«Κοίτα, σκιάχτρο!» Πάντα η ίδια αντίδραση όταν συναντάμε σε κάποιο χωράφι αυτές τις ανθρωπόμορφες κατασκευές, με τα παραγεμισμένα από άχυρα σώματα και τα πρόσωπα φτιαγμένα από κάθε είδους υλικό, να στέκουν μόνες, με τα ρούχα τους να ανεμίζουν και τα κρεμαστάρια τους να κουδουνίζουν. Τα σκιάχτρα δεν υπάρχουν φυσικά μόνο στην Ελλάδα, μα, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Γιώργο Χαϊδόπουλο, που φωτογραφίζει τα σκιάχτρα της Σαντορίνης από τη δεκαετία του ’60, η ιδιαιτερότητα των σκιάχτρων που συναντά κανείς στο νησί, είναι ότι είναι πολυμορφικά. «Σε άλλες χώρες είναι πολύ πιο τυποποιημένα, ένα πουκάμισο, κάτι που να μοιάζει με πρόσωπο και ένα καπέλο. Εδώ, αν σας δείξω 100 σκιάχτρα, θα δείτε 100 εντελώς διαφορετικές περιπτώσεις. Οι άνθρωποι στη Σαντορίνη κάνουν πάρα πολύ το κέφι τους. Πολλές φορές φτάνει κανείς να πει ότι είναι ένα είδος λαϊκής τέχνης.» Αυτή η μορφή λαϊκής τέχνης ανήκει στην παράδοση της αγροτιάς και σαν τέτοια συνεχίζει ακόμα να υπάρχει, καθώς το σκιάχτρο εξακολουθεί να είναι απαραίτητο στους αγρότες για την προστασία των καλλιεργειών από τους φτερωτούς εισβολείς.
Με την ίδια αγάπη και φροντίδα που επιφυλάσσει για το κρασί του, ο κ. Πάρις Σιγάλας προσκάλεσε στον αμπελώνα του δεκαπέντε καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, για να δημιουργήσουν σύγχρονα γλυπτά εμπνευσμένα από τα σκιάχτρα της Σαντορίνης. Για τον κ. Σιγάλα, άλλωστε, «η σχέση του κρασιού με την τέχνη δεν είναι πολύ μακριά. Πάντα προσπαθούμε να φιλοξενούμε προβληματισμούς της τέχνης, είναι κάτι που εντάσσεται στη γενικότερη θέση που έχει το κρασί στη ζωή μας. Το κρασί είναι ένα πολιτιστικό προϊόν, φέρνει μέσα του τον πολιτισμό της εποχής και της περιοχής του, έχει τα στοιχεία του θαύματος, της αποκρυπτογράφησης της φύσης. Λίγο πολύ και η τέχνη αυτό κάνει».
Οι καλλιτέχνες αφέθηκαν ελεύθεροι να επιλέξουν τόσο τα υλικά που θα χρησιμοποιούσαν, όσο και το σημείο του αμπελώνα στο οποίο θα τοποθετούσαν τα έργα τους. Σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Βασαριώτου, «αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι ήρθαν όλοι για μια εβδομάδα, χωρίς να έχουν την αρχική εικόνα, κάποιοι ήρθαν για πρώτη φορά στη Σαντορίνη, είχαν λάβει ενημερωτικό υλικό από εμάς σχετικά με την ιστορία των σκιάχτρων της Σαντορίνης, συνεπώς όλοι δημιούργησαν εδώ τα έργα τους, δεν ήταν προκαθορισμένα. Ο στόχος ήταν να δημιουργηθούν έργα με ευτελή υλικά, ώστε να διατηρηθεί και ο χαρακτήρας των σκιάχτρων. Οι καλλιτέχνες δούλευαν παράλληλα, για 10 μέρες. Η δυσκολία του εγχειρήματος ήταν ότι τα έργα ήταν εν εξελίξει, δεν γνωρίζαμε πώς θα είναι μέχρι τη μέρα των εγκαινίων».
Μιλώντας με τους καλλιτέχνες, όλοι μας μεταφέρουν τον ενθουσιασμό τους για το εγχείρημα, την καθημερινή συνύπαρξη κατά τη διάρκεια της δημιουργίας των έργων τους, την ανταλλαγή ιδεών. Όπως ο Jose Angelino που ήρθε από τη Ρώμη προσκεκλημένος της διοργάνωσης και μας ανέφερε ότι ήταν μια μοναδική εμπειρία για εκείνον να έρθει στην Ελλάδα και να δουλέψει ταυτόχρονα με όλους αυτούς τους καλλιτέχνες, τους οποίους γνώρισε εδώ. «Το πολύ ενδιαφέρον επίσης ήταν ότι δούλεψα σε εξωτερικό χώρο, ενώ συνήθως δουλεύω μέσα σε κάποιο στούντιο. Η φωτιστική εγκατάσταση που έφτιαξα για τα «Σκιάχτρα» ήθελα να είναι μια μικρή εμπειρία για τον επισκέπτη».
