«Πώς να εξηγήσεις τη ζωή σου σ’ ένα δέντρο πόλεως;» αναρωτιούνται η Άντζελα Δεληχάτσιου και η Βασιλική Νομίδου στη δεύτερη –μετά το «Διάλειμμα Χαράς»- performance τους που εκτυλίσσεται στον Λυκαβηττό με τίτλο «Θραύσματα ενώνονται τρυφερά». Και εμείς μαζί τους περιπλανιόμαστε στην ποίηση, στη φύση και την πολιτική:
Δεν είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιείτε τον Λυκαβηττό για μια site specific performance. Πώς προκύπτει αυτή η σύνδεση με τον συγκεκριμένο λόφο και πώς συνδιαλέγεται το περιβάλλον με τα κείμενα;
Άντζελα Δεληχάτσιου: Είμαι πολύ χαρούμενη που δουλεύουμε ξανά στον Λυκαβηττό. Όπως μας είπε μια περαστική που μας βλέπει συχνά σε πρόβες «αυτός ο λόφος έχει πολύ δυνατή ενέργεια», και συμφωνούμε απόλυτα. Προέκυψε επειδή μέσα στο πρώτο λοκντάουν συζητούσαμε με τη Βασιλική ότι θέλαμε να κάνουμε μια περφόρμανς μέσα από την προσέγγιση της οικο-ποίησης (ecopoetry: η αίσθηση και το βίωμα του ποιητή με τη φύση που ενσωματώνει την κριτική και την καταστροφή της). Εκείνη την περίοδο, ανακοίνωσε μια ομάδα ότι οργάνωνε το Φεστιβάλ Λυκαβηττού για τον Οκτώβρη του 2020 με θεματική την περφόρμανς στον δημόσιο χώρο ως πολιτική πράξη, και το πρότζεκτ μάς φάνηκε πολύ ταιριαστό.
Έτσι, με τη Βασιλική διαλέξαμε δύο σημεία στον Λυκαβηττό, όχι μακριά από το «φαράγγι» όπου κάναμε την παράσταση Διάλειμμα Χαράς το 2015 και 2016, και χτίσαμε το καινούργιο μας έργο, που παρουσιάστηκε σε work-in-progress μορφή στο Φεστιβάλ Λυκαβηττού (Οκτώβρης 2020 και Μάιος 2021). Ο λόφος συνεχίζει να με μαγεύει, και νομίζω ότι προσφέρει μια ιδιαίτερη εμπειρία για τον θεατή, που μπορεί να ταξιδέψει βαθιά μέσα από την αίσθηση της φύσης, παρακολουθώντας την περφόρμανς που είναι συνδεδεμένη με το φυσικό τοπίο, και ταυτόχρονα να βλέπει την πόλη σε κοντινή απόσταση στο βάθος.
Bασιλική Νομίδου: «Διαβάσαμε» τα ποιήματα που συνθέτουν το κείμενο της παράστασης, υπο το πρίσμα της οικο-ποίησης. Στο πρώτο τοπίο, το προσωπικό, τα ποιητικά θραύσματα αρθρώνονται οργανικά απο σώματα που αποπειρώνται να συνδεθούν με τον χώρο γύρω τους, τα δέντρα, το χώμα. Στο δεύτερο τοπίο η πόλη κυριαρχεί στον ορίζοντα. Εκεί συνδεόμαστε με το αστικό τοπίο και μεγαλώνει η εικόνα. Είναι ένα ξέφωτο, ένα σταυροδρόμι όπου συναντιούνται 4 μονοπάτια. Για μας αυτός ο χώρος είναι η συνάντηση μ’ έναν άλλο πολιτισμό, αυτόν των Ζαπατίστας και του παραδείγματος που φέρουν. H συνάντηση με τις επιλογές που έχουμε ως πολιτικά όντα.
