Ο διεθνούς φήμης βιολονίστας και αρχιμουσικός Λεωνίδας Καβάκος επιστρέφει για πέμπτη χρονιά στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στο πλαίσιο του προγράμματος «Προσφορά Μουσικής και Μουσική Προσφορά», παρουσιάζοντας το Σάββατο 15 Μαΐου στις 20.30 το κύκνειο άσμα του Β.Α. Μότσαρτ, την επιβλητική Συμφωνία αρ.41 σε Ντο μείζονα, K. 551 (γνωστή και ως «Συμφωνία του Διός»). Τη μεγαλύτερη σε διάρκεια δημιουργία- κορωνίδα του συμφωνικού του έργου. Η συναυλία θα μεταδοθεί online και μπορείτε να την παρακολουθήσετε μέσω της σελίδας της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στο Facebook ή το YouTube κανάλι.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΑΡ.41 ΣΕ ΝΤΟ ΜΕΙΖΟΝΑ
Η Συμφωνία αρ.41 του Β.Α. Μότσαρτ, επονομαζόμενη του Διός (τίτλος που δεν δόθηκε από τον ίδιο τον συνθέτη αλλά επικράτησε λόγω του αυτοκρατορικού χαρακτήρα της σύνθεσης), είναι ένα αριστούργημα σε όλα τα επίπεδα. Ένα έργο στο οποίο βλέπουμε όλη τη σοφία, την ιδιοφυΐα, αλλά και όλη την εμπειρία της ζωής που έχει αποκτήσει ο Μότσαρτ, ο οποίος έζησε μόλις 36 χρόνια. Όλο του το είναι βρίσκεται σε αυτό το έργο. Έχουμε, όπως πάντα στον Μότσαρτ, ασύλληπτη ροή μουσικής, όμορφες μουσικές ιδέες και πάρα πολύ σύνθετη πλοκή.
Για την ιστορία…
ΒΟΛΦΓΚΑΝΓΚ ΑΜΑΝΤΕΟΥΣ ΜΟΤΣΑΡΤ (1756- 1791)
Συμφωνία αρ.41 σε ντο μείζονα, Κ.551 «του Διός»
1. Allegro vivace
2. Andante cantabile
3. Menuetto: Allegro
4. Molto allegro
Για πολλούς λόγους οι τρεις τελευταίες συμφωνίες (αρ. 39, 40 και 41) του Μότσαρτ καλύπτονται ως τις μέρες μας από μία αχλή θρύλου. Κατ’ αρχάς διότι και οι τρεις γράφτηκαν σε ένα διάστημα λίγων μόλις εβδομάδων το καλοκαίρι του 1788. Βεβαίως, ο τόσο σύντομος χρόνος γένεσής τους είναι αντιστρόφως ανάλογος του μεγαλείου τους. Δεύτερον, διότι δεν υπάρχει καμία σαφής μαρτυρία εκτέλεσής τους όσο ο Μότσαρτ ήταν εν ζωή. Ασφαλώς, κάθε άλλο παρά σύνηθες ήταν για τον Μότσαρτ να γράφει ένα έργο –πόσο μάλλον τρεις συμφωνίες- χωρίς κάποια παραγγελία ή έστω κάποια ορατή προοπτική δημόσιας παρουσίασης. Εικάζεται πάντως πως ο ίδιος σκόπευε να τις χρησιμοποιήσει σε ένα ενδεχόμενο ταξίδι του στο Λονδίνο, που τελικά δεν υλοποιήθηκε. Ίσως πάλι κάποια ή κάποιες από τις συμφωνίες να παίχτηκαν κατά την περιοδεία του συνθέτη σε γερμανικές πόλεις (Δρέσδη, Λειψία, Βερολίνο) την άνοιξη του 1789 αλλά δυστυχώς τα προγράμματα της εποχής παρέχουν εξαιρετικά ασαφείς και συγκεχυμένες πληροφορίες για τα έργα των συναυλιών.
Η ζωή του Μότσαρτ εκείνο τον καιρό κάθε άλλο παρά ομαλά κυλούσε. Δυσβάσταχτα χρέη είχαν συσσωρευτεί, αναγκάζοντάς τον να μετακομίσει εσπευσμένα σε ένα μικρότερο σπίτι εκτός του κέντρου της Βιέννης, η απήχηση της μουσικής του στην αυστριακή πρωτεύουσα είχε σαφώς φθίνουσα πορεία, η πρεμιέρα της όπερας Ντον Τζοβάννι στη Βιέννη δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία, η υγεία της γυναίκας του ήταν κλονισμένη και στις 29 Ιουνίου 1788 το τέταρτο παιδί του, η μοναχοκόρη του Θηρεσία, πέθανε σε ηλικία έξη μηνών. Όλα αυτά μεγιστοποιούν τον εύλογο θαυμασμό, για το πώς ο Μότσαρτ μπόρεσε σε τόσο δεινή κατάσταση να συνθέσει τρεις συμφωνίες, που όχι μόνο συνιστούν την κορωνίδα του συμφωνικού του έργου αλλά και που με το μεγαλείο τους αποτελούν έναν προάγγελο των μεγάλων συμφωνιών του Μπετόβεν.
