Από τις 11 Δεκεμβρίου 2021 έως τις 6 Μαρτίου 2022, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης και η KOLEKTIV8 παρουσιάζουν την έκθεση ”Critical Archives V: The Future is Unwritten”, σε επιμέλεια Πάσκουα Βοργιά και Δημήτρη Κεχρή, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Μαρίας Μαραγκού και του Παύλου Φυσάκη, στo πλαίσιo του 4ου Μεσογειακού Φεστιβάλ Φωτογραφίας με κεντρικό θέμα τη Δημοκρατία.
Η έκθεση καταπιάνεται με την έννοια της δημοκρατίας, τις πολλαπλές σημάνσεις της και την κρίση της. Μέσα από φωτογραφικές σειρές, βίντεο, κείμενα και βιβλία, καλλιτέχνες από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πολωνία, το Ιράκ, τον Καναδά, τη Γαλλία, την Ολλανδία, την Αλβανία, τη Νορβηγία, την Ιρλανδία και την Αμερική, «συνομιλούν» για το πώς νοηματοδοτείται και συγκροτείται η δημοκρατία σήμερα (ή, έστω, η επίκλησή της) και για το κατά πόσο μπορούμε να την επινοήσουμε εκ νέου.
Εδώ, στις νότιες πύλες της Ευρώπης, στον τόπο που θεωρήθηκε λίκνο της δημοκρατίας, γινόμαστε μάρτυρες καθημερινά μιας συνθήκης κατά την οποία οι δημοκρατίες της Δύσης εξοβελίζουν ολοένα και περισσότερο στο πεδίο του μη-πραγματικού τη δυνατότητα των ανθρώπων να διαμορφώνουν συμμετοχικά, ως δρώντες και όχι απλά ως θεατές, την πολιτική και κοινωνική ζωή τους.
Πέρα από τύπος πολιτεύματος, μορφή διακυβέρνησης, θεσμοθέτηση δικαιωμάτων ή εφήμερο Συμβάν, η δημοκρατία σήμερα τείνει να ταυτίζεται με την οικονομία της αγοράς, την ιδιωτική πρωτοβουλία, την τεχνητή εμπέδωση της συναίνεσης, τις διαφόρων τύπων επεμβάσεις που επιβάλλουν πολιτικές σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, την εξάπλωση των ψευδών ειδήσεων και την ηγεμονία του λόγου των media.
Τις παραπάνω ταυτίσεις και αντιφάσεις της δημοκρατίας, μεταξύ άλλων, διερευνούν τα έργα της έκθεσης ”Critical Archives V: The Future Is Unwritten”. Μέσα από τη θεματική αυτή το MedPhoto συνεχίζει την αναζήτηση των σχέσεων ανάμεσα στην αισθητική και τον πολιτικό λόγο – αναζήτηση που στις προηγούμενες διοργανώσεις του φεστιβάλ περιστρεφόταν γύρω από τα σύνορα και τους αποκλεισμούς, τις απόπειρες ορισμού μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας και το ιδεολογικό υπόβαθρο των κάθε λογής ατομικών ή συλλογικών φαντασιακών.
Η 4η διοργάνωση έρχεται να συμπληρώσει αυτήν την ευρύτερη αφήγηση, θέτοντας ως ερώτημα τη μεγάλη λέξη πάνω στην οποία στήθηκε το οικοδόμημα της Δύσης: τη Δημοκρατία.
Διατρέχοντας τις αρχαίες αθηναϊκές ρίζες της, τις μεγάλες επαναστάσεις του 19ου και του 20ου αιώνα στο όνομά της, μέχρι τη νομιμοποιητική χρήση της για την αποικιοκρατική θεμελίωση και επιβολή του ευρωπαϊκού πολιτισμού και του λευκού άνδρα του ανά τον κόσμο, το ζήτημα που ψηλαφεί το MedPhoto 4 είναι αν η «δημοκρατία» στην εποχή μας μπορεί να εκπροσωπεί τη δυνατότητα για πολιτική και κοινωνική χειραφέτηση ή αν πρόκειται για ένα παγκοσμιοποιημένο σύστημα γραφειοκρατικής διακυβέρνησης που νομιμοποιεί την κατάργηση της δυνατότητας αυτής.
