Η Ελένη Ευθυμίου για τα «Ερωτευμένα άλογα» και την αναπηρία του έρωτα που «όλοι στο ίδιο καζάνι βράζουμε»

«Φοβούνται πως είμαστε ζώα, πως δε θα ξέρουμε πώς να κρύψουμε τον έρωτά μας, φοβούνται μήπως κάνουμε παιδιά και είναι ξεχωριστά όπως εμείς»:

Ένα απόσπασμα από τα Ερωτευμένα άλογα, την παράσταση που υμνεί τον έρωτα στην κυριολεξία στην καθολικότητά του. Είναι εκείνη που κλείνει την τριλογία «Το Άλλο το Κανονικό», μια τριλογία-δημιουργία από την ανάγκη νέων καλλιτεχνών, με και χωρίς αναπηρία, της κολεκτίβας «Εν δυνάμει», μοιράζοντας ανοιχτά προσωπικές ιστορίες. Μιλώντας με τη σκηνοθέτη της παράστασης, Ελένη Ευθυμίου, μετά το «Ο άνθρωπος ανεμιστήρας ή Πώς να ντύσετε έναν ελέφαντα» και το «Το άλλο σπίτι», οι ιδέες ωρίμασαν μέσα στο χρόνο και όπως μας είπε, το θέμα του έρωτα είχε μείνει τελευταίο, ώστε τα ανήλικα μέλη της ομάδας να ενηλικιωθούν αλλά και οι ίδιες οι συνθήκες να ωριμάσουν για ένα τόσο δύσκολο θέμα. 

Ένα οικουμενικό αίτημα έχει ανάγκη να ειπωθεί μέσα από τα Ερωτευμένα άλογα που καταπιάνονται με το το ά-λογο του έρωτα και την «αναπηρία» που «όλοι την ίδια ανάγκη έχουμε» κι «όλοι στο ίδιο καζάνι βράζουμε». Μια συζήτηση με την Ελένη Ευθυμίου, λίγο πριν ανέβει η παράσταση στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, για το πώς προσλαμβάνουν τον έρωτα άτομα με αναπηρία σε σχέση με τους τυπικούς ανθρώπους, τι συμβαίνει ως προς τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ η ίδια μοιράζεται μαζί μας την εξίσωση του έρωτα που αποκαλύπτει η ομάδα εν δυνάμει μέσα από τα Ερωτευμένα άλογα:

Αληθινές ιστορίες, έρευνα σε στοχαστές, συγγραφείς κι επιστήμονες συνθέτουν το έργο «Ερωτευμένα άλογα». Μιλήστε μας για το πώς δημιουργήθηκε αυτή η θεατρική παράσταση;

Η παράσταση «Ερωτευμένα Άλογα» προέκυψε σαν εξελικτικό στάδιο της συνεργασίας μας με την ομάδα Εν Δυνάμει. Αποτελεί το τρίτο μέρος μίας θεατρικής τριλογίας με τίτλο «Το Άλλο το Κανονικό» που έχει ως θέμα τη θέση τής διαφορετικότητας μέσα στην κοινωνία, την ταυτότητα, τον προσωπικό χώρο – χρόνο και τον έρωτα. Ήδη από το 2014, τον καιρό που ολοκληρώσαμε το πρώτο μέρος (Ο άνθρωπος ανεμιστήρας ή Πώς να ντύσετε έναν ελέφαντα), η καλλιτεχνική διευθύντρια της ομάδας, Ελένη Δημοπούλου, είχε την ιδέα να καταπιαστούμε με το θέμα του έρωτα. Και όπως οι άνθρωποι έτσι και οι ιδέες ωριμάζουν μέσα στο χρόνο, αφήσαμε το θέμα του έρωτα τελευταίο στην τριλογία ώστε τα ανήλικα μέλη της ομάδας να ενηλικιωθούν αλλά και να ωριμάσουν οι συνθήκες μέσα μας για να μιλήσουμε για ένα τόσο δύσκολο και τολμηρό θέμα. Το κείμενο της παράστασης προέκυψε μέσα από έρευνα πάνω στους εαυτούς μας, τι σημαίνει έρωτας και σεξ για τον καθένα, ποιες είναι οι προσωπικές μας αγκυλώσεις, ποιες οι προσωπικές φαντασιώσεις, τα όνειρα και οι προσδοκίες, οι πληγές αλλά και οι πληρώσεις του καθένα μας στον έρωτα. Σε δεύτερο στάδιο της έρευνάς μας μιλήσαμε με άλλους ανθρώπους και ψάξαμε να μάθουμε τι συμβαίνει έξω από εμάς, σε άλλους ανθρώπους αλλά και σε άλλες κοινωνικές δομές, διαβάσαμε μελέτες επιστημόνων και κείμενα στοχαστών ώστε να ενημερωθούμε και να εμπνευστούμε και τέλος δημιουργήσαμε ένα παραστασιακό υλικό – κράμα όλων των παραπάνω με έμφαση όμως στο προσωπικό στοιχείο και την πρωτότυπη ποιητική, συνειρμική αφήγηση.