Το προσωνύμιο «του Διός», με το οποίο η τελευταία Συμφωνία αρ.41 είναι γνωστή, δεν ανήκει στον Μότσαρτ. Διάφορες απόψεις έχουν κατά καιρούς εκφραστεί σχετικά με το πώς προέκυψε ο όρος αυτός. Κατ’ άλλους ανήκει στον Γερμανό ιμπρεσάριο και βιολιστή Γιόχαν Σάλομον, γνωστό ως οργανωτή των δύο περιοδειών του Χάυντν στο Λονδίνο στη δεκαετία του 1790, ενώ από άλλους πιθανολογείται πως «πατέρας» του προσωνυμίου ήταν ο Γιόχαν Μπάπτιστ Κράμερ, σημαντικός πιανίστας, εκδότης και συνθέτης της εποχής με έδρα το Λονδίνο, υπεύθυνος πιθανότατα και για το προσωνύμιο «αυτοκρατορικό», που συνοδεύει το Πέμπτο Κοντσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν.
Η εναρκτήρια, επιβλητική και «ολύμπια» χειρονομία της Συμφωνίας δικαιώνει απόλυτα το προσωνύμιο. Ακολουθείται από μία απαλή, ελαφρώς «μετέωρη» φράση στα έγχορδα και ένα πιο πομπώδες σχήμα στα πνευστά. Το πνευματώδες δεύτερο θέμα, που παρουσιάζεται από τα πρώτα βιολιά, έντονα παραπέμπει στην οπερετική γραφή του Μότσαρτ και συμπληρώνεται από μία τρίτη χαριτωμένη μελωδική ιδέα, που αποτελεί και το κυριότερο αντικείμενο της επεξεργασίας. Η ιδέα αυτή προέρχεται από την κωμική άρια για μπάσο «Un bacio di mano» («Ένα φιλί στο χέρι»), που είχε πρόσφατα γραφτεί για να χρησιμοποιηθεί στην κωμική όπερα «Η ευτυχής ζήλεια» του Ιταλού συνθέτη Πασκουάλε Ανφόσι.
Κατά παράδοξο τρόπο, το αργό μέρος ακολουθεί τη φόρμα της σονάτας αντί μίας συνηθισμένης τριμερούς δομής. Η αρχική γαλήνη μίας τυπικής μοτσάρτειας μελωδίας διακόπτεται από μία τραγικής απόχρωσης ενότητα με εναγώνιες συγκοπές. Σύντομα η αρχική ατμόσφαιρα αποκαθίσταται με ένα ακόμα λυρικό θέμα, μέχρι η ενότητα της επεξεργασίας να επαναφέρει στο προσκήνιο τα σκούρα χρώματα με ακόμα μεγαλύτερη εκφραστική ένταση. Το σύντομο μενουέτο, λειτουργεί ως μία στιγμή ανάπαυλας από ό, τι έχει προηγηθεί και ταυτόχρονα ως πρελούδιο του τέταρτου μέρους. Έχει όλη την χορευτική χάρη και ευγένεια που θα περίμενε κανείς, αν και ο Μότσαρτ κατορθώνει και εδώ να παρεμβάλει στιγμές πιο δραματικές, όπως μία χαρακτηριστική κατιούσα χρωματική κίνηση στα πνευστά ή ραγδαίες εξάρσεις στο ενδιάμεσο τρίο.
Αν κανείς πάντως έπρεπε να ξεχωρίσει κάποιο από τα μέρη της Συμφωνίας, αυτό σίγουρα θα ήταν το φινάλε της. Πρόκειται για έναν απίστευτα οργανικό συνδυασμό της φόρμας της σονάτας με τις πολυφωνικές τεχνικές της αντίστιξης, που αναδεικνύει στο έπακρο την απόλυτη –και ίσως αξεπέραστη- συνθετική τελειότητα του Μότσαρτ. Το πολύπλοκο ηχητικό οικοδόμημα ξεκινά να χτίζεται με ένα μοτίβο τεσσάρων νοτών, που χρησιμοποιεί και ο Χάυντν στο φινάλε της Συμφωνίας του αρ. 13 σε ρε μείζονα. Από εκεί και ύστερα παρουσιάζονται πέντε διαφορετικά θεματικά στοιχεία, που συμπλέκονται με δαιδαλώδη τρόπο μεταξύ τους και ενίοτε μάλιστα συνυπάρχουν ταυτόχρονα, όπως στην καταληκτική ενότητα του μέρους. Ακόμα πιο εντυπωσιακό όμως είναι το πώς η μουσική διατηρεί αμείωτα τη ζωντάνια και την αμεσότητά της, χωρίς ούτε στιγμή η περίτεχνη εγκεφαλικότητα της μικροδομής να εμποδίζει την απλόχερη αίσθηση απόλαυσης και μεγαλείου.