Στην έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι και τον Μάρτιο του 2022, παρουσιάζονται έργα των: Jonas Bendiksen, Enri Canaj, Stéphane Charpentier, Luc Delahaye, Bérangère Fromont, Ευαγγελίας Κρανιώτη, Γιάννη Μαραπά, Rafal Milach, Μανώλη Μπαμπούση, Γιώργου Νικολαΐδη, Gloria Oyarzabal, Martha Rosler, Βούλας Παπαϊωάννου, Γιώργου Πρίνου, Paul Seawright, Urok Shirhan, Εύας Στεφανή, Γιάννη Στούρνα, Στέφανου Τσιβόπουλου, Δημήτρη Τσουμπλέκα, Paolo Woods.
Παράλληλα, ένα κομμάτι της έκθεσης στον χώρο του Μουσείου αποτελεί η συλλογή φωτογραφικών βιβλίων, εμπνευσμένη από την κεντρική θεματική, σε επιμέλεια του Zoetrope.
Οι επιμελητές αναφέρουν:
«Η έκθεση ”Critical Archives V: The Future Is Unwritten” οικειοποιείται ως τίτλο μια δημοφιλή φράση του Joe Strummer, μέλους του punk συγκροτήματος The Clash. Το ερώτημα που θέτει είναι τι είδους χρονικότητες ανοίγονται κάθε φορά που αντιμετωπίζουμε την έννοια της δημοκρατίας ως εργαλείο κριτικής της κοινωνικής πραγματικότητας.
Οι πολλαπλές ερμηνείες και χρήσεις της δημοκρατίας και οι αποτυπώσεις τους στο κοινωνικό σώμα -ως παθήματα ή δυνατότητες- ανιχνεύονται μέσα από φωτογραφικές σειρές, εικαστικά βίντεο, κείμενα και βιβλία που ταλαντεύονται ανάμεσα στη μυθοπλασία και την τεκμηρίωση, ανάμεσα στη μυθική και την ορθολογική θεμελίωση της δημοκρατίας.
”Ίσως υπάρχει υποκατάστατο για την εμπειρία”, διαβάζουμε στη φωτεινή επιγραφή τού διαφημιστικού πόστερ της Wall Street Journal που έχει φωτογραφήσει η Martha Rosler.
Ποιo θα μπορούσε να είναι αυτό το υποκατάστατο και ποιους εκπροσωπεί; Πώς νομιμοποιείται ως εναλλακτική πραγματικότητα, τι ακριβώς υποκαθιστά και σε ποιους απευθύνεται;
Τα έργα της έκθεσης μοιάζουν να συμμετέχουν σε ένα ασύμμετρο παιχνίδι πολέμου. Συρματοπλέγματα, συστήματα ελέγχου και αόρατα δίκτυα. Επικοινωνιακά στρατηγεία και κλειστές πόρτες κέντρων λήψης αποφάσεων. Απρόσιτοι και απρόσωποι θεσμοί. Περίπλοκα συστήματα επιτήρησης και αφανείς μηχανισμοί κατασκευής και διασποράς της πληροφορίας.
Τείχη και επικράτειες, όπου εσωκλείεται η δημοκρατία και υπόκειται σε επιτελικούς σχεδιασμούς τεχνοκρατών, ενώ στην περιφέρειά της συνωστίζονται εκτοπισμένοι άνθρωποι και αποστραγγισμένη γη. Δυνάμει υποκείμενα που διεκδικούν να ζήσουν και να αυτοκαθοριστούν. Και ένα διάχυτο κλίμα απειλής και έκτακτης ανάγκης που κυριαρχεί στον δημόσιο λόγο και λειτουργεί παραλυτικά για τη δράση και τον αναστοχασμό.
”Coming soon, very sad”, δηλώνει κάποιος ή κάποια στο γκράφιτι της εικόνας του Stéphane Charpentier, προειδοποιώντας μας για ένα μελανό μέλλον που είναι ήδη εδώ. Οι εικόνες της έκθεσης και οι αφηγήσεις που τις πλαισιώνουν ενσαρκώνουν αυτήν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα επερχόμενης πτώσης.
Παράλληλα, διερευνούν τις δυνατότητες μιας κριτικής αναπαράστασης μιας παγκοσμιοποιημένης ζοφερής συνθήκης, μέσα από συναρθρώσεις αντι-λόγων επί ταυτοτικών, έμφυλων, φυλετικών, ταξικών, αντιαποικιοκρατικών και ενσώματων διεκδικήσεων. Μέσα σε μεταλλικά πλέγματα πολέμου, οθόνες επίπλαστης ευμάρειας και παιχνίδια διαχείρισης των Μεγάλων Δεδομένων παρεμβάλλονται σώματα ευάλωτα και μοναδικά.