Ποιοι από τους στοχαστές και συγγραφείς επιλέξατε να είναι μέρος του έργου και αν θέλετε πείτε μας μία φράση, από αυτούς, που υπήρξε κλειδί στην παράσταση.

Την παράσταση εμπλουτίζουν αναφορές στον Σαίξπηρ, τον Ρολάν Μπαρτ, μελωδίες του Χαίντελ και του Μπαχ, ένα λογοτεχνικό κείμενο της Γιώτας Τεμπρίδου, αλλά και στίχοι από θρησκευτικούς ύμνους. Ωστόσο όλες οι αναφορές αυτές λειτουργούν συνοδευτικά και υπαινικτικά, ενώ φράσεις κλειδιά αποτελούν κυρίως αποσπάσματα από κείμενα που έχουν προκύψει από εμάς τους ίδιους, όπως: “είμαστε ένα λιβάδι από απότιστα λουλούδια”, “ο έρωτας είναι ωραίος αλλά τον νιώθω πάντα μόνη μου”, “θα ήθελα να ταξιδεύουμε κάτω από ένα κόκκινο και χρυσό λουλούδι”, “ο έρωτας είναι ένα βρωμερό γουρούνι και πετάει άσχημα, πλατς πλουτς”, “φοβούνται πως είμαστε ζώα, πώς δε θα ξέρουμε πώς να κρύψουμε τον έρωτά μας, φοβούνται μήπως κάνουμε παιδιά και είναι ξεχωριστά όπως εμείς”, “τα πόδια μου κολλάνε μεταξύ τους σαν να φοβούνται το άγνωστο” κ.ά.

«Εκεί που διαφέρουμε όλοι μεταξύ μας είναι στο κομμάτι της πρόσβασης στον έρωτα αλλά και της εκπλήρωσής του»

Το ταμπού του έρωτα εξετάζεται από τη σκοπιά ατόμων με αναπηρία και τυπικών ανθρώπων. Μέσα από τα «Ερωτευμένα άλογα», πώς τελικά πιστεύετε ότι τον προσλαμβάνουν και οι δυο πλευρές;

