Με μια φωτογραφική μηχανή ανά χείρας, ταξίδεψε ακούραστα γύρω από την Αθήνα, προς κάθε κατεύθυνση, δίχως πυξίδα και κανόνες: από τη θέα που μαγεύει με την ιστορικότητα ή που λάμπει με το σύγχρονη εικόνα της μέσα από τα πολιτιστικά ή καταναλωτικά νέα σημεία της, όπως η ανακαινισμένη Εθνική Πινακοθήκη ή το εμπορικό κέντρο στο Μαρούσι, σκιαγραφώντας με αυτόν τον τρόπο το προφίλ της πόλης του 21ου αιώνα, μέχρι τα περίχωρά της στα υπό κατασκευή κτίρια του Καματερού, το πανηγύρι του ρέματος του Σχιστού, ή τα προσφυγικά σπίτια της Ελευσίνας, όπου τα πάντα ζυγίζονται με το μέτρο της ανάγκης και της ζωής.
Επιλογή αυτών των φωτoγραφιών αποτελούν και το περιεχόμενο ενός νέου λευκώματος, μιας νέας μονογραφία του Νίκου Ι. Καλλιανιώτη με φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στην Αθήνα και γύρω από αυτήν, την πόλη στην οποία μεγάλωσε. ”Athênai: In Search of Home” ο τίτλος του που πρόκειται να κυκλοφορήσει στις 25 Οκτωβρίου.
Οι εικόνες αντανακλούν την προθυμία του καλλιτέχνη να αφομοιωθεί ξανά σε μια πατρίδα που μοιάζει ταυτόχρονα ξένη και οικεία.
«Στηριγμένος στην ακριβή παρατήρηση όσο και στη διαίσθηση, ψηλάφησε την Αθήνα ως φαινόμενο πολυδιάστατο: ως πόλη με ανεξίτηλη σφραγίδα στην ιστορία του πολιτισμού, στην οποία η επίμονη ακινησία των αρχαίων σπαραγμάτων ενόσω όλα αλλάζουν, δίνει ενίοτε την εντύπωση ότι πλανιέται κανείς σε διάκενα αιώνων», αναφέρει ο Ηρακλής Παπαϊωάννου, Επιμελητής MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης.
Και συνεχίζει: «Ο Καλλιανιώτης αλιεύει ακόμη συμβάντα που αναδεικνύουν τη σύγχρονη πόλη ως γεννήτρια παράνοιας: όπως τη νέα γυναίκα που κάθεται στην εξωτερική πλευρά του μπαλκονιού μιας τυπικής αθηναϊκής οικοδομής, εμφανίζοντας μια αφύσικα ατάραχη έλξη προς το κενό. Ή τη γυναίκα πρόσφυγα που διασχίζει την πλατεία Κοτζιά κρατώντας από το λαιμό μια κούκλα, προστατεύοντας το άψυχο σώμα πιεστικά, σ’ έναν υπαινιγμό αιχμηρό για δυνητικές απώλειες. Ανταλλάσσει ακόμη αγέρωχα βλέμματα με τον οδηγό λεωφορείου, στο πλάι του οποίου προβάλλει μια ζωγραφισμένη περικεφαλαία και το επικό ”Μολών Λαβέ”. Και αναζητά νοηματοδοτήσεις απρόσμενες, όπως η στοά στην Ομόνοια όπου οι άνθρωποι έναν όροφο χαμηλότερα θυμίζουν ζωές επιμελώς θαμμένες μέσα στον αστικό λαβύρινθο».
”Athênai: In Search of Home”. Ποια η έμπνευση πίσω από το βιβλίο;
To Athênai, In Search of Home επεκτείνει την πρώτη μου μονογραφία ”America in a Trance, Damiani”, 2018, και το έργο που παρήχθη στην Πενσυλβάνια, η οποία για δύο δεκαετίες έγινε το δεύτερο σπίτι μου. Αν το ”America in a Trance” αφορούσε την αναχώρησή μου από την Αθήνα και την εξερεύνηση μιας νέας προσωπικής και κοινωνικής συνθήκης, το ‘‘Athênai” αφορά την επιστροφή στις ρίζες μου, με την επιθυμία να αφομοιωθώ μέσα σε έναν τόπο που με τα χρόνια έγινε ξένος, αλλά ταυτόχρονα διατήρησε τα στρώματα της οικειότητας. Προσπαθώ το έργο μου να ακολουθεί μια προοπτική που εμπνέεται και παρακινείται από τις εμπειρίες ενός ομογενή που ανυπομονεί να αφομοιωθεί, να μάθει και να ανακαλύψει εκ νέου, αλλά και να αξιολογήσει τόσο τη γη όσο και τον εαυτό του. Εμπνέομαι από τις παιδικές αναμνήσεις αλλά και από τους ανθρώπους, τα αρώματα και την ποικιλομορφία της πόλης, τα οποία θεωρώ ότι αποτελούν ανεκτίμητο ψυχολογικό συστατικό για τον τρόπο που βλέπω, αισθάνομαι και σκέφτομαι.