Που επιλέγουν να αποκαλυφτούν μέσα σε όλη την επισφάλεια και τη νοσταλγία τους για ένα ξεχασμένο μέλλον. Μέσα στη μεταβατικότητά τους ανάμεσα στη λήθη και την ιστορία. Τη δράση και τη μελαγχολία. Τελικά, γίνονται σώματα ολοζώντανα αλλά και υπερβατικά, που αποζητούν την Εδέμ τους – εγκόσμια και πέρα από τη γυμνή ζωή. Πρώτος σταθμός σε αυτήν την πορεία η φαντασίωση για έναν τόπο που είναι παρών χρόνος.
Εδώ εντοπίζεται ένα ακόμα γνώρισμα των σημερινών δημοκρατιών, αυτό των διαρκώς υποκαταστάσιμων παρόντων. Η αναγνώριση αυτή του χρόνου ως ανάλωση, καθιστά αναγκαία την επανεκτίμηση της σχέσης των σύγχρονων δημοκρατιών με την κουλτούρα της επιτάχυνσης (accelerationism) και της άκρατης τεχνολογικής προόδου, την ίδια στιγμή που κανονικοποιείται η ακροδεξιά ρητορική των καιρών μας. Ως αντίστιξη, η έκθεση, και γενικότερα το μέσο της φωτογραφίας ίσως στην υλική του διάσταση, μέσα σε ένα μουσείο, δίνει χώρο σε εικόνες που αναζητούν βραδύτερους ρυθμούς – και στάσεις, ενίοτε αιρετικές – στην αντίληψη και την αλληλεπίδρασή μας εντός του κοινωνικού πεδίου.
Η ιστορικότητα που χαρακτηρίζει διαδικασίες όπως οι παραπάνω είναι μια διάσταση η οποία συχνά «διαφεύγει», και όχι τυχαία.
Είμαστε τελικά μάρτυρες μιας ριζικής αλλαγής παραδείγματος σε πλανητική κλίμακα; Διαφαίνονται όλο και πιο έντονα τα δομικά παράδοξα που συνοδεύουν τη δημοκρατία από την ανάδυσή της; Πώς θα μπορούσε να γραφτεί μια νέα κοινωνική γραμματική της δημοκρατίας; Πόσοι/ες και ποιοι/ες θα ήταν οι συγγραφείς της;
Οι τρεις πρώτες διοργανώσεις του MedPhoto (ενός φεστιβάλ που λαμβάνει χώρα στο νοτιότερο άκρο της Ευρώπης) αναπτύχθηκαν με άξονες προβληματισμού τα σύνορα και τους αποκλεισμούς που επιβάλλει η Ευρώπη, τις πολλαπλές απόπειρες δημιουργίας ταυτοτήτων εντός της, καθώς και τους μηχανισμούς οι οποίοι συγκροτούν τα αντίστοιχα φαντασιακά σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Η 4η διοργάνωση έρχεται να συμβάλει σε αυτήν την μακροχρόνια έρευνα, εστιάζοντας στη μεγάλη λέξη πάνω στην οποία στήθηκε το οικοδόμημα της Δύσης: τη Δημοκρατία. Τύπος πολιτεύματος, τεχνική διακυβέρνησης, εφήμερο Συμβάν, μεγάλη ιδέα, μορφή κράτους, τρόπος οργάνωσης των απολαύσεων, εμπορικό σήμα, συμπυκνωμένη έκφραση της οικονομίας, στυλ κοινωνικής ζωής, πεδίο συγκρότησης πολιτικών υποκειμένων: Το μετέωρο σημαίνον «δημοκρατία» γίνεται τελικά το επίδικο μιας ασταμάτητης αντιπαράθεσης για την ιδιοποίηση των λέξεων και για τη σημασία τους.
Διατρέχοντας τις αρχαίες αθηναϊκές ρίζες της, τις χειραφετητικές παραδόσεις με τις οποίες συνδέθηκε στον 19ο και 20ο αιώνα, τη χρήση της στη θεμελίωση της αποικιοκρατίας ανά τον κόσμο, καθώς και τις σύγχρονες αντιφατικές όψεις της, το ζήτημα που επιδιώκει να ανακινήσει το MedPhoto 4 είναι τι είδους δυνατότητες ενεργοποιούμε ή απονευρώνουμε κάθε φορά που επικαλούμαστε τη δημοκρατία.» – Πάσκουα Βοργιά, Δημήτρης Κεχρής
*Cover photo: Luc Delahaye
