Η “Suzume” του Mακότο Σινκάι, μας έρχεται φρέσκια από το Φεστιβάλ του Βερολίνου, όπου έγινε η πρώτη ταινία άνιμε που προβλήθηκε στο διεθνές διαγωνιστικό του τμήμα μετά από πάνω από δύο δεκαετίες και το “Spirited Away” του Χαγιάο Μιγιαζάκι. Υπάρχουν και στη χώρα μας λάτρεις των anime (των γιαπωνέζικων animation με την ιδιαίτερη τεχνοτροπία τους, π.χ, στα μάτια των ηρώων), η προσωπική μου όμως επαφή με το είδος είναι πολύ μικρή. Αλλά αυτό το ήξερα και πριν πάω να δω το “Suzume”.
Εκείνο που με έκπληξη διαπίστωσα μετά την προβολή του και ψάχνοντάς το λίγο, είναι ότι ο σεισμός και το τσουνάμι της 11ης Μαρτίου του 2011, τα οποία και το “Suzume” αναφέρει, είχαν ως συνέπεια πάνω από είκοσι χιλιάδες νεκρούς και αγνοούμενους. Πολύ μεγάλη τραγωδία, αλλά δεν την είχα συγκρατήσει στη μνήμη μου. Στη μνήμη μου υπάρχει το τσουνάμι στον Ειρηνικό στα τέλη του 2004 (ίσως γιατί πρόκειται για ένα πολύ σπάνιο και ένα ως τότε σχετικά άγνωστο φυσικό φαινόμενο), υπάρχει προφανώς η γενική πληροφορία ότι η Ιαπωνία είναι εξαιρετικά σεισμογενής χώρα που δίνει μεγάλους σεισμούς, αλλά ο συγκεκριμένος όχι. Mια επίπτωσή του όμως είχε αυτονομηθεί εντελώς ως ανάμνηση: η διαρροή ραδιενέργειας από το πυρηνικό εργοστάσιο στη Φουκουσίμα. Γιατί μάλλον όταν θορυβείσαι για ένα γεγονός που μπορεί να επηρεάσει τη ζωή στον πλανήτη και τη δική σου ζωή, το θυμάσαι, όταν όμως το ίδιο γεγονός έχει επιπτώσεις μόνο στο συγκεκριμένο μέρος του πλανήτη και το συγκεκριμένο μέρος βρίσκεται τόσο μακριά σου, τότε κάτι χάνεται στη μετάφραση της μνήμης. Και υπό μία παράδοξη έννοια, επειδή η Ιαπωνία κάθε άλλο παρά τρίτος κόσμος είναι, είναι λίγο παρήγορο να σκέφτεσαι ότι δεν κλείνεις τα μάτια μόνο σε καταστροφές που συμβαίνουν στον τρίτο κόσμο, αλλά γενικότερα σε ό,τι είναι μακριά σου.
Για τους Ιάπωνες όμως, μια τέτοιου μεγέθους καταστροφή έχει αφήσει τεράστια συλλογικά τραύματα. Και ο Σινκάι χτίζει την ιστορία του πάνω σε αυτή. Η Σουζουμέ ήταν μικρό κοριτσάκι, όταν έγινε ο σεισμός και το τσουνάμι, η μαμά της χάθηκε για πάντα εξαιτίας του. Κι επειδή μπαμπάς δεν υπήρχε στην εικόνα εξαρχής, ανέλαβε να τη μεγάλωσει η θεία της. Τώρα, δώδεκα χρόνια μετά, η Σουζουμέ είναι μια δεκαεπτάχρονη έφηβη. Όταν έρθει στα μέρη της ένας γοητευτικός νέος φοιτητής και της ζητήσει πληροφορίες για κάτι ερείπια, θα τον ακολουθήσει κρυφά για να ανακαλύψει έναν άλλο κόσμο μέσα στον δικό μας. Ο νεαρός είναι ένας κλειδοκράτορας που πρέπει να κλειδώνει πύλες του Επέκεινα, οι οποίες βρίσκονται διάσπαρτες σε ερείπια σε όλη την Ιαπωνία. Γιατί αν δεν το κάνει, ξεπετάγεται από μέσα τους μια πορφυρού χρώματος οντότητα («σκουλήκι») που εξαπλώνεται σε όλη την ατμόσφαιρα και η οποία αν δεν τιθασευτεί εγκαίρως προσγειώνεται στη γη προκαλώντας μεγάλους σεισμούς.
