Ο διεθνούς φήμης σκηνοθέτης Romeo Castellucci επιστρέφει για άλλη μια χρονιά στη χώρα μας, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, σε ένα αφιέρωμα που διοργανώνει το Φεστιβάλ σε συνεργασία με το Ερευνητικό Πρόγραμμα ARCH-Αριστεία ΙΙ, υπό την αιγίδα του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Η ερευνητική ομάδα ARCH, με επιστημονική υπεύθυνη την καθηγήτρια κυρία Άννα Ταμπάκη και επικεφαλής τις κυρίες Έλενα Παπαλεξίου και Αύρα Ξεπαπαδάκου, με πολλή δουλειά και ταπεινότητα κέρδισαν την εμπιστοσύνη της κλειστής θεατρικής εταιρείας Societas Raffaello Sanzio και παρουσιάζουν ένα μεγάλο αφιέρωμα στο έργο του σκηνοθέτη και της επιδραστικής του ομάδας. Λίγες ημέρες πριν από την έναρξή του, μιλήσαμε με την Έλενα Παπαλεξίου, Λέκτορα του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, για την αξία της υπέρβασης των γεωγραφικών συνόρων και της απαλλαγής από επιστημονικά στεγανά, προκειμένου για την επίτευξη του επιστημονικού στόχου.
Έλενα Παπαλεξίου, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας ARCH
Μέσα από το εκτενές αφιέρωμα, το κοινό του Φεστιβάλ θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τους βασικότερους σταθμούς της καριέρας του Romeo Castellucci με προβολή αρχειακού υλικού από τις σημαντικότερες παραστάσεις του, αλλά και να συζητήσει με τον σπουδαίο καλλιτέχνη για το σύνολο του έργου του. Συγκεκριμένα, με εκκίνηση τη δεκαετία του 1980, οι θεατές θα παρακολουθήσουν τα γνωστότερα έργα του Romeo Castellucci, όπως την περίφημη «Αγία Σοφία», την εμβληματική «Ιεροτελεστία της Άνοιξης», τον «Άμλετ», την «Ορέστεια», τον «Ιούλιο Καίσαρα», την «Γένεσιν», τρία επεισόδια της «Ενδογονιδιακής Τραγωδίας» και το συγκλονιστικό «Καθαρτήριο» που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου το 2009. Βασική μέριμνα της ομάδας ARCH ήταν να συμπεριλάβει στο αφιέρωμα, όχι μόνο τα γνωστά έργα του, αλλά και μικρότερα και πιο άγνωστα, όπως τα πρώιμα ρητορικά δρώμενα, τον «Εωσφόρο», αλλά και τις χωρικά προσδιορισμένες υβριδικές δημιουργίες του, οι οποίες παρουσιάστηκαν άπαξ, σε συγκεκριμένο πλαίσιο και για συγκεκριμένο κοινό, όπως μας είπε χαρακτηριστικά η κυρία Έλενα Παπαλεξίου.
Από τις 28 έως και τις 30 Ιουνίου θα ανέβει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών η νέα παραγωγή της Societas Raffaello Sanzio και του Romeo Castellucci «Go Down, Moses». Kαι στις 29 Ιουνίου το αφιέρωμα θα έχει την κορύφωσή του με την ανοιχτή συζήτηση του Ιταλού σκηνοθέτη με το κοινό, μια συζήτηση που θα αποκαλύψει πολλές πτυχές του έργου και της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας, σύμφωνα με τη συντονίστρια και επιστημονική επιμελήτρια του αφιερώματος. Πιο συγκεκριμένα, μας εξηγεί : «Στη συζήτηση δεν θα επικεντρωθούμε μόνο γύρω από την παράσταση Go down, Moses, είναι εύλογο να τεθούν ερωτήματα αναφορικά με το συνολικότερο έργο του. Μια άλλη θεματική που θα προσεγγίσουμε και η οποία έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, είναι η σχέση του με τον ελληνικό πολιτισμό και την αρχαία Ελλάδα. Τα κείμενά του βρίθουν από ελληνικές λέξεις, έννοιες ιστορικές και φιλοσοφικές. Θα σας αποκαλύψω ότι κάθε φορά που έρχεται στην Ελλάδα, επισκεπτόμαστε μαζί έναν σημαίνοντα αρχαιολογικό χώρο, όπως οι Μυκήνες, η Επίδαυρος, οι Δελφοί. Αυτή τη φορά θα επισκεφθούμε τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Προσδοκούμε λοιπόν σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση».
