«Μα δεν είναι ο ποιητής προορισμένος να γράψει τη βιογραφία του; Μπορεί να μας δώσει έργο καλύτερο από ένα ωραίο ημερολόγιο; Δε θέλουμε να ξέρουμε πώς έζησε από μέρα σε μέρα ο φανταστικός του ήρωας, αλλά εκείνος ο ίδιος, ο πραγματικός ήρωας της ζωής του», γράφει ο H.D. Thoreau στο ημερολόγιό του. Είναι αλήθεια ότι η ζωή των συγγραφέων πολλές φορές βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, περισσότερο από το έργο τους. Όπως, επίσης, ότι πολλοί αναγνώστες ξέρουν περισσότερες λεπτομέρειες, ακόμα και τις πιο πικάντικες, για τη ζωή ενός συγγραφέα, ενώ μπορεί να μην έχουν αγοράσει ούτε ένα βιβλίο του. Τις περισσότερες πληροφορίες τις αντλούμε από τα ημερολόγιά τους, τα «βιβλία του μαξιλαριού» όπως τα αποκαλούσαν οι αριστοκράτισσες της Ιαπωνίας και αρκετές φορές είναι τόσο ενθουσιώδη, αυθόρμητα, άμεσα, ακόμα και διαφωτιστικά για το έργο τους, περισσότερο ίσως και από τα βιβλία τους.
Είναι η απάντηση στην περιέργεια του αναγνώστη που, εκτός από τους ήρωες, θέλει να φαντάζεται ως κεντρικό ήρωα τον συγγραφέα μέσα στην «κουζίνα» του, το εργαστήριο-γραφείο του. Και δεν είναι τυχαίο για όλους εμάς που εργαζόμαστε σε ηλεκτρονικά μέσα, το πόσο δημοφιλή είναι τα φωτογραφικά θέματα που δείχνουν τους συγγραφείς στο γραφείο, τους ζωγράφους στα ατελιέ τους. Είναι η μυρωδιά μιας ζωής ξένης και οικείας, μυστικής και ολοφάνερης πίσω από κάθε λέξη. Οι άνθρωποι αγαπούν τα ημερολόγια. Ακόμα και αν σήμερα χρησιμοποιούν το facebook ή ακόμα και το Ιnstagram ως ένα είδος καταγραφής της καθημερινότητάς τους, υπάρχουν πολλοί που δεν έχουν εγκαταλείψει την αγαπημένη τους συνήθεια.
Η συγγραφέας του βιβλίου «Μυστικά του συρταριού, η τέχνη και οι τεχνίτες της ημερολογιακής γραφής», Κατερίνα Σχινά, έχει υπάρξει στην εφηβεία της ημερολογιογράφος, όπως γράφει, «κυρίως για να στήσω απέναντί μου έναν καθρέφτη του εγώ». Δε σταμάτησε να αναζητά στα βιβλιοπωλεία και τις βιβλιοθήκες ημερολόγια και χάρη σε ένα θησαυρό που της παραχώρησε λίγο πριν πεθάνει ο καθηγητής στο τμήμα αγγλικής φιλολογίας του πανεπιστημίου της Αθήνας, Τεντ Σάμσον: μια κούτα γεμάτη σπάνιες εκδόσεις ημερολογίων από τη συλλογή του. Χάρη σε αυτόν η συγγραφέας άρχισε να αντιμετωπίζει ως ερευνητική περιέργεια, μια εμμονή, που μέχρι τότε την έβλεπε ως ευγενή αδιακρισία. Το ημερολόγιο, γράφει, είναι μια λογοτεχνική ανωμαλία: δε μπορεί να ξαναγραφτεί με τη θριαμβική ειρωνεία ή με τη σοφία της ύστερης γνώσης. Μπορεί να μορφοποιηθεί ή να βελτιωθεί μονάχα μέσω της αφαίρεσης. Ο αναγνώστης θα φυλλομετρήσει κάθε λογής εγγραφές: προσωπικές, αυτοαναφορικές, ενδοσκοπικές και αυτοσχολιαστικές, αντικειμενικές χρονογραφικές, κοινωνικές κριτικές.
«Τα μυστικά του συρταριού» είναι μια ανθολογία ημερολογιακών εγγραφών από από τις πρώτες στιγµές της ανάδυσης του είδους (εµβληµατικός πρωτουργός ο Βρετανός Σάµιουελ Πέπυς, που άρχισε να κρατάει ηµερολόγιο την Πρωτοχρονιά του 1660) ως τη µεγάλη του έκρηξη, τον 20ό αιώνα (Κάφκα, Γουλφ, Αναΐς Νιν, Μαξ Φρις, Β. Γκοµπρόβιτς, Σύλβια Πλαθ). Ανθολογούνται εκατόν τριάντα δεινοί ηµερολογιογράφοι, συγγραφείς, µουσικοί, εικαστικοί καλλιτέχνες, στοχαστές και απλοί καθηµερινοί άνθρωποι, που στράφηκαν στη µοναξιά της καρδιάς τους, ανέπτυξαν την ιδέα της πραγµάτωσης του εαυτού, εξωτερίκευσαν το εσωτερικό βάθος, διατράνωσαν την ιδιαιτερότητά του και διεκδίκησαν την αναγνώρισή της — ακόµη και ως εγγραφής σε ένα µυστικό τετράδιο δηµοσίως και τι εκµυστηρευόταν ιδιωτικώς, προτού τα όρια ανάµεσα στη δηµόσια και στην ιδιωτική σφαίρα, στο µέσα και στο έξω, στο υποκείµενο και στο αντικείµενο γίνουν ρευστά και εναλλάξιµα, φέρνοντας στο νου την τοπολογία της λωρίδας του Μέµπιους. Και σίγουρα προς συνηγορία του αινίγµατος — αυτού που είναι κάθε ανθρώπινος βίος.