Ο Blind Adam, κατά κόσμον Θάνος Κυριακίδης, που φτιάχνει γλυπτικές εγκαταστάσεις με νήματα, ήθελε να δημιουργήσει μια Παζολινική ατμόσφαιρα με το έργο του. «Μου φάνηκε πολύ ταιριαστή με το περιβάλλον στο οποίο τοποθετήθηκε το έργο, μέσα στα αμπέλια, με το μεσογειακό ήλιο. Η πρώτη εικόνα που μου ήρθε στο μυαλό και στην οποία βασίστηκα, ήταν μια σκηνή από το «Θεώρημα» του Παζολίνι, όπου η υπηρέτρια υψώνεται και αιωρείται στον ουρανό. Η μορφή που έφτιαξα ήθελα να είναι μια επιβλητική φιγούρα. Την ονόμασα «Χήρα», εμπνεόμενος από τη σαμπάνια Veuve Clicquot (veuve στα γαλλικά είναι η χήρα).» Στη βάση του έργου ο Blind Adam έχει τοποθετήσει πέτρες από το ηφαιστειακό έδαφος της Σαντορίνης.
Το σκιάχτρο του εικαστικού Αλέξανδρου Τζαννή «παίζει» με το φως του ήλιου, καθώς αυτό πέφτει πάνω στα κομμάτια από καθρέφτες που είναι τοποθετημένα ανάμεσα στις πλάκες. Για τη δημιουργία του εμπνεύστηκε από το βιβλίο “Under the volcano” του Malcolm Lowry, από όπου προέρχεται και ο τίτλος του έργου: «Δεν έχω σπίτι, μόνο μια σκιά. Αλλά όποτε χρειαστείς μια σκιά, η σκιά μου είναι δική σου». Όπως μας ανέφερε, «ο σκοπός ήταν να φτιάξω ένα έργο με ιριδισμούς, όταν ο ήλιος πέφτει στις επιφάνειες με τους καθρέφτες δημιουργεί αντανακλάσεις του φωτός».
Ο Ιταλός Gianni Politi δημιούργησε ένα σκιάχτρο με ένα λευκό κουστούμι γεμάτο μπογιές. Πρόκειται για ένα παλιό, δικό του κοστούμι, το οποίο φορούσε για πολλά χρόνια στο εργαστήριό του, ενώ δημιουργούσε τα έργα του.
Ο Francois Perez από τη Γαλλία, εμπνεύστηκε από τις μινωικές τοιχογραφίες της Σαντορίνης για το δικό του σκιάχτρο. «Γνώριζα την αρχαία τέχνη του νησιού και τη φιγούρα του αγοριού με τα ψάρια και χρησιμοποίησα ένα υλικό που αλλάζει χρώμα ανάλογα με το φως του ήλιου κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ στην πίσω όψη υπάρχει ακριβώς η ίδια μορφή, αλλά είναι μαύρη. Μια άλλη ιδέα που είχα είναι ότι πολύ συχνά σκεφτόμαστε την αρχαία ελληνική τέχνη με τα λευκά αγάλματα, ενώ ήταν γεμάτα ζωηρά χρώματα. Συνεπώς ήθελα να φτιάξω κάτι που να είναι στα όρια του κιτς, κάτι που νομίζω ότι θα άρεσε και θα έφτιαχναν οι αρχαίοι Έλληνες σήμερα».
Κάποια από τα έργα είναι προς πώληση, κάποια είναι ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών, κάποια θα μείνουν και μετά το τέλος της έκθεσης στο κτήμα, ώστε να υποστούν τη φυσική αλλοίωση του χρόνου, όπως του Μάκη Θεοφυλακτόπουλου και του Αντρέα Σάββα. Σύμφωνα με την επιμελήτρια, Μαρία Βασαριώτου, «η επιλογή των καλλιτεχνών έγινε με το σκεπτικό του να είναι άνθρωποι που εμπιστευόμαστε τη δουλειά τους, ώστε να έχουμε μια σύμπραξη διαφορετικών ηλικιών, ειδικοτήτων, εθνικοτήτων, χωρίς ωστόσο να υπάρχει μια απόλυτη επιμέλεια με την έννοια της συνοχής. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα προκαθορισμένο έργο, στο οποίο έχει γίνει μια διαδρομή πριν την έκθεση.»
Απογευματάκι, στον αμπελώνα του κτήματος Σιγάλα στην Οία, απολαμβάνουμε τη διακριτικότητα με την οποία εργάζεται η φύση γύρω μας, καθώς τα μεγάλα παλαμοειδή φύλλα των κλιμάτων ρουφούν ήλιο για να τραφούν, ώστε να μας δώσουν το υπέροχο κρασί που πίνουμε. Απλώνοντας το βλέμμα γύρω, διάσπαρτα σκιάχτρα φρουρούν το αμπέλι από επίδοξους ιπτάμενους εισβολείς. Κρατώ ένα ποτήρι λευκό κρασί, αποτέλεσμα της συνεργασίας φύσης – ανθρώπου – φρουρών και σκέφτομαι τα λόγια μιας οινοπαραγωγού από την Τοσκάνη, όπως αποτυπώθηκαν στην ταινία «Φυσική αντίσταση» του σκηνοθέτη και εικαστικού Τζόναθαν Νόσιτερ: «οι άνθρωποι είμαστε οι μεσάζοντες της φύσης. Η δική μας δύναμη είναι να δείχνουμε τον μεγαλύτερο, δυνατόν, σεβασμό σε αυτά που μας δίνει η φύση».
—
Info: Έκθεση «Τα Σκιάχτρα» | Κτήμα Σιγάλα, Σαντορίνη | έως 30 Σεπτεμβρίου 2016
—
Κεντρική φωτογραφία: “Go Away” | Έργο του Κύπριου εικαστικού Αντρέα Σάββα