Φωτογραφία από την παράσταση «Inferno» που παρουσίασε ο Ρομέο Καστελούτσι το 2008 στο Φεστιβάλ της Αβινιόν
Ο σκηνοθέτης, γεννημένος το 1960 στην Τσεζένα της Ιταλίας, σπούδασε σχέδιο και ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπολόνια. Είναι ένας από τους θεμελιωτές της αβάν-γκαρντ σκηνής με τις πρωτοποριακές του παραστάσεις που βρίσκονται σε ανοιχτό διάλογο με τις εικαστικές εγκαταστάσεις. Το 1981 ιδρύει μαζί με την αδερφή του Claudia Castellucci και την Chiara Guidi την θεατρική εταιρεία Socìetas Raffaello Sanzio, με πολυάριθμες εκδόσεις βιβλίων και αμέτρητα βραβεία στο ενεργητικό της. Το χαρακτηριστικό Θέατρο των Εικόνων που δημιουργεί άλλωστε ο Castellucci στις παραστάσεις του, εμπλέκει, όχι μόνο παραδοσιακές θεατρικές πρακτικές, αλλά χορό και αφηγηματικά μέρη με τη συμμετοχή ηθοποιών με έντονα εξωτερικά χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2013 βραβεύθηκε με τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ Βενετίας, για τη συνολική του προσφορά στην Τέχνη.
Πώς όμως συνδέεται η ιστορία των δύο ερευνητριών με την ομάδα Socìetas Raffaello Sanzio;
Στις αρχές του 2009 η Έλενα Παπαλεξίου επισκέφθηκε την ομάδα, με αφορμή τη συγγραφή ενός βιβλίου για τον Ιταλό σκηνοθέτη. Εκεί βρέθηκε μπροστά σε «έναν σωρό από κιβώτια, φακέλους, έντυπα, dvd, κασέτες, όλα στοιβαγμένα σε μία σοφίτα» όπως μας λέει η ίδια χαρακτηριστικά. Η αδελφή του Castellucci, Claudia, προσπαθούσε να βάλει σε τάξη το αρχείο του, ενώ στο μεταξύ εκατοντάδες ομάδες από όλο τον κόσμο είχαν ήδη ζητήσει να το μελετήσουν χωρίς όμως να ευοδώσει καμία από τις προσπάθειες αυτές για οικονομικούς λόγους, αφού ο θίασος δε μπορούσε να ανταπεξέλθει στο κόστος, αλλά και για λόγους επιστημονικούς.
Ο 55χρονος Ιταλός σκηνοθέτης Ρομέο Καστελλούτσι
Η λύση ήρθε όταν το 2011 η Αύρα Ξεπαπαδάκου, Λέκτωρ του Πανεπιστημίου Κρήτης, πλησίασε την κυρία Παπαλεξίου τείνοντας μια «χείρα βοηθείας» όπως λέει η ίδια και προτείνοντάς της να συνεργαστούν σε ένα μικρό ερευνητικό πρόγραμμα, με αντικείμενο την καταγραφή και ψηφιοποίηση του αρχείου της Socìetas Raffaello Sanzio. Η Claudia Castellucci χαρακτηρίζει το έργο των δύο γυναικών ως «κυκλώπειο» και όχι άδικα. Η συντονίστρια του αφιερώματος μας περιγράφει τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες η ομάδα δούλεψε, ειδικά στην αρχή: «Oλα στηρίχθηκαν στην αμοιβαία εμπιστοσύνη που υπήρχε μεταξύ ημών και των μελών της ομάδας, αλλά και στο πάθος και το πείσμα μας να συνεχίσουμε ακόμη και χωρίς πόρους. Πολλές φορές χρειάστηκε να αυτοχρηματοδοτούμε τα ακτοπλοϊκά ταξίδια μέσα στο καταχείμωνο που διαρκούσαν πάνω από 24 ώρες. Εργαζόμασταν με τους προσωπικούς μας ταπεινούς υπολογιστές, με στοιχειώδη εξοπλισμό, σε συνθήκες αντίξοες, σε ένα περιβάλλον μη διαμορφωμένο για το σκοπό αυτό, χωρίς θέρμανση, χωρίς γραφείο, χωρίς επαρκή φωτισμό».