Η Σουζουμέ θα αρχίσει να ταξιδεύει μαζί του. Αλλά και όχι ακριβώς μαζί του. Για να κλείνει μαζί του τις πόρτες στα ανά την Ιαπωνία ερείπια και να προλαμβάνει τους σεισμούς, αλλά και για να μπορέσει να τον απελευθερώσει από την κατάσταση στην οποία εκείνος θα βρεθεί. Ένα ταξίδι ενηλικίωσης, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Και όπως σε κάθε ταξίδι που αξίζει να ονομάζεται έτσι, η Σουζουμέ δεν θα γνωρίσει απλώς νέα μέρη, αλλά και νέους ανθρώπους. Γιατί τι άλλο είναι το ταξίδι από ανθρώπους που θα συναντήσεις εντελώς τυχαία, που αν δεν είχατε βρεθεί την ίδια στιγμή στο ίδιο σημείο του δρόμου, στο ίδιο σημείο των δρόμων σας, θα μπορούσατε κάλλιστα να μην είχατε συναντήσει ποτέ ο ένας τον άλλο; Και είναι ένα τυχαίο απόλυτο, ένα τυχαίο πίσω από το οποίο ίσως το νόημα είναι να μην αναζητούμε ούτε νομοτέλειες, ούτε μοίρες, ούτε κρυφούς σκοπούς.
Αλλά την ίδια ώρα η τύχη από μόνη της δεν αρκεί. Την ίδια ώρα πρέπει κάπως το τυχαίο να συμπληρωθεί με το συνειδητό, ώστε να αλληλοεπιλεχθείτε, έστω για μερικά χιλιόμετρα κοινής διαδρομής, έστω για μερικές βραδιές φιλοξενίας. Μπορεί να σου πέσουν κάποια φρούτα που κουβαλούσες και ο άλλος να σε βοηθήσει ή να μη σε βοηθήσει να τα μαζέψεις, μπορεί ο άλλος να σε πάρει ή να μη σε πάρει με οτοστόπ, μπορεί να είναι ο κολλητός του αγοριού που γουστάρεις και που ζει στην άλλη πλευρά της χώρας και να ταξιδέψετε ή να μην ταξιδέψετε μαζί. Το τυχαίο σε φτάνει ως την πιθανότητα της συνάντησης με τον άλλο, η πραγματοποίησή της όμως είναι πια δική σας επιλογή.
Αλλά και τι άλλο είναι ένα ταξίδι από ανθρώπους που μετά θα αφήσεις πίσω και θα σε αφήσουν κι εκείνοι στο δικό τους πίσω και θα επιστρέψετε κι οι δυο στις βάσεις σας; Και σίγουρα θα κρατήσετε επαφή, στην πρώτη εκδοχή φτιάχνοντας δεσμούς φιλικούς που θα κρατήσουν πολλά χρόνια ή και μια ζωή, στη δεύτερη εκδοχή θα κρατήσετε μια επαφή μεγαλύτερη στην αρχή, μια πιο εξασθενημένη μετά και μια οριστικά σβησμένη στο τέλος, αλλά και η δεύτερη εκδοχή δεν μπορεί να αναιρέσει ότι κάποτε συναντήθηκες με τον άλλο, κάποτε ταξίδεψες μαζί του, κάποτε ενώθηκαν για λίγο οι δρόμοι σας, σε αυτό το πάντρεμα τύχης και απόφασης. Και σίγουρα ο μόνος τρόπος να το κάνεις αυτό είναι ταξιδεύοντας, σίγουρα ο μόνος τρόπος να το κάνεις αυτό είναι μην μένοντας μόνο διαρκώς στο ίδιο σημείο.
