όλα αυτά βρίσκονται στο επίκεντρο της νέας έκθεσης του MOMus-Μουσείου Άλεξ Μυλωνά στην Αθήνα.
Υπό τον τίτλο «Το εργαστήριο του γλύπτη», στην έκθεση παρουσιάζονται από τις 7 Απριλίου έως τις 2 Οκτωβρίου, έργα, προπλάσματα, εργαλεία και αρχειακό υλικό από τον χώρο δημιουργίας και καλλιτεχνικής έκφρασης Ελλήνων γλυπτών —ανδρών και γυναικών—, προκειμένου να ανοίξουν οι πόρτες του χώρου δημιουργίας τους και να αποτυπωθούν, στον βαθμό που αυτό είναι δυνατόν, η καθημερινότητά τους, οι σχέσεις μαθητείας, φιλίας και συμπόρευσης, καθώς και οι πορείες τους, που άλλοτε συγκλίνουν και άλλοτε διαφοροποιούνται.
Παράλληλα, στον συνοδευτικό κατάλογο, ο οποίος αποτελεί χρήσιμο σύγγραμμα για τη νεοελληνική γλυπτική με πρωτότυπα κείμενα, επιχειρείται η αναδρομή στην ιστορίας της από τις πρώτες προπολεμικές έως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, διάστημα κατά το οποίο συντελούνται κρίσιμες αλλαγές που διαφοροποιούν σε σημαντικό βαθμό και αναπροσανατολίζουν την ίδια την τέχνη της γλυπτικής. Έκθεση και έκδοση λειτουργούν συμπληρωματικά, δίνοντας ένα πανόραμα του εσώτερου καθημερινού κόσμου της καλλιτεχνικής έκφρασης Ελλήνων γλυπτών, υπό την εποπτεία και επιμέλεια επιμελητών και ιστορικών της τέχνης.
Οι ιστορικοί της τέχνης Γιάννης Μπόλης και Δημήτρης Παυλόπουλος σημειώνουν: «Ο χώρος του καλλιτεχνικού εργαστηρίου αποτελούσε και αποτελεί ιδιωτικό περιβάλλον που είχε κάποτε μυθοποιηθεί και εξακολουθεί στις μέρες μας να αποπνέει γοητεία, καθώς εμφανίζεται μυστηριώδες, απρόσιτο. Γύρω από τον ατμοσφαιρικό χαρακτήρα του διατυπώνονταν απόψεις/θεωρίες, αναπτύσσονταν συνομιλίες, εκφράζονταν αντιρρήσεις, με έναν λόγο προσδιοριζόταν η θέση καθενός δημιουργού.
Ήταν το φυσικό κέλυφος που προστάτευε τη φυσιογνωμία και τις αξίες του κατόχου του. Στην κοινή φαντασιακή σφαίρα το εργαστήριο θα αποκτούσε τη διάσταση του απαγορευμένου και του απαραβίαστου, του άδυτου της ελεύθερης από περισπασμούς και περιορισμούς έκφρασης, με τον καλλιτέχνη να μεταβάλλεται σε ήρωα στην πάλη του με τα κάθε είδους εργαλεία, με τα ποικίλα υλικά και με τον εξοπλισμό για την κατεργασία των μορφών του.
Όμως το εργαστήριο, εκτός από τους ίδιους τους καλλιτέχνες, το νοηματοδοτούσαν και άλλοι άνθρωποι: οι βοηθοί, οι επισκέπτες, οι αγοραστές, οι τεχνοκρίτες, όλος ο περίγυρος που έδινε τον χαρακτήρα, τον παλμό και τον ρυθμό σε μιαν αδήριτη καθημερινότητα, όχι πάντοτε εύκολη. Εάν τα εργαστήρια των ζωγράφων έμοιαζαν χώροι τακτοποιημένοι και περισσότερο ήρεμοι, δεν ίσχυε το ίδιο και για τα εργαστήρια των γλυπτών, όπου οι έντονοι ήχοι και θόρυβοι των εργαλείων διασπούσαν την επικοινωνία των ενοίκων τους. Ο πηλός, ο γύψος, το μάρμαρο, η πέτρα, τα μέταλλα υπέβαλλαν κλίμα υλικότητας, από το οποίο δεν έλειπαν οι πνευματικές αναζητήσεις».
Τα έργα που παρουσιάζονται προέρχονται από τις συλλογές του MOMus-Μουσείου Άλεξ Μυλωνά, του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου, του Μουσείου Μπενάκη-Εργαστηρίου Γιάννη Παππά και του Ιδρύματος Γεώργιου Ζογγολόπουλου, καθώς και από συλλογές των οικογενειών των καλλιτεχνών και από ιδιωτικές συλλογές.
Η έκθεση θα πλαισιωθεί από εκπαιδευτικά προγράμματα, παρουσιάσεις και κύκλους μαθημάτων-διαλέξεων.