Στο κομμάτι που αφορά την πρόσληψη του έρωτα δεν υπάρχουν και πολλές διαφορές. Όλους μας ενώνει μία κοινή ανάγκη, μία κοινή ορμή, μία κοινή αίσθηση και επιθυμία για ένωση, για συντροφικότητα. Εκεί που διαφέρουμε όλοι μεταξύ μας είναι στο κομμάτι της πρόσβασης στον έρωτα αλλά και της εκπλήρωσής του. Άλλοι άνθρωποι είμαστε ανοιχτοί στον άγνωστο αυτό επισκέπτη και τον υποδεχόμαστε ανοιχτά, άλλοι είμαστε φοβισμένοι και καχύποπτοι κι άλλοι ακολουθούμε στερεοτυπικά τα πρότυπα των προγόνων μας -εμποτισμένα από πολλά ταμπού- πρότυπα που ούτε θέλουμε πραγματικά να τα ακολουθήσουμε, ούτε και ξέρουμε συχνά γιατί τα ακολουθούμε. Για τους ανθρώπους με αναπηρίες (κυρίως αυτούς που έχουν άμεση ανάγκη από βοήθεια στην καθημερινότητά τους) όλες οι προσλαμβάνουσες σε σχέση με τον έρωτα και την εκπλήρωσή του έρχονται σαν φιλτραρισμένα πρότυπα από την κοινωνία που αναλαμβάνει να τους βοηθά και τους προστατεύει (γονείς, συγγενείς, ειδικούς δασκάλους, εργαζόμενους σε ιδρύματα, τηλεόραση κτλ.). Συχνά η κοινωνία αυτή, μην έχοντας το κουράγιο αλλά και τη σωστή ενημέρωση ώστε να ψάξει να βρει λύσεις για το πώς οι ανάπηροι/ες θα μπορέσουν να εκπληρώνουν την ανάγκη τους για την ερωτική επαφή, αρκείται είτε στο να απαγορεύει την πρόσβαση στον έρωτα – με την επίφαση της προστασίας από τους κινδύνους που τον συνοδεύουν, είτε στο να θέτει την ανάγκη αυτή υποδεέστερη μπροστά σε άλλες πιο σημαντικές και απλώς να κατευνάζει με διάφορους τρόπους την σεξουαλική ορμή τους, είτε τέλος να χρησιμοποιεί μεθόδους στείρωσης αντισύλληψης και ύστερα να αφήνει ανεξέλεγκτα τους ανθρώπους με αναπηρίες ελεύθερους να πράξουν αυτοβούλως κάνοντας “τα στραβά μάτια” (σε περίπτωση διαμονής πχ σε κάποιο ίδρυμα) με αποτέλεσμα να υπάρχουν περιπτώσεις βιασμών ή επαφών που συνοδεύονται από τραυματισμούς.

Μέσα και από την έρευνά σας, πείτε μας τι συμβαίνει ως προς τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα και το εξωτερικό;

Η διαπαιδαγώγηση στη χώρα μας είναι δυστυχώς ελλιπής. Περιορίζεται να συμβαίνει μόνο σε άτομα που οι γονείς/κηδεμόνες τους ψάχνουν από στόμα σε στόμα και βρίσκουν κάποιον σεξουαλικό εκπαιδευτή, σπανίζει το επάγγελμα αυτό στη χώρα μας, ο οποίος δουλεύει συνήθως ατομικά με το άτομο που ενδιαφέρεται και λειτουργεί κυρίως σαν ψυχολόγος, προσφέροντας ανά περιπτώσεις και κάποιες βασικές γνώσεις, πχ πώς να επιτευχθεί χωρίς τραυματισμούς η αυτοϊκανοποίηση.

«Είμαστε ένα λιβάδι από απότιστα λουλούδια»

Επίσης στις περιπτώσεις κάποιων μόνο ειδικών σχολείων οργανώνονται, υπό μορφή διάλεξης ή εργαστηρίων, μαθήματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, που όμως περιορίζονται κυρίως στο να εκπαιδεύσουν τα άτομα με αναπηρίες να αποφεύγουν κάποια παρενόχληση – κάτι που είναι φυσικά σημαντικό αλλά δεν αρκεί. Στο εξωτερικό, σε κάποιες μόνο χώρες, τα πράγματα φαίνεται να είναι κάπως πιο προχωρημένα και εξελιγμένα. Παράδειγμα αποτελούν οι σκανδιναβικές χώρες, που έχουν μεριμνήσει και οργανώσει σαν κοινωνία πολύ καλύτερα τις δομές τους ώστε οι άνθρωποι με αναπηρίες να έχουν μία υγιή καθημερινότητα αλλά και κάποιες χώρες όπως πχ. η Ισπανία όπου γνωρίζουμε πως υπάρχει σε πειραματικό ακόμα στάδιο το επάγγελμα του σεξουαλικού βοηθού: ενός ανθρώπου που μαθαίνει σε άλλους ανθρώπους πώς να αυτοϊκανοποιούνται, πώς να προσεγγίζουν και να κάνουν την ερωτική πράξη και πώς να εκφράζουν τον ερωτισμό τους γενικότερα. Αυτό το νέο επάγγελμα λειτουργεί με πολύ καταλυτικό τρόπο αφού, αφενός ο άνθρωπος που λαμβάνει τις υπηρεσίες επωφελείται θεραπευτικά, αφετέρου του μαθαίνει πώς να αναπτύξει την αυτοπεποίθησή του και να συνειδητοποιήσει έμπρακτα ότι είναι και αυτός ένα ερωτικό ον με ίσες ανάγκες αλλά και με αντίστοιχες επιλογές.