Έβλεπα πρόσφατα στον τέταρτο “John Wick” ότι ένας από τους διαφόρους που προσπαθούν να σκοτώσουν τον Τζον έχει ένα εκπαιδευμένο σκυλί που επιτίθεται και σκοτώνει με τη σειρά του. Ακολουθεί ένα πολύ μικρού βεληνεκούς ημισπόιλερ για το “John Wick 4”, αλλά είναι αρκετά ειρωνικό ότι ακόμη κι αυτό το σκυλί (το -σύμφωνοι- εκπαιδευμένο, που -σύμφωνοι- που αν δεν είχε λάβει αυτή την εκπαίδευση από το αφεντικό του δεν θα χύμαγε να κόβει λαρύγγια, αλλά που εν πάση περιπτώσει αυτό κάνει, σκοτώνει) μετατρέπεται σε πλάσμα που δεν σου κάνει καρδιά να σκοτώσεις. Και εντάξει, έχει μεν προϊστορία το franchise για τη σχέση του ήρωα με τα σκυλιά, αλλά επίσης έρχεται κάπου η φάση να κουμπώσει με το συλλογικό φαντασιακό της εποχής για την αδιαπραγμάτευτη αθωότητα των ζώων, για το ότι τα ζώα θα είναι πάντα οι καλοί της υπόθεσης. Το “Suzume” λοιπόν μας προσφέρει σε αντιστάθμισμα μια αρκετά φακντ απ γάτα, μια γάτα που μιλάει με τον πιο γλυκό τρόπο αλλά φαίνεται να δρα ως πράκτορας του κακού. Δεν συνεχίζω για να μην προχωρήσω σε σπόιλερ και για το “Suzume”, πάντως είναι ενδιαφέρον ότι το βλέπουμε και μας φαίνεται σχεδόν βλάσφημο πια: πώς μπορεί ένα γατάκι να είναι κακό, μπορεί να υπάρξει σήμερα μεγαλύτερο σκάνδαλο απ’ αυτό;
Φτάνοντας στην αποτίμηση της ταινίας, έχει ένα πολύ μεγάλο συν και ένα αρκετά σημαντικό μείον. Ενώ το λιγότερο που μπορείς να πεις για το “Suzume” είναι ότι βλέπεται εξαιρετικά ευχάριστα, ενώ είναι γεμάτo εντυπωσιακές εικόνες, τελικά δεν καταφέρνει να μετατρέψει τα στοιχεία παραμυθιού – παραμυθιού σε παραμύθι για ενηλίκους και να σου δημιουργήσει συγκίνηση σε επίπεδο σχέσεων των ηρώων ή τραυμάτων της μικρής Σουζουμέ. Φέρνω ως ένα παράδειγμα animation που το κατάφερε και με το παραπάνω τα τελευταία χρόνια, το «Ο Κούμπο και οι Δύο Χορδές».
Στην ένωση του συλλογικού τραύματος με το ατομικό, στη συμφιλίωση με το τραύμα, στις άλλες τυχόν παραβολές για τις επικείμενες καταστροφές που αποσοβούνται τελευταία στιγμή, το ταξίδι ενηλικίωσης του “Suzume” δεν ολοκληρώνεται επιτυχώς, γεγονός που του στερεί δύναμη και που θα δυσκολέψει μάλλον να το ανακαλείς στη μνήμη σου ως ένα έργο που σε συγκίνησε «ο άνθρωπος» Σουζουμέ, το κορίτσι Σουζουμέ, η ηρωίδα Σουζουμέ, ή ως ένα έργο που μέσα από τις επιβλητικές εικόνες του κατάφερε να εικονοποιήσει συλλογικούς τρόμους για οικολογικές ή ακριβέστερα φυσικές καταστροφές, όπως ο σεισμός. Αλλά η δύναμη των εικόνων του είναι αναμφισβήτητη, η ταινία ρέει και σε αποζημιώνει και με το παραπάνω, ένα εικαστικά πανέμορφο παραμύθι προβάλλεται στους κινηματογράφους, μια θαυμάσια πύλη για εισαγωγή στον κόσμο των anime για τους αμύητους και μια προφανώς ιδιαίτερη στιγμή για τους μυημένους.
Άφησα για το τέλος ένα παιδικό καρεκλάκι με τρία πόδια. Που κάποια στιγμή στην ταινία λαμβάνει χαρακτηριστικά ανθρώπου, ενώ παραμένει ως εικόνα ένα παιδικό καρεκλάκι με τρία πόδια. Και σταδιακά αρχίζουμε να το αντιμετωπίζουμε κι εμείς ως άνθρωπο. Τι μαγικό πράγμα που είναι να παρακολουθείς ως θεατής μια ιστορία και πόσο σε κάνει να αναστείλεις στη ροή της κάθε δυσπιστία, ώστε να αρχίσεις να βλέπεις ένα καρεκλάκι σε κινούμενο σχέδιο ως άνθρωπο κανονικό. Πως γίνεται; Κι όμως γίνεται.