Αναλυτικά το πρόγραμμα:
Ημερίδα:
Επιστημονική ημερίδα: «Αθηναϊκά εργαστήρια γλυπτικής: από το παρελθόν στο παρόν»
14 Σεπτεμβρίου / 19:30-21:00
Χώρος: Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (Ερμού 134, Αθήνα)
Με αφορμή την έκθεση «Το εργαστήριο του γλύπτη», το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά σε συνεργασία με τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων οργανώνει την επιστημονική ημερίδα «Αθηναϊκά εργαστήρια γλυπτικής: από το παρελθόν στο παρόν». Η ημερίδα επιχειρεί μια τολμηρή σύζευξη των αρχαίων και νεότερων εργαστηρίων γλυπτικής στην Αθήνα. Ανιχνεύονται η οργάνωση, η διαχείριση, τα υλικά και οι τεχνικές δημιουργίας έργων στο πέρασμα του χρόνου με έμφαση σε πρωτότυπα στοιχεία.
Συμμετέχοντες:
– Ευρυδίκη Λέκα, Δρ Αρχαιολόγος, Τμήμα Συλλογής Έργων Γλυπτικής, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο «Εργαστήρια μαρμαρογλυπτικής στην Αρχαία Αθήνα»
– Γεωργιάννα Μωραΐτου, Δρ Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων, Προϊσταμένη Τμήματος Συντήρησης, Φυσικών-Χημικών Ερευνών & Αρχαιομετρίας, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
«Μεγάλης κλίμακας μπρούντζινα αγάλματα. Αναζήτηση των κατασκευαστικών τεκμηρίων»
– Δημήτρης Παυλόπουλος, Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΕΚΠΑ
«Εργαστήρια Ελλήνων γλυπτών: υλικά, εργαλεία, τεχνικές»
Συντονισμός ημερίδας: Ευγενία Ίσκου, Αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών
Είσοδος ελεύθερη
Εκδηλώσεις
Παρουσίαση της έκδοσης του Καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Δημήτρη Παυλόπουλου «Από τον Ιερό Λόχο στον Κωνσταντίνο ΙΒ’. Νεότερα Αθηναϊκά Γλυπτά» (Gutenberg, Αθήνα 2020).
22 Σεπτεμβρίου / 19:30
Χώρος: MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Αθήνα)
Το βιβλίο περιλαμβάνει άγνωστα στοιχεία για τη νεότερη ελληνική γλυπτική στην Αθήνα και για τα γλυπτά του κέντρου της από το δεύτερο μισό του 19ου έως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Προβάλλονται τα πρόσωπα, οι επιτροπές και οι διαδικασίες ανάθεσης των μνημείων, οι υποδόριες σχέσεις πίσω από τους διαγωνισμούς τους, ενώ διορθώνονται και αποκαθίστανται ημερολογιακά και χρονολογικά σφάλματα.
Η εικονογράφηση πλαισιώνει ουσιαστικά το κείμενο, με υλικό προερχόμενο κυρίως από μη προσβάσιμα σήμερα αρχεία και από συλλογές. Στη βιβλιογραφία καταχωρίζονται δυσεύρετα πλέον άρθρα από τον αθηναϊκό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.
Ομιλητές:
– Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Θεωρίας και Ιστορίας της Ιστοριογραφίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, ΕΚΠΑ
– Σπύρος Γ. Πλουμίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας (1830-2000), Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, ΕΚΠΑ
– Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Καθηγητής Ιστορίας του Μεταπολεμικού Κόσμου, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, ΕΚΠΑ, Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία
Διάλεξη με θέμα: «Το ατελιέ του Θανάση Απάρτη, ένα ιδιότυπο σχολείο γλυπτικής»
29 Σεπτεμβρίου / 19:30
Χώρος: MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Αθήνα)
Το 1940, λόγω του Πολέμου, ο Θανάσης Απάρτης εγκατέλειψε τη Γαλλία και επέστρεψε στην Ελλάδα. Έστησε το εργαστήριό του στον αριθμό 16 της οδού Αρδηττού, στο Μετς, όπου μέχρι τότε εργαζόταν ο νεαρός Μέμος (Αγαμέμνων) Μακρής. Έκτοτε, και ιδίως στους δύσκολους μήνες της Κατοχής, στο εργαστήριο του Μετς βρήκαν καταφύγιο πολλοί νέοι γλύπτες: ως μαθητές, ως βοηθοί ή απλώς ως μετέχοντες ενός κύκλου γύρω από τον σεβαστό καλλιτέχνη. Αρκετοί σύχναζαν εκεί αναζητώντας το νέο που έφερνε από το Παρίσι ο Απάρτης, όπως ο Γιώργος Ζογγολόπουλος, ο Χρήστος Καπράλος, ο Μακρής. Άλλοι έκαναν κοντά του τα πρώτα
τους βήματα στην τέχνη της σμίλης, όπως ο Κλέαρχος Λουκόπουλος, ο Κώστας Κλουβάτος, η Ναταλία Μελά. Ο Απάρτης υπήρξε, επίσης, δάσκαλος για πολλά νέα παιδιά, τον Κώστα Παπανικολόπουλο και, για λίγο, τον μετέπειτα αρχαιολόγο Μίλτο Γαρίδη.