Ποια είναι η εξίσωση του έρωτα που αποκαλύπτει μέσα από τη θεατρική παράσταση η ομάδα εν δυνάμει.

(Ερωτευμένος άνθρωπος τυπικής ανάπτυξης + Ερωτευμένος άνθρωπος με κάποια αναπηρία + Ερωτευμένος άνθρωπος οποιασδήποτε φυλής + Ερωτευμένος άνθρωπος οποιασδήποτε σεξουαλικής προτίμησης) (x) Επί τον δυνατό, αληθινό έρωτα = όλοι την ίδια ανάγκη έχουμε, όλοι στο ίδιο καζάνι βράζουμε

Υπήρξε για εσάς μία δύσκολη στιγμή – δοκιμασία που αντιμετωπίσατε για το θέμα της παράστασης.

Ήταν δύσκολο για εμάς, τον πρώτο μόνο καιρό, να συνειδητοποιήσουμε ότι πάμε να μιλήσουμε για πράγματα που είναι κατ’ αρχήν άγνωστα και καινούρια σε εμάς τους ίδιους. Ότι έπρεπε πρώτα εμείς οι ίδιοι να ερωτηθούμε και να απαντήσουμε σε κρίσιμα ερωτήματα αλλά και να ανοίξουμε θέματα μέσα στην ομάδα που για κάποιους μας ήταν είτε εντελώς νέα, είτε καταπιεσμένα και κλειδωμένα. Όταν όμως συνειδητοποιήσαμε σαν ομάδα από κοινού τι ακριβώς θέλουμε να πούμε και με ποιον τρόπο θα το λειτουργήσουμε ήταν για όλους μας απελευθερωτικό και εξαιρετικά δημιουργικό.

Τα «Ερωτευμένα άλογα» είναι το κλείσιμο της τριλογίας «Το άλλο το Κανονικό». Τι κρατάτε μέσα από τη συνεργασία σας με την Ομάδα εν δυνάμει για τη συνέχεια στη σκηνοθετική σας δημιουργία;

Η ομάδα Εν δυνάμει είναι για εμένα, εκτός από καλλιτεχνική οικογένεια, ένα πολύ δυνατό κοινωνικό μοντέλο που προσφέρει όμως και ένα πολύ ευρύ πεδίο στο κομμάτι της πρωτότυπης καλλιτεχνικής δημιουργίας και της πραγματικά μη αναμενόμενης αφήγησης της πραγματικότητας. Αυτό που κρατάω λοιπόν είναι η δύναμη που έχει το σύνολο στο να εκφράσει οικουμενικά ζητήματα της ανθρώπινης κατάστασης, τη σημασία και το ρόλο που θα έπρεπε να έχουν οι διαφορετικοί άνθρωποι στην τέχνη και στην κοινωνία γενικότερα αλλά και το πόσο διαφορετικά μπορεί να εκφραστεί το ήδη ειπωμένο. Ευελπιστώ, ανεξάρτητα με το πώς θα λειτουργήσω ατομικά ως σκηνοθέτης στο μέλλον, να συνεχίσω να συνεργάζομαι με το σύνολο Εν δυνάμει. Επίσης προσδοκώ ουσιαστική και ισότιμη ένταξη του συνόλου στην ελληνική και διεθνή καλλιτεχνική κοινότητα.

Μοιραστείτε μαζί μας μία αφοπλιστική στιγμή από την παράσταση.

Η πρώτη φορά που ειπώθηκε “ο ύμνος στον έρωτα”, το τελευταίο χορικό της παράστασής μας, στην τελική του μορφή. Εκεί είδα ένα σύνολο ανθρώπων πραγματικά ελεύθερο και παραδομένο στη δύναμη του κειμένου, της θεατρικής συνθήκης αλλά και της συλλογικής ανάγκης να ειπωθεί ένα οικουμενικό αίτημα.

Info παράστασης:

Ερωτευμένα άλογα | 16 & 17 Ιουλίου 2019 | Πειραιώς 260