Οι φωτογραφίες περιηγούνται στις περιοχές του μετρό της Αθήνας, μέχρι την περιφέρεια και μέσα σε ένα πιο αγροτικό και βιομηχανικό στάδιο που είναι ζωτικής σημασίας για τον χαρακτήρα και την κατάσταση της Αθήνας. Με την πάροδο των ετών, η πόλη και οι γύρω περιοχές έχουν βιώσει το μερίδιό τους σε κοινωνικοοικονομικούς αγώνες και τοπογραφικούς μετασχηματισμούς που έχουν αλλάξει την ταυτότητά τους. Παρά τα γεγονότα αυτά, η πόλη εξακολουθεί να στέκεται όρθια, άλλοτε με περηφάνια και άλλοτε με σοβαρότητα, αλλά πάντα με θέρμη για να διατηρήσει τη μοναδικότητά της και τη λαχτάρα της για μια νέα ταυτότητα, σε αναζήτηση νέας πατρίδας, μέσα σε μια ήδη υπάρχουσα.
Ποιες οι ιστορίες που θέλετε να μοιραστείτε με τις φωτογραφίες σας;
Το κύριο ενδιαφέρον μου είναι οι θεατές να φτιάξουν τις δικές τους ιστορίες, να συσχετίσουν, να επανεξετάσουν και να αξιολογήσουν τόσο την κατάσταση της πόλης όσο και τη σχέση τους με το χώρο και τον ίδιο τους τον εαυτό. Δεν θέλω οι φωτογραφίες μου να είναι διδακτικές, αλλά θέλω να δημιουργούν μια αντίδραση, όπως αυτή που είχα εγώ κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του έργου, αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον μου. Πάντα πίστευα ότι οι στιγμές με προσέχουν, θέλοντας να αφηγηθώ τη δική τους ιστορία, και όχι το αντίθετο. Θα ήθελα οι εικόνες να κάνουν τους θεατές πιο περίεργους και προσεκτικούς στις δυνατότητες που υπάρχουν γύρω τους και να αναζητήσουν τη δική τους «χημική» σύνδεση με την πόλη τους, η οποία έχει μυριάδες κοινωνικοπολιτιστικούς θύλακες, καθιστώντας την ένα συναρπαστικό μέρος με τόσα πολλά να εξερευνήσει κανείς.
Ποιος ο ορισμός της λέξης ΣΠΙΤΙ για εσάς;
Ένα μέρος που μόλις πατήσεις το πόδι σου στο έδαφος νιώθεις την ενέργεια και τη σύνδεση με το τοπίο, τους ανθρώπους, την ατμόσφαιρα. Έχω ζήσει στην Πενσυλβάνια τη μισή μου ζωή, αλλά ήμουν στην Αθήνα για αρκετούς μήνες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Εξαιτίας αυτής της υβριδικής κατάστασης, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το σπίτι μου είναι εκεί που φωτογραφίζω και χρησιμοποιώ το μέσο και τη διαδικασία που προσφέρει για να κατασταλάξω τελικά, γιατί, ειλικρινά, εξακολουθώ να κάνω μια σοβαρή αναζήτηση ψυχής, αλλά μου αρέσει κάπως η σύγχυση που δημιουργεί η κατάσταση, είναι απογοητευτική αλλά ταυτόχρονα και εμπνευσμένη. Επιπλέον, δεν με ενδιαφέρει να φωτογραφίζω μέρη που είναι οπτικά ελκυστικά και δημιουργούν καλές φωτογραφίες- δεν σημαίνει πραγματικά τίποτα για μένα, πρέπει να υπάρχει ένας σύνδεσμος που να κόβει βαθύτερα, και να είναι πιο εσωτερικός και ουσιαστικός, περισσότερο ένας καθρέφτης παρά ένα παράθυρο- είναι πάντα πιο παραγωγικό να κοιτάς τον εαυτό σου, να είσαι κριτικός και εκφραστικός. Ίσως σκέφτομαι υπερβολικά τον ορισμό του σπιτιού και του ανήκειν και ίσως η απάντηση βρίσκεται μέσα στις φωτογραφίες- αλλά δεν είμαι εγώ αυτός που θα το κρίνει αυτό.