Ομιλητής: Σπύρος Μοσχονάς, Δρ Ιστορίας της Τέχνης, ΕΚΠΑ
Η διάλεξη πραγματοποιείται με τη συνεργασία του «Σωματείου Φίλων Μέμου και Ζιζής Μακρή» και της «Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Κλ. Λουκόπουλος».
Διάλεξη με θέμα: «Από το εργαστήριο του γλύπτη στο εργαστήριο του συντηρητή»
29 Σεπτεμβρίου / 20:30
Χώρος: MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Αθήνα)
Για ποιους λόγους φτάνει ένα γλυπτό στο εργαστήριο του συντηρητή και πώς ο συντηρητής μπορεί να υποστηρίξει τις επιλογές και το όραμα του καλλιτέχνη; Μέσα από αντιπροσωπευτικά παραδείγματα γλυπτών, που ανήκουν σε καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση και τον κατάλογο, θα αναδειχθούν και θα συζητηθούν τα κοινά στοιχεία και οι διαφορές ανάμεσα στα δύο εργαστήρια, καθώς και οι παρεμβάσεις, δράσεις και εργασίες που απαιτούνται για να εξυπηρετηθεί ο κοινός στόχος, που δεν είναι άλλος από τη διατήρηση της μορφής και των πλαστικών λεπτομερειών των έργων, αλλά ταυτόχρονα και η προβολή των καλλιτεχνικών, ιστορικών και τεχνολογικών αξιών των έργων γλυπτικής.
Ομιλήτρια: Δρ. Μαρία Κλιάφα, Συντηρήτρια Γλυπτικής, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου
Ξεναγήσεις
Πρόγραμμα ξεναγήσεων στην έκθεση «Το εργαστήριο του γλύπτη» από τα μέλη της επιμελητικής ομάδας.
Δηλώσεις συμμετοχής στο τηλ. 210 3215717. Ελεύθερη συμμετοχή με το εισιτήριο εισόδου στην έκθεση.
17 Σεπτεμβρίου / 13:00
Χάρις Κανελλοπούλου, Ιστορικός της Τέχνης, Επιστημονική Υπεύθυνη-Επιμελήτρια της Συλλογής έργων τέχνης της Τράπεζας της Ελλάδος
Γιάννης Μπόλης, Ιστορικός της Τέχνης, Προϊστάμενος Τμήματος Σύγχρονης Γλυπτικής, MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά
18 Σεπτεμβρίου / 13:00
Γιάννης Μπόλης, Ιστορικός της Τέχνης, Προϊστάμενος Τμήματος Σύγχρονης Γλυπτικής, MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά
24Σεπτεμβρίου / 13:00
Άρτεμις Ζερβού, Ιστορικός της Τέχνης, Επιμελήτρια στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου
Σπύρος Μοσχονάς, Δρ Ιστορίας της Τέχνης, ΕΚΠΑ
25 Σεπτεμβρίου / 13:00
Γιάννης Μπόλης, Ιστορικός της Τέχνης, Προϊστάμενος Τμήματος Σύγχρονης Γλυπτικής, MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά
1 Οκτωβρίου / 13:00
Ζέττα Αντωνοπούλου, Ιστορικός της Τέχνης, Προϊσταμένη Τμήματος Πολιτιστικής Κληρονομιάς Δήμου Αθηναίων
Γιάννης Μπόλης, Ιστορικός της Τέχνης, Προϊστάμενος Τμήματος Σύγχρονης Γλυπτικής, MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά
2 Οκτωβρίου / 13:00
Γιάννης Μπόλης, Ιστορικός της Τέχνης, Προϊστάμενος Τμήματος Σύγχρονης Γλυπτικής, MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά
Εκπαίδευση
Εργαστήριο-εκπαιδευτικό πρόγραμμα για οικογενειακό κοινό: «Υλικά και Εργαλεία»
2 Οκτωβρίου / 12:00-14:00
Χώρος: MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Αθήνα)
Εκπαιδευτικό εργαστήριο για οικογένειες στο πλαίσιο της έκθεσης με τη συνδρομή του εικαστικού Γιώργου Αλεξανδρίδη. Περιηγούμαστε στις μυστικές διαδρομές της γλυπτικής τέχνης, γνωρίζουμε τα εργαλεία και τη λειτουργία τους, συζητάμε για τη διαδικασία παραγωγής ενός έργου και πλάθουμε σε πηλό τα δικά μας προπλάσματα.
Ο Γιώργος Αλεξανδρίδης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1980. Σπούδασε στην Σχολή Μαρμαρογλυπτικής της Τήνου και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με κατεύθυνση γλυπτική. Έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Από το 2019 είναι Επίκουρος Καθηγητής Κεραμικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.
Το εργαστήριο πραγματοποιείται με τη συνεργασία της Φαίδρας Βασιλειάδου και του Θάνου Μακρή.
Δηλώσεις συμμετοχής στο τηλ. 210 3215717. Είσοδος ελεύθερη
* Cover photo: Η Μπέλλα Ραφτοπούλου στο εργαστήριό της στην Αθήνα. ©Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Αρχείο Μπέλλας Ραφτοπούλου