Franz Kafka, 29.9.1911
Τα ημερολόγια του Γκαίτε. Όποιος δεν κράτησε ποτέ ένα τέτοιο «βιβλίο συμβάντων» δεν μπορεί να αποτιμήσει σωστά ένα ημερολόγιο. Όταν, για παράδειγμα, διαβάζεις στα ημερολόγια του Γκαίτε: «1.1.1797. Όλη μέρα σπίτι, απασχολημένος με διάφορες υποθέσεις», τότε σου φαίνεται ότι εσύ ποτέ δεν έτυχε να κάνεις τόσο λίγα σε μια μέρα.
Susan Sontag, 31.12.1957
Πολύ επιφανειακό να θεωρείς το ημερολόγιο απλή υποδοχή των ιδιωτικών, μυστικών σου σκέψεων – σαν έναν έμπιστο που είναι κουφός, μουγκός και αγράμματος. Στο ημερολόγιο δεν εκφράζω απλώς τον εαυτό μου πιο ανοιχτά απ΄ όσο θα μπορούσα να το κάνω με οποιοδήποτε πρόσωπο – δημιουργώ τον εαυτό μου.
Το ημερολόγιο είναι ένα όχημα της αίσθησης περί εαυτού. Με παρουσιάζει συναισθηματικά και πνευματικά ανεξάρτητη. Και ως εκ τούτου (αλίμονο) δεν εγγράφει απλώς την πραγματική, καθημερινή μου ζωή, αλλά μάλλον προσφέρει, με πολλούς τρόπους, μια εναλλακτική της εκδοχή.
Lord Byron, 7.12.1813
Ξύπνησα και σηκώθηκα πριν με καλέσουν, αλλά σπατάλησα τρεις ώρες στο ντύσιμο. Όταν κανείς αφαιρέσει από τη ζωή την παιδική ηλικία (που είναι φυτοζωία), το φαΐ, τον ύπνο, την αφόδευση – το κούμπωμα και το ξεκούμπωμα-, πόσο μένει για πραγματική ύπαρξη; Το καλοκαίρι ενός τυφλοπόντικα.
Λέων Τολστόι, 30.3.1852
Κοιμήθηκα καλά και σηκώθηκα αργά, στις δέκα η ώρα. Μερικές φορές είμαι τόσο ανόητος ώστε τρώγω πολλά καυτερά, με σκοπό να ελέγξω αν οι αναπαραγωγικές μου δυνάμεις «έχουν καταστραφεί ή όχι» το έκανα αυτό χτες κι έτσι έπαθα διάρροια και ήμουν ταραγμένος όλη τη μέρα. Πρέπει να προσπαθώ να ξυπνάω τον αισθησιασμό όσο λιγότερο μπορώ.
H.L. Menchen, 5.5.1945
…H θεωρία ότι το διάβασμα στο κρεβάτι χαλάει τα μάτια μου φαίνεται μεγάλη ανοησία. Τα μάτια μου, εκτός από κάποιες μικροαλλοιώσεις στον σκληρό χιτώνα, είναι μια χαρά για τα εξήντα πέντε μου χρόνια. Και δε διαβάζω στο κρεβάτι μόνο πριν κοιμηθώ. Όλο το διάβασμα της μέρας το κάνω ξαπλωμένος. Πιστεύω απόλυτα στον κινέζικο αφορισμό ότι είναι ηλίθιο να κάνει κανείς όρθιος ότι μπορεί να κάνει καθιστός ή καθιστός ό,τι μπορεί να κάνει ξαπλωμένος.
Andy Warhol, 15.3.1983
Ήταν ωραία μέρα. Περπατούσα στο δρόμο κι ένα παιδάκι, έξι ή επτά χρονών, μαζί με ένα άλλο τσίριξε «Κοίτα τον τύπο με την περούκα» κι εγώ καταντροπιάστηκα, έχασα την ψυχραιμία μου και το απόγευμά μου καταστράφηκε. Έπεσα σε κατάθλιψη.
Anais Nin, 5.10.1936
Μιλώντας στον Χένρι (Μίλλερ) του είπα πως δε μου αρέσουν οι κλόουν, αλλά οι τρελοί. Και ο Χένρι είπε: «Οι τρελοί είναι πολύ σοβαροί. Εμένα μου αρέσουν οι κλόουν».
Γιώργος Σεφέρης, 2.2.1947
Χτες και σήμερα δοκίμια της Κίχλης. Έχασα πολύ καιρό από το τέλος του Δεκέμβρη. Ο Ταρουσόπουλος, ο τυπογράφος (όχι ο Πέτρος, ο άλλος), που τον παρακαλούσα να κινήσει τη δουλειά για να τελειώνουμε: «Τι τσίχλες και κοτσύφια μου λέτε, έχω τώρα τα Πρακτικά της Ακαδημίας!».