Πώς νιώθετε όταν βρίσκεστε στην Αθήνα; Αισθάνεστε συγκρουόμενα αισθήματα;
Υπάρχει κάτι πολύ παράξενο όταν κάποιος έχει ζήσει σε δύο διαφορετικές χώρες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ήμουν φωτογράφος εκδόσεων για πολλά χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου φωτογράφιζα ιστορίες τόσο τοπικού όσο και εθνικού ενδιαφέροντος. Από τις μικρές πόλεις μέχρι τις μητροπολιτικές περιοχές, βυθίστηκα μέσω αναθέσεων στην κοινωνία σε όλες τις εκφάνσεις της. Από την άλλη πλευρά, βρισκόμουν πάντα στην Αθήνα και καθώς η πόλη άλλαζε, άλλαζα κι εγώ. Τα τελευταία δύο χρόνια έχω επιστρέψει και η διαδικασία της αφομοίωσης συνεχίζεται. Η αλήθεια είναι ότι, με όλη την τρέλα της, αγαπώ την πόλη και ό,τι έχει να προσφέρει σε ένα πολύ οικείο επίπεδο, αρκεί κανείς να είναι πιο προσεκτικός, πιο περίεργος, πιο ανοιχτός με το φωτογραφικό πλαίσιο του βλέμματός του. Είμαστε σε όλα αυτά μαζί, αλλά ταυτόχρονα και μόνοι μας. Το βλέπω και το αισθάνομαι αυτό κατά κάποιο τρόπο στην ατμόσφαιρα της πόλης, αλλά και στη δική μου σχέση με τον τόπο. Υπάρχουν στιγμές που θέλω να τα παρατήσω όλα και να πάω να ζήσω σε μια μικρή πόλη στην Πενσυλβάνια, και άλλες που θέλω να τα δεχτώ όλα όσο μπορώ, να αφήσω την Αθήνα να μου μιλήσει, να με καθοδηγήσει, να μου δώσει ίσως μια απάντηση ή να μου κάνει μια ερώτηση, ανεξάρτητα αν κρατάω μια φωτογραφική μηχανή ή όχι.
Μπορείτε να ανακαλέσετε στη μνήμη μια ιστορία, ένα πρόσωπο ή ένα μέρος που έχετε φωτογραφίσει και που έχει μια ξεχωριστή θέση στο μυαλό ή στην καρδιά σας;
Όλοι οι τόποι και οι άνθρωποι που φωτογράφισα κατά τη διάρκεια αυτού του προγράμματος έχουν μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου, επειδή με τον τρόπο τους με επέλεξαν να τους φωτογραφίσω, με προσκάλεσαν, με παρέσυραν, και ενώ παρατηρούσα ένα πράγμα, μου ξεδίπλωσαν περισσότερα. Δηλώνω ότι με επέλεξαν επειδή από όλα τα μέρη που περπατούσα και οδηγούσα κάθε μέρα για χρόνια, σταμάτησα σε συγκεκριμένα- και αυτές οι στάσεις εξελίχθηκαν σε κάτι πιο εκτεταμένο που έφτασε να γίνει οι φωτογραφίες που βλέπετε. Αλλά αν έπρεπε να διαλέξω μία, αυτή θα ήταν το πορτρέτο ενός άνδρα, που έκανα στην Αγία Βαρβάρα. Περπατούσα τριγύρω και παρατήρησα ένα παλιό, μονώροφο λευκό σπίτι που είχε ελληνικές σημαίες απ’ έξω και μια σημαία ζωγραφισμένη στην πύλη. Πέρασα αρκετή ώρα κοιτάζοντας και βγάζοντας φωτογραφίες. Κάποια στιγμή, ένας άνδρας βγήκε από το σπίτι και μου έκανε ερωτήσεις για τις πολιτικές μου πεποιθήσεις και «καλό θα ήταν να είσαι υποστηρικτής αυτού του κόμματος». Είμαι από την Πενσυλβάνια κάνοντας ένα έργο να έρθει βολικό σε εκείνο το σημείο. Τα πράγματα ήταν λίγο αμήχανα και ξαφνικά ο άντρας λέει «έλα μέσα, θα σου δείξω περισσότερα». Τι θα μπορούσε αυτός ο άνθρωπος να θέλει να μου δείξει; Μπήκα προσεκτικά στο σπίτι και άρχισε να μοιράζεται παλιές οικογενειακές φωτογραφίες ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου. Η διακόσμηση του σπιτιού ήταν συναρπαστική, όπως και η εμφάνιση και η προσωπικότητά του. Πάντα με ενδιαφέρει η ιστορία πίσω από την εικόνα, η διαδικασία του φωτογράφου για αυτό που προέκυψε. Ναι, στο τέλος μπορεί να μην έχει σημασία επειδή κοιτάζετε μια εικόνα, αλλά θεωρώ ότι η αφήγηση, όχι της ίδιας της εικόνας, είναι υψίστης σημασίας για την ανάπτυξη ενός αναγκαίου διαλόγου για τον τόπο μας και τη σχέση μας με τους άλλους, συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων.