Πώς καταλήξατε στα συγκεκριμένα κείμενα για την περφόρμανς «Θραύσματα ενώνονται τρυφερά»; Υπάρχει κάποιος κοινός άξονας που τα ενώνει;
B.N: Όλα είναι κείμενα που αισθανθήκαμε να συνδεόμαστε μαζί τους, να μας εμπνέουν, ακόμη κι αν δεν μας ήταν ξεκάθαρο το γιατί αρχικά. Πέρα από τις προφανείς θεματικές, φύση-πολιτική, για μένα ένας άξονας που τα ενώνει είναι η “γλώσσα” και η μορφή της. Ποιητικός λόγος, πολιτικός λόγος που όμως χαρακτηρίζεται από λυρικό στοιχείο, διατυπωμένος εν μέρει με τη μορφή συνθημάτων. Ένα ερώτημα που θίγουμε και μας απασχόλησε είναι το αν και με ποιον τρόπο η δομή μιας γλώσσας συνδέεται με μια κοσμοθεωρία. Πάνω σ’αυτό ή Αντζελα έκανε μια σημαντική γλωσσολογική έρευνα, για τη δομή της γλώσσας των Τοχολαμπάλ και το πώς συνδέεται με την κοσμοθεωρία τους. Πώς η γλώσσα και η δομή της φέρει ή χτίζει την κοσμοθεωρία ενός λαού.
Δύο κείμενα που αρχικά μας ενέπνευσαν ήταν: η επιστολή μιας γυναίκας ιθαγενούς στον Guardian σχετικά με την καταστροφή του Αμαζονίου. Ο τρόπος που μιλούσε για το δάσος, προσφωνώντας το με θηλυκό γένος μάς έκανε να σκεφτούμε πιο συνειδητά το πώς εμεις αναφερόμαστε στη φύση, το πώς ονομάζουμε τα πράγματα. Επίσης, η ομιλία της Όλγκα Τοκάρτσουκ στην απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας για τη γλώσσα και την αφήγηση του κόσμου.
Τι ορίζουμε ως «φύση» ζώντας σε ένα αστικό τοπίο ενταγμένο στο δυτικό τρόπο ζωής; Τι ορίζει ως «φύση» η ποίηση και η περφόρμανς;
Ά.Δ.: Δουλεύοντας συχνά σε υπαίθριους χώρους για θεατρικές περφόρμανς από το 2015, νιώθω ότι αυξάνεται σιγά σιγά η ικανότητά μου να συνομιλώ με τη φύση. Εννοώ ότι είναι σαν να μαθαίνεις μια ξένη γλώσσα η ανταλλαγή με το φυσικό περιβάλλον (τουλάχιστον για μένα που μεγάλωσα σε ένα αποστειρωμένο προάστιο της Βοστώνης), και εγώ ξεκίνησα ως εντελώς αρχάρια και φτάνω σε ένα κάπως ενδιάμεσο επίπεδο τώρα. Βοηθάνε και τα καλοκαίρια που έχω περάσει αρκετές εβδομάδες σερί σε κάμπινγκ. Αυτή η καλύτερη «γνώση» της γλώσσας της φύσης με διευκολύνει πλέον, σε μια επαφή με έναν φυσικό χώρο, έστω και σε ένα μικρό πάρκο στην πόλη, να αφεθώ και να αφήσω τη φύση να αλλάξει την ψυχοσύνθεσή μου: να μετατρέψει το στρεσαρισμένο, αστικό, νευρικό μυαλό μου σε ένα πιο χαλαρό, ολοκληρωμένο σύστημα σώμα-νου που βλέπει τα πράγματα με μια καλύτερη σύνδεση. Θα ήθελα να βιώνω πιο συχνά αυτή την ολοκληρωμένη ψυχοσύνθεση, αντί για τη θρυμματισμένη που αναφέρουμε και στα “θραύσματα” του τίτλου. Συνεχίζω να αναρωτιέμαι αν είναι εφικτό στη ζωή στη πόλη.
B.Ν: Πάντα αναρωτιόμουν τι βιώνουν τα δέντρα πάνω στα πεζοδρόμια. Με τι επικοινωνούν οι ρίζες τους; Τα σκεφτομουν λίγο σαν “παρά φύση” φύση. Τα συνέκρινα με τα δέντρα της Πίνδου και σκεφτόμουν ότι κάποια γεννιούνται τυχερά, κάποια όχι. Μια ας πούμε “ταξική” διαφορά. Η “φύση” στο αστικό τοπίο, εξυπηρετεί την αισθητική και την ψυχαγωγία μας. Είναι κυρίως μια εργαλειακή σχέση. Είναι όμως ταυτόχρονα και μια «γωνιά» όπου μπορείς να “κρυφτείς” να πάρεις μιαν ανάσα, να ακούσεις ένα πουλί.