Το πείσμα τους και η επιμονή τους φαίνεται ότι τους βγήκε σε καλό, αφού η εφορία αρχείων και πολιτιστικών συλλογών του Ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού τις προσέγγισε εκδηλώνοντας έντονο ενδιαφέρον για το έργο τους. Σε αυτό βέβαια βοήθησε κι η ολοένα και μεγαλύτερη αποδοχή και αναγνώριση του έργου του Ιταλού καλλιτέχνη και κάπως έτσι οι δύο ερευνήτριες επαναδιατύπωσαν την πρότασή τους, αιτούμενες χρηματοδότηση αυτή τη φορά από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αποτέλεσμα ήταν η διάκριση αυτής στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής δράσης «Αριστεία ΙΙ». Σήμερα η ομάδα μετρά 24 μέλη από 9 ακαδημαϊκά ιδρύματα, με επικεφαλής την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Άννα Ταμπάκη.
Φωτογραφία από την παράσταση «Go down, Moses» που θα παρουσιαστεί στη Στέγη, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών
Μέσα από τα ευρήματα της έρευνάς τους, τα χειρόγραφα, τα σχέδια και τα τετράδια σκηνοθεσίας, ξεδιπλώθηκε η διαδικασία δημιουργίας μιας παράστασης, που όπως λέει η κυρία Παπαλεξίου αποτελούν το DNA της, το γενετικό υλικό. Έτσι, το κοινό του Φεστιβάλ Αθηνών θα έχει τη μοναδική ευκαιρία να παρακολουθήσει, μέσα από τα ευρήματα της έρευνας της ομάδας ARCH, την αθέατη πλευρά της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Romeo Castellucci, με σκοπό να κατανοήσει σε βάθος τη μυστηριώδη τέχνη του θεάτρου. Τι προσφέρει όμως στον θεατή η επιστημονική έρευνα; Η επιμελήτρια του αφιερώματος μας εξηγεί: «η επαφή του κοινού με το θέατρο είναι μια συνάντηση, η οποία πολλές φορές αποδεικνύεται δύσκολη, προκλητική, άλλες φορές δυσάρεστη όσο και αποκαλυπτική. Η επιστήμη προσφέρει στον θεατή τη δυνατότητα να συμφιλιωθεί με ό,τι σε πρώτο επίπεδο τού φαίνεται δυσνόητο ή απρόσιτο, ώστε να αφεθεί στη συνέχεια ελεύθερος από ιδεολογικές ή άλλες προκαταλήψεις. Η γνώση οφείλει να μας απελευθερώνει και να μας καθιστά πιο δεκτικούς στη βίωση μιας θεατρικής εμπειρίας και όχι να μας εγκλωβίζει σε έναν διανοητικό ναρκισσισμό».
—
Info: Ο Ρομέο Καστελλούτσι έρχεται στο Φεστιβάλ Αθηνών με τη σκηνική δημιουργία «Go down, Moses», από τις 28 έως τις 30 Ιουνίου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ στις 28 & 29 Ιουνίου θα πραγματοποιηθεί, στην Πειραιώς 260, αφιέρωμα στο έργο του με προβολές και συνάντηση με το κοινό.