Θυμάστε μήπως την πρώτη σας φωτογραφία;
Νομίζω ότι ήταν μάλλον ένα φυτό ή ένα τοπίο, ασπρόμαυρο φυσικά, όπως και τόσα άλλα που ακολουθούν, επειδή ήθελα να γίνω εικαστικός- μου θυμίζεις αυτό που προσπαθώ να σβήσω από τη μνήμη μου.
Ελλάδα VS ΗΠΑ.
Δύο εντελώς διαφορετικά μέρη σε πολλά επίπεδα, αλλά με τις ίδιες κοινωνικές και πολιτιστικές απογοητεύσεις. Θεωρώ και τα δύο πατρίδα, αλλά με έναν πολύ ανοιχτό όρο, γιατί, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, όταν ήμουν εκεί ήθελα πάντα να είμαι στην Ελλάδα, πάντα, δεν υπήρχε μέρα που να μην περάσει. Όταν βρίσκομαι εδώ υπάρχουν στιγμές που θέλω να γυρίσω πίσω, αν και αυτό ήταν πιο συχνό όσο επισκεπτόμουν όλα αυτά τα χρόνια. Ξέρετε, γεννήθηκα στην Ελλάδα, πήγα σχολείο εκεί, αθλήθηκα, πήγαινα σε ποδοσφαιρικούς αγώνες, στην παραλία, στα χωριά, στους φίλους κτλ… δεν υπήρχε περίπτωση να τα εγκαταλείψω όλα αυτά.
Για να μοιραστώ κάτι πιο προσωπικό, όταν ήμουν περίπου δεκαέξι ετών, ο πατέρας μου επισκέφθηκε την Αθήνα με σκοπό να μετακομίσει μόνιμα στη Νέα Υόρκη. Μετά από τρεις ώρες στο μπάνιο κρατώντας το πόμολο της πόρτας ψηλά για να μη με πάρουν στο αεροδρόμιο, επικράτησε σιωπή. Όλοι είχαν φύγει για το αεροδρόμιο και πήραν μαζί τους τα ρούχα μου σε μια βαλίτσα. Ο θείος μου επέστρεψε από το αεροδρόμιο και μου είπε απλά έλα μαζί μου να αποχαιρετήσεις τους γονείς σου, κάτι που εκείνη τη στιγμή μου φάνηκε λίγο ύποπτο. Ενώ βρισκόμουν στον τερματικό σταθμό, κρατούσα αποστάσεις για να μη με αρπάξουν. Κάποια στιγμή είδα τον θείο μου να έρχεται προς το μέρος μου και άρχισα να τρέχω, να βγαίνω από το αεροδρόμιο και να πηγαίνω με τα πόδια στο σπίτι μου στο Κουκάκι, ενώ ο θείος μου οδηγούσε αργά στο δρόμο προσπαθώντας να με πείσει να μπω στο αυτοκίνητο- αυτό φυσικά δεν έγινε ποτέ και έμεινα μόνη μου στο διαμέρισμα για τρεις μήνες με ένα τζιν και δύο μπλουζάκια- πήρα και ένα σκύλο μετά από μέρες για να εδραιώσω τη θέση μου ότι δεν πάω στη Νέα Υόρκη. Αστεία και πεισματική συμπεριφορά που κράτησε την οικογένεια χώρια για πολύ καιρό. Αλλά ξέρετε, πολλές φορές μετατρέπεσαι να αγαπάς αυτό που «μισείς», και εγώ αγάπησα τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και την Ελλάδα, μαζί με όσα μου πρόσφερε και μου δίδαξε.