Η ποίηση εναποθέτει και προβάλλει στη φύση την ανθρώπινη ιστορία. Την ανάγκη, τα ερωτήματα, τη μοναξιά, τη λαχτάρα. Στο έργο που δημιουργήσαμε προσπαθούμε να αντιληφθούμε την έννοια της φύσης ως ολότητα. Να τη δούμε συνδεδεμένη με την κοινωνία και τον τρόπο που αυτή λειτουργεί. Η Τοκάρτσουκ μιλάει για έναν ενιαίο χώρο, όπου τα πάντα, άνθρωποι, φυτά, ζώα, πράγματα, διέπονται από φυσικούς νόμους και είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους.
Και στο «Διάλειμμα Χαράς» και στα «Θραύσματα ενώνονται τρυφερά» όλες οι περφόρμερ είναι γυναίκες. Είναι επιλογή αυτό και εάν για ποιο λόγο;
Ά.Δ.: Νιώθω ότι δεν είναι συνειδητή επιλογή, αλλά κάτι σίγουρα συμβαίνει στο υποσυνείδητο. Θέλω να ακουστούν ιστορίες στην τέχνη από προοπτικές που δεν ακούγονται τόσο συχνά: από την προοπτική της φύσης, της γυναίκας, του ιθαγενούς. Στο κλασικό θέατρο, οι περισσότεροι καλοί ρόλοι είναι για άντρες, λευκούς, Δυτικούς, ετεροφυλόφιλους. Γιατί να αναπαράγουμε αυτό το μοντέλο στο devised εναλλακτικό θέατρο και την περφόρμανς; Ίσως είναι καλό να δώσουμε περισσότερο βάρος σ’ αυτές τις «αποσιωπημένες» φωνές όπου μπορούμε, ως αντιστάθμιση στην κυρίαρχη αφήγηση της κοινωνίας.
Πώς εκδηλώνεται η τρυφερότητα στην ποίηση, στην περφόρμανς και στη φύση;
Β.Ν.: Η τρυφερότητα, με τον τρόπο που την ερμηνεύει η Τοκάρτσουκ, δηλαδή «το συνειδητό, αν και ελαφρώς μελαγχολικό, μοίρασμα του κοινού πεπρωμένου», είναι το υλικό της ποίησης. Απ’ αυτό το μοίρασμα, σαν αστείρευτη δεξαμενή, η ποίηση ανασύρει τα σκοτάδια μας, τα ανείπωτά μας, τα ευτελή μας, και τα αρθρώνει. Η τρυφερότητα ως «τρόπος να κοιτάζεις» εκφράζεται πολύ, κατά τη γνώμη μου, μέσα από την πολιτική θεωρία και πράξη των Ζαπατίστας. Ένα παράδειγμα βαθιά ανθρώπινο και ενωτικό.
Μπορούμε να πούμε όμως ότι μ’ έναν τρόπο οδήγησε και τη δική μας διαδικασία. Προσπαθήσαμε να αναγνωρίσουμε τους δεσμούς που έχουν πολύ διαφορετικά μεταξύ τους «θραύσματα» κειμένων. Μοιάζει σαν να ακολουθείς ένα νήμα, κομμένο πολλές φορές, δικών σου εσωτερικών κομματιών, προσπαθώντας να βρεις ένα νόημα. Επίσης δουλέψαμε εμπνευσμένες από την αρχή της μη επιθετικότητας στη δημιουργία τέχνης, όπως διατυπώθηκε από τον βουδιστή δάσκαλο Chogyam Trungpa Rinpoche.
Εάν μιλούσατε σε ένα δέντρο για το ποιες είστε τι θα του λέγατε;
Ά.Δ.: Συγνώμη, λέω μέσα μου πολλές φορές στην παράσταση. Ειδικά όταν λέω τον στίχο: “πώς να εξηγήσεις τη ζωή σου σε ένα δέντρο πόλεως” (Σωτήρης Σαράκης). Συγνώμη, για το πόσο σκατά τα έχουμε κάνει ως ανθρωπότητα. Είναι ανεξήγητο και δεν μπορώ να βρω λύση, και ζητάω συγνώμη. Άλλες φορές, λέω «σ’ αγαπώ» και «ευχαριστώ που υπάρχεις, και που κάνεις τη ζωή μου τόσο όμορφη».
B.Ν: Δεν θα έλεγα τίποτα, δεν θα μιλούσα, θα καθόμουν δίπλα του, θα έγερνα στον κορμό του, θα προσπαθούσα να αποφύγω σκέψεις όπως ότι μπορεί να με τσιμπήσει κάτι, θα έπαιρνα μια βαθιά ανάσα και θα προσπαθούσα να ησυχάσω σε αυτή τη στιγμή. Ας μιλήσουν τα σώματα. Το δικό του και το δικό μου.