Για να γίνω λίγο πιο σοβαρός τώρα, θεωρώ ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες για ό,τι αξίζει είναι μια πιο οργανωμένη χώρα και δεν αναφέρομαι στο οικονομικό και πολιτικό σύστημα, αλλά περισσότερο στο κοινωνικό- πολλοί άνθρωποι στις ΗΠΑ πιθανόν να διαφωνήσουν μαζί μου, αλλά είναι αλήθεια. Είναι τα μικρά πράγματα που μετράνε ξέρεις, όπως το να απομακρύνεις τη σπασμένη πινακίδα κοντά στο σπίτι μου που λέει, προς την «Ακρόπολη» και αυτή η πινακίδα είναι σπασμένη και εξακολουθεί να υπάρχει από το 1984- η παλιά μπλε. Κοιτάξτε τους δρόμους της Αθήνας, όπου οι άνθρωποι σταματούν ή παρκάρουν όπου θέλουν, και η δικαιολογία που ακούγεται είναι: «Α, υπάρχουν τόσα πολλά αυτοκίνητα». Πιστέψτε με, υπάρχουν πολλά αυτοκίνητα και στο Μανχάταν, αλλά δοκιμάστε να σταματήσετε μπροστά από το δημαρχείο, απλά και μόνο επειδή το θέλετε. Είναι αστείο και απογοητευτικό, αλλά η αλήθεια είναι ότι αγαπώ το χάος. Νομίζω ότι η αναθεώρηση της ερώτησης θα μπορούσε να είναι πιο παραγωγική για όλους μας. Το Ελλάδα εναντίον Ελλάδας ταιριάζει λίγο καλύτερα νομίζω, και το φωτογραφικό μέσο και η φωτογραφική κοινότητα θα μπορούσαν να παρέμβουν πολύ περισσότερο για να αναπτύξουν τον απαραίτητο διάλογο. Αλλά πρέπει να επιβραδύνουμε, να ξανασκεφτούμε και να αξιολογήσουμε, να δούμε τι έχει σημασία για το κοινό συμφέρον. Υπήρχε μια μεγάλη πινακίδα στην κεντρική οδό στο Old Forge της Πενσυλβάνια, όπου ζούσα, που έγραφε: «Χρειάζεται ένα χωριό». Χρειάζεται ένα χωριό για να αφαιρεθεί αυτή η παλιά πινακίδα, χρειάζεται ένα χωριό για να καθαριστεί και να βαφτεί μόνο η πρόσοψη αυτών των υπέροχων ιστορικών κτιρίων στο κέντρο της Αθήνας- χρειάζεται ένα χωριό για να αλλάξει πραγματικά κάτι σε μικρή, αλλά σημαντική κλίμακα.
Σπουδαίοι φωτογράφοι που σας έχουν εμπνεύσει;
Υπάρχουν πολλοί φωτογράφοι που με έχουν εμπνεύσει με διαφορετικούς τρόπους. Χωρίς συγκεκριμένη σειρά, μερικοί είναι: Walker Evans, Robert Frank, André Kertész, Mary Ellen Mark, Fred Herzog. Harry Gruyaert and Camilo José Vergara.
Λίγα λόγια για το Νίκο Ι. Καλλιανιώτη
Ο Νίκος Καλλιανιώτης (γεν. 1973 Αθήνα, Ελλάδα) είναι φωτογράφος και εκπαιδευτικός που εργάζεται μεταξύ Αθήνας, Ελλάδα και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ξεκίνησε την καριέρα του ως φωτογράφος εφημερίδων και έχει εργαστεί στους Times Leader, στο Wilkes-Barre της Πενσυλβάνια, στις εφημερίδες Gannett Newspapers στο Οχάιο, The Watertown Daily Times στο Watertown της Νέας Υόρκης, και υπήρξε συνεργάτης της εφημερίδας The New York Times.
Έχει επίσης διδάξει στο Πανεπιστήμιο Drexel στη Φιλαδέλφεια, Marywood και στο Πανεπιστήμιο του Scranton. Σήμερα, κατοικεί στην Αθήνα, όπου εργάζεται σε ντοκιμαντέρ.
www.nikokallianiotis.com – Instagram: njkphoto